Θαν. Καραγιάννη, Ο Βασίλης Ρώτας και το έργο του για παιδιά και έφηβους,

Παρουσίαση βιβλίου στη Λευκωσία (5.2.2013) Θανάσης Ν. Καραγιάννης, Ο Βασίλης Ρώτας και το έργο του για παιδιά και έφηβους, Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 2007 Με ιδιαίτερη χαρά καλωσορίζω στο νησί μας τον αγαπητό φίλο συγγραφέα, Διδάκτορα του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, Θανάση Καραγιάννη και τη σύζυγό του Στέλα, και τους εύχομαι να έχουν μια ευχάριστη διαμονή στο νησί μας. Τον ευχαριστώ επίσης γιατί μου δίνει την ευκαιρία, μέσα στα πλαίσια αυτής της εκδήλωσης, να παρουσιάσω τη διδακτορική του διατριβή, που έχει τίτλο Ο Βασίλης Ρώτας και το έργο του για παιδιά και έφηβους, που εκδόθηκε στην Αθήνα το 2007, σε μια άρτια επιμελημένη και καλαίσθητη έκδοση 660 σελίδων, από τις Εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή. Καθώς παίρνει κανείς το βιβλίο στα χέρια του και επιχειρεί το ταξίδι της ανάγνωσης και της μελέτης, εντυπωσιάζεται κυριολεκτικά από την έκταση της έρευνας και την αναλυτικότητα της καταγραφής, της ταξινόμησης και της κριτικής αξιολόγησης ενός τεράστιου υλικού, το οποίο, είναι προφανές, ότι ο συγγραφέας συγκέντρωσε μέσα από μια πολύχρονη, επίπονη και επίμοχθη ερευνητική προσπάθεια. Ο Θανάσης Καραγιάννης έχει εγκύψει και ενδιατρίψει με σεβασμό και αγάπη, με ερευνητική δεξιοτεχνία και επιστημονική εμβρίθεια στο πολυσήμαντο έργο του Βασίλη Ρώτα, αναδεικνύοντας τις λογοτεχνικές αρετές, τη θεματική πολυμορφία, τις ιδεολογικές αναζητήσεις, την παιδαγωγική διάσταση αλλά και την τεράστια, γενικά, προσφορά του συγγραφέα στη σύγχρονη νεοελληνική λογοτεχνία και ιδιαίτερα στο θέατρο, την ποίηση και την πεζογραφία για παιδιά και έφηβους. Ο Βασίλης Ρώτας, που γεννήθηκε στο Χιλιομόδι της Κορινθίας το 1889 και πέθανε στην Αθήνα το 1977, σπούδασε φιλόλογος, εργάστηκε ως στρατιωτικός μέχρι το 1926, για να αφιερωθεί στη συνέχεια αποκλειστικά, στην ποίηση, στο θέατρο και στις μεταφράσεις. Ο Ρώτας, που συγκαταλέγεται ανάμεσα στις κορυφαίες φυσιογνωμίες της νεοελληνικής θεατρικής και της ευρύτερης λογοτεχνικής δημιουργίας για παιδιά, βίωσε στα 88 χρόνια της ζωής του τις μεγάλες και τραγικές στις διαστάσεις τους ιστορικές περιπέτειες του σύγχρονου ελληνισμού, που σημάδεψαν καθοριστικά την ιστορική του πορεία στη διάρκεια του 20ού αιώνα, αλλά και μετέπειτα: Βαλκανικοί πόλεμοι (όπου πολέμησε ως έφεδρος αξιωματικός), Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, Μικρασιατική Εκστρατεία, δικτατορίες του Πάγκαλου και του Μεταξά, πόλεμος του ’40, κατοχή, εμφύλιος, δικτατορία των συνταγματαρχών (1967), τουρκική εισβολή στην Κύπρο (1974) και όλα τα παρεμφερή πολιτικά γεγονότα σε τοπικό και διεθνές επίπεδο επηρέασαν, αναπόφευκτα, και σφράγισαν σε μεγάλο βαθμό την κοσμοθεωρία αλλά και τη λογοτεχνική έμπνευση και δημιουργία του Βασίλη Ρώτα. Θα πρέπει ακόμα να σημειωθεί ότι ο Ρώτας, όντας ο ίδιος στρατευμένος στην αριστερή προοδευτική ιδεολογία, συμμετείχε ενεργά σε όλους τους αγώνες του ελληνικού λαού για ελευθερία και κοινωνική δικαιοσύνη και πλήρωσε πολύ ακριβό τίμημα για την ιδεολογία του, αφού υπέστη διώξεις, ενώ ακόμα και σε μεγάλη ηλικία, το 1967, εξορίστηκε στη Γυάρο για κάποιο χρονικό διάστημα από τη χούντα των συνταγματαρχών. Με την ποίηση ασχολήθηκε αρχικά, δίνοντάς μας από το 1917 που πρωτοεμφανίζεται στα ελληνικά γράμματα ίσαμε το 1961 οχτώ ποιητικές συλλογές, ενώ στη συνέχεια αφιερώθηκε στο θέατρο, όπου έδωσε κυριολεκτικά την ψυχή του, γράφοντας τη δική του ιστορία στα θεατρικά πράγματα της σύγχρονης Ελλάδας. Ίδρυσε το Λαϊκό Θέατρο Αθηνών, έπαιξε θέατρο ως ηθοποιός, δίδαξε σε διάφορες θεατρικές σχολές και σκηνοθέτησε δεκάδες θεατρικά έργα, ενώ κατά τη διάρκεια της Κατοχής του ανατέθηκε από την ΠΕΕΑ να διευθύνει τον Θεατρικό Όμιλο ΕΠΟΝ Θεσσαλίας και να δίνει παραστάσεις στον απλό λαό, για να επικεντρωθεί στη συνέχεια στο παιδικό και το σχολικό θέατρο, γράφοντας μεγάλο αριθμό θεατρικών έργων, που ορισμένα απ’ αυτά ανεβάζονται ακόμη και σήμερα από τις σχολικές και επαγγελματικές παιδικές θεατρικές σκηνές. Έλαβε επίσης μέρος στο κίνημα του δημοτικισμού, όπου επίσης η συμβολή του υπήρξε τεράστια. Εκτός από την ποιητική και τη θεατρική του προσφορά στην παιδική λογοτεχνία, σημαντικό είναι το έργο του και στον τομέα της πεζογραφίας και δοκιμιογραφίας, όπου έγραψε παραμύθια, μικρές ιστορίες, διηγήματα, κλασικά εικονογραφημένα, έκανε μεταφράσεις και έγραψε δοκίμια. Γενικά μπορούμε να πούμε ότι ο Ρώτας ασχολήθηκε με όλα τα είδη του γραπτού λογοτεχνήματος, καταλείποντάς μας μετά το θάνατό του το 1977 μια μοναδική και ανεπανάληπτη λογοτεχνική συγκομιδή. Δεν είναι τυχαία λοιπόν που ο Θανάσης Καραγιάννης, αφοσιωμένος μελετητής της παιδικής λογοτεχνίας και εμβριθής θεατρικός κριτικός, με ένα πλούσιο συγγραφικό έργο, επέλεξε το έργο του Βασίλη Ρώτα για παιδιά και έφηβους ως αντικείμενο της διδακτορικής του διατριβής, μέσα από την οποία μελετά σε βάθος το θεατρικό, ποιητικό και πεζογραφικό του έργο, όπως επίσης και τα κλασικά εικονογραφημένα που για χρόνια έγραφε ο Ρώτας και εξέδιδαν οι εκδόσεις «Ατλαντίς». Στο προλογικό του σημείωμα, που παρατίθεται στην αρχή του βιβλίου, ο ομότιμος σήμερα Καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας Βασίλης Δ. Αναγνωστόπουλος, ο οποίος μαζί με τους καθηγητές του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων Απόστολο Γ. Παπαϊωάννου και Δημήτρη Ράτσικα αποτέλεσαν την Τριμελή Συμβουλευτική Επιτροπή για την εκπόνηση της διατριβής, θεωρεί ευτυχή συγκυρία τη «συνάντηση» του συγγραφέα με τον Βασίλη Ρώτα και επισημαίνει ότι «ο Θανάσης Καραγιάννης έχει το μικρόβιο της ερευνητικής περιέργειας και της προσοχής σε πράγματα και πρόσωπα που η ιστορία τα προσπερνά» (σ. 16), ενώ ο καθηγητής Απόστολος Παπαϊωάννου σημειώνει στο δικό του εισαγωγικό σημείωμα: «Ήταν καιρός το έργο του Βασίλη Ρώτα να συσχετισθεί με τη ζωή μας, να επαναπροσδιοριστεί και να δοθεί η δυνατότητα να κατανοηθεί η αξία του κυρίως από τις γενιές που έρχονται στην εποχή της "νέας τάξης πραγμάτων", των διεθνών ανακατατάξεων και πολέμων ... Το έργο του Βασίλη Ρώτα είχε ένα στόχο, απέβλεπε στην ολοκλήρωση του μαθητή, μακράν ή πέραν του σχολικού προγράμματος. Από την άλλη ο ερευνητής φανερώνει την αμετακίνητη πίστη του στην κοινωνική ισότητα και την ανθρώπινη ελευθερία, αξίες για τις οποίες ο Β. Ρώτας αγωνίστηκε καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του» (σ.15). Πέρα από την αγάπη του για το πολυσχιδές λογοτεχνικό έργο του Βασίλη Ρώτα, όπως ο ίδιος ο Καραγιάννης σημειώνει στο δικό του προλογικό σημείωμα, μια άλλη παράμετρος που τον ώθησε στην εκπόνηση αυτής της διδακτορικής διατριβής ήταν η διαπίστωσή του ότι «το έργο του Βασίλη Ρώτα για παιδιά και έφηβους ήταν στο σύνολό του, σχεδόν, παραμελημένο και περιφρονημένο από μια μεγάλη μερίδα ιστορικών, κριτικών και μελετητών της λογοτεχνίας, αλλά και από τους θεατρολόγους ... Δυστυχώς, συμπληρώνει, δεν έχει γραφτεί μέχρι σήμερα ούτε μια μονογραφία για τον Βασίλη Ρώτα και μέχρι το 2001, 25 χρόνια μετά τον θάνατό του, δεν είχε κυκλοφορήσει ούτε ένα αφιέρωμα σε κάποιο περιοδικό» (σ. 17). Στη συγγραφή της μελέτης του ο Θανάσης Καραγιάννης ακολουθεί πιστά τους βασικούς κανόνες της εκπόνησης μιας προσεγμένης και υποδειγματικής επιστημονικής εργασίας, η οποία περιλαμβάνει εκτός από τους τρεις προλόγους που προαναφέρθηκαν, μια αναλυτική εισαγωγή, τέσσερα επί μέρους κεφάλαια, γενικά συμπεράσματα-προτάσεις, παραρτήματα, επίμετρο, ευρετήριο ονομάτων και ενδεικτική βιβλιογραφία. Στην εισαγωγή του ο συγγραφέας- μελετητής, αφού αναλύει την ερευνητική και μεθοδολογική του προσέγγιση, μας πληροφορεί ότι, εκτός από το έργο του Βασίλη Ρώτα για παιδιά και έφηβους και την ερμηνευτική του προσέγγιση, η διατριβή του περιλαμβάνει και την αναφορά σε ένα σημαντικό μέρος από το έργο του Ρώτα για ενήλικους, το οποίο παρουσιάζεται για πρώτη φορά και κρίθηκε ως κατάλληλο για παιδιά και έφηβους, με βάση αξιολογικά κριτήρια που τέθηκαν από τον ίδιο (αισθητικά, ιδεολογικά, γλωσσικά, θεματολογικά, ιστορικά και παιδαγωγικά). Το εισαγωγικό κεφάλαιο περιλαμβάνει επίσης μια αναφορά στον «ιστορικό περίγυρο», όπως ονομάζει την περιρρέουσα ιστορική πραγματικότητα του 20ού αιώνα, που σημαδεύτηκε από συγκλονιστικά γεγονότα που συντάραξαν την Ευρώπη και την Ανθρωπότητα ολόκληρη, επηρεάζοντας καθοριστικά και τη λογοτεχνική πορεία του ποιητή και θεατρικού συγγραφέα Βασίλη Ρώτα, ο οποίος έζησε και έδρασε στη μεγαλύτερη διάρκεια του αιώνα. Γίνεται αναφορά στους δυο μεγάλους παγκόσμιους πολέμους του 20ού αιώνα και τις συναφείς ιστορικές περιπέτειες του ελληνισμού που προαναφέρθηκαν, οι οποίες αρχίζουν με τους Βαλκανικούς Πολέμους του 1912-13 και ολοκληρώνονται με την Τουρκική Εισβολή του 1974 και τη συνακόλουθη κυπριακή τραγωδία, τις συνέπειες της οποίας βιώνουμε ίσαμε σήμερα. Ο συγγραφέας -μελετητής ολοκληρώνει την εισαγωγική του αναφορά με μια αναλυτική και λεπτομερή και άκρως τεκμηριωμένη παράθεση στοιχείων και σημαντικών πληροφοριών-όπως γίνεται και σε ολόκληρη τη διατριβή, για τα παιδικά και εφηβικά χρόνια του Βασίλη Ρώτα και τις σπουδές του, τη μετέπειτα ζωή και δραστηριότητά του και τις επιδράσεις στην προσωπικότητα και το έργο του. Μέσα από τα κείμενα αυτά παρατίθεται πλήθος πληροφοριών για την οικογενειακή του ζωή με τους γονείς και τα τέσσερα αδέλφια του, στο Χιλιομόδι αρχικά, στην Κόρινθο αργότερα και τελικά στην Αθήνα. Τις μαρτυρίες για τη ζωή του Ρώτα αντλεί ο μελετητής από τις δυο γυναίκες της ζωής του, τη σύζυγό του Κατερίνη Γιαννακοπούλου-Ρώτα και τη μετέπειτα σύντροφό του Βούλα Δαμιανάκου, αλλά και από σωρεία άλλων πηγών που καταγράφονται ως υποσημειώσεις και υπομνηματισμοί στο κάτω μέρος κάθε σελίδας του βιβλίου. Μέσα από τις αναφορές για τις σπουδές του φαίνεται ο έντονος προβληματισμός του νεαρού Ρώτα για τις αδυναμίες και τις στρεβλώσεις του εκπαιδευτικού συστήματος αλλά και η έφεσή του για το γράψιμο, που εκδηλώθηκε από πολύ νωρίς. «Από μικρός ο Ρώτας είναι ανήσυχος χαρακτήρας», σημειώνει ο Θαν. Ν. Καραγιάννης (σ.33), «θεατρική φυσιογνωμία με μια σπιρτάδα σε όλε του τις πράξεις, γεγονός που δίνει κίνητρο σε κάποιες νέες κοπέλες να τον προσέξουν περισσότερο γιατί έχει χαριτωμένη και ευγενική συμπεριφορά, με αποτέλεσμα να ξεχωρίζει από τους συνομήλικούς του" ενώ, όπως συνεχίζει, από νωρίς εκδηλώνει και τις καλλιτεχνικές και λογοτεχνικές του επιδόσεις. Η μετέπειτα ζωή και οι επιδράσεις στο έργο του σίγουρα σφραγίζονται από το κοινωνικό περιβάλλον στο οποίο μεγαλώνει και δραστηριοποιείται, όπως επίσης και από τα γεγονότα που επηρεάζουν δραματικά τον τόπο και το λαό, ενώ σημαντικές είναι οι φιλίες του με λογοτέχνες της εποχής, όπως ο Μάρκος Αυγέρης, ο Κώστας Βάρναλης, ο Φώτος Πολίτης και οι γνωριμίες του με εξέχουσες μορφές του δημοτικιστικού κινήματος, ανάμεσα στις οποίες, όπως μας πληροφορεί ο Καραγιάννης, περιλαμβάνονταν ο Κωστής Παλαμάς, ο Αργύρης Εφταλιώτης, ο Αλέξανδρος Πάλλης και ο Γιάννης Ψυχάρης. «Οι φιλολογικές του σπουδές», σημειώνει ο μελετητής, «στη λογοτεχνία και το θέατρο (ιδιαίτερα οι θεατρικές του σπουδές στη Δραματική Σχολή του Ωδείου Αθηνών, αλλά και οι σπουδές στο χορό και τη μουσική, στη Σχολή Καλησπέρη και στο Ωδείο Λόττνερ), καθώς και η επαγγελματική του ενασχόληση με το θέατρο ως ηθοποιός και αργότερα ως θεατρικός συγγραφέας και μεταφραστής αποτελούν αφορμές για βαθιά μελέτη, από μέρους του, της αρχαίας ελληνικής γραμματείας, της ελληνικής δημοτικής ποίησης και της ενγένει λογοτεχνίας, της λαϊκής γλώσσας, του ελληνικού λαϊκού θεάτρου, της ελληνικής και παγκόσμιας ιστορίας, αλλά και της ιστορίας της λογοτεχνίας, του θεάτρου και της τέχνης. Αυτά, σχολιάζει ο μελετητής, μαζί με την αρχαιοελληνική διαλεκτική σκέψη και την υλιστική μαρξιστική σκέψη, την οποία γνώρισε και ασπάστηκε ο Ρώτας καθόρισαν εν πολλοίς την πνευματική, ιδεολογική και λογοτεχνική του πορεία, ενώ είναι εξίσου σημαντικό και καθοριστικό για τον Ρώτα, προστίθεται στο σχολιασμό του μελετητή, το γεγονός ότι, εκτός από τους αρχαίους Έλληνες κλασικούς συγγραφείς, τραγικούς και κωμικούς, των οποίων το έργο έχει μελετήσει σε βάθος και έχει μεταφράσει ορισμένα έργα, ο Ρώτας μελετούσε και μετάφραζε έργα από άλλες τέσσερις γλώσσες που τις έμαθε μόνος του: αγγλικά, γαλλικά, γερμανικά και ρωσικά. Έτσι λοιπόν γνωρίζει σε βάθος το έργο μεγάλων Ευρωπαίων συγγραφέων και διανοητών, όπως ο Σαίξπηρ, ο Μολιέρος, ο Σίλλερ, ο Τολστόι, ο Πούσκιν, ο Τσέχοφ, ο Μίλλερ, ο Καλτερόν, ο Ίψεν και άλλοι. Στη συνέχεια της διδακτορικής διατριβής του Θανάση Ν. Καραγιάννη γίνεται μια μεθοδική και καθ’ όλα επιστημονική, εμβριθής και τεκμηριωμένη ανάλυση για το λογοτεχνικό έργο του Ρώτα για παιδιά και έφηβους- που είναι και το θεματικό επίκεντρο της όλης ερευνητικής εργασίας, μέσα από τέσσερα ξεχωριστά κεφάλαια, τα οποία καλύπτουν το θέατρο, την ποίηση, την πεζογραφία και τα κλασικά εικονογραφημένα. Τα στενά χρονικά περιθώρια που διαθέτουμε δεν επιτρέπουν σίγουρα μια εκτενή και εμπεριστατωμένη αναφορά στα επί μέρους κεφάλαια, στα οποία πέρα από το πλήθος των πληροφοριών και των υπομνηματισμών, διαφαίνεται η μεγάλη αγάπη του Καραγιάννη για τον Βασίλη Ρώτα, η συγγραφική του δεξιοτεχνία αλλά και το μέγεθος της ερευνητικής του εργασίας, τα αποτελέσματα της οποίας εντυπωσιάζουν κάθε επαρκή αναγνώστη και μελετητή. Το πρώτο κεφάλαιο του βιβλίου, που καταλαμβάνει γύρω στις 250 σελίδες αφιερώνεται στο θέατρο και περιλαμβάνει 14 υποκεφάλαια, που αναφέρονται στις πρώτες θεατρικές εμπειρίες του Ρώτα, τις θεατρικές και άλλες σπουδές του, την ηθοποιία, τη σκηνοθεσία και τη διδασκαλία, τη θητεία του στο «Λαϊκό Θέατρο Αθηνών», όπου δόθηκαν 198 παραστάσεις (τις οποίες παραθέτει ο μελετητής), από το 1930-1933, το Θεατρικό Σπουδαστήριο που δημιουργήθηκε στα χρόνια της ιταλογερμανικής κατοχής (1942) και τον Θεατρικό Όμιλο ΕΠΟΝ Θεσσαλίας στα βουνά της Ελεύθερης Ελλάδας (1944). Το σημαντικότερο μέρος του κεφαλαίου αυτού καλύπτει μια αδρομερής ανάλυση του παιδικού θεατρικού έργου του Βασίλη Ρώτα. Ο ερευνητής, αφού πρώτα κάνει μια κατά χρονολογικές περιόδους ταξινόμηση του θεατρικού έργου του Ρώτα (περιοδολόγηση), παραθέτει τις απόψεις και προτάσεις του Ρώτα για το σχολικό θέατρο όπως καταγράφονται στα βιβλία που εξέδωσε (Οδηγός για σχολικές παραστάσεις, Εισαγωγή στο θέατρο για παιδιά, Το παιδικό θέατρο στην Ελλάδα), ενώ καταγράφονται και παρατίθενται στα τρία τελευταία υποκεφάλαια όλες οι σχετικές λεπτομέρειες για το παιδικό και εφηβικό θέατρο του Ρώτα, όπως επίσης και το σχολικό θέατρο που έγραψε για παιδιά και περιλαμβάνει: ιστορικά και πατριωτικά έργα, κοινωνικά, θρησκευτικά-εορταστικά, δραματική ανάπλαση μύθων και θεατρικές σκηνές με πρόσωπα ή ζώα. Το κεφάλαιο κλείνει με μια αναφορά στην παιδαγωγική διάσταση του παιδικού θεατρικού έργου του Βασίλη Ρώτα και με την παράθεση σχετικών συμπερασμάτων. Είναι εκπληκτική πράγματι, η συνεισφορά του Ρώτα στο παιδικό και το σχολικό θέατρο, το οποίο, όπως σημειώνει ο Καραγιάννης, «διαμορφώνεται με κοινωνικά και ιστορικά κριτήρια, ενώ από την Κατοχή και μετά η ιδεολογία του ακολουθεί τον κοινωνικό ρεαλισμό, με βάση όμως τον πατριωτισμό, τις ανθρωπιστικές και κοινωνικές αξίες.» (σ. 292). Είναι όντως εντυπωσιακή η εργογραφία του Ρώτα, όπως καταγράφεται από τον Καραγιάννη στο παράρτημα του βιβλίου, η οποία περιλαμβάνει 54 εκδόσεις βιβλίων, από τα οποία τα περισσότερα είναι θεατρικά, 49 κλασικά εικονογραφημένα και πέραν των 50 εκδόσεων αποτελούν μεταφράσεις θεατρικών έργων από την κλασική και τη σύγχρονη δραματουργία. Το πιάνο, Ελληνικά νιάτα, Παραμύθι της Ανέμης, Ο ήρωας Κατσαντώνης, Κιλελέρ, Οι Γραμματιζούμενοι, Προμηθέας ή η κωμωδία της αισιοδοξίας, Να ζει το Μεσολόγγι, Σε γνωρίζω από την κόψη, Νενικήκαμεν, Πολεμικό ξεπροβόδισμα, Η Κατοχή, Μάνα, Η γλωσσού, Σπιτίσιο φαΐ, Τα κορίτσια επαναστατούν, Ο Καρδούλας δραγάτης, Οι μαξιλαριές, Ο ήρωας, Η αξιοπρέπεια, Η Ειρήνη, Ο Καραγκιόζης δάσκαλος, Το μάθημα της Ιστορίας, Ο Καραγκιόζης πάει σχολείο ,Μια δραχμή παστέλι, Ο πασάς μαθαίνει τον Καραγκιόζη τι εστί πατρίς, Το γράμμα που έστειλε ο Καραγκιόζης στον Σαρλό, Ο Σαρλό στην Αθήνα, Ραφτάκι, Ιησούς δωδεκαετής εν τω ναώ, Ο χορός των παιχνιδιών, Ο Καρδούλας και ο λύκος, Αλεπού και σκαντζόχοιρος, Κότες-πάπιες-χήνες-γάλοι, Η τράτα, Ο Θεληματάρης είναι οι τίτλοι μερικών από τα 37 παιδικά και σχολικά θεατρικά έργα όλων των κατηγοριών που προαναφέρθηκαν, τα οποία αναλύει και παρουσιάζει στη διατριβή του, ενδεικτικά, ο Καραγιάννης, δίνοντας για όλα σχετικές γραμματολογικές-θεατρολογικές πληροφορίες και κάνοντας αναφορά στην υπόθεσή τους, τους ήρωες, τους χαρακτήρες και τις ιδεολογικές τους προεκτάσεις. Με παρόμοια στρατηγική ακολουθεί στο δεύτερο κεφάλαιο η αναφορά στην παιδική ποίηση του Ρώτα, που καλύπτεται διεξοδικά και αρκούντως τεκμηριωμένα μέσα σε 108 σελίδες, στις οποίες ο μελετητής κάνει ειδική αναφορά στις παιδικές ποιητικές συλλογές του Ρώτα και στα ποιήματά του που δημοσιεύτηκαν σε εκδόσεις για ενήλικους και σε διάφορα περιοδικά ή άλλα έντυπα. Γίνεται γραμματολογική, θεματική εξέταση και ερμηνευτική προσέγγιση των ποιημάτων που ταξινομούνται σε φυσιολατρικά, σχολικά, κοινωνικά, εμπνευσμένα από τον λαϊκό πολιτισμό, σατιρικά-χιουμοριστικά, θρησκευτικά, φιλειρηνικά-αντιπολεμικά, πολιτικά, ποιητικές αναπλάσεις μύθων και άλλα. Η αναφορά στην ποίηση του Ρώτα ολοκληρώνεται με τις γλωσσολογικές, αισθητικές και μορφολογικές επισημάνσεις του μελετητή, ο οποίος αναφέρεται επίσης σε μελοποιημένη ποίηση του Ρώτα, όπως είναι π.χ. πολύ γνωστό μας Το Χριστινάκι, που πρωτοτραγούδησε η Καίτη Χωματά και άλλα, δίνοντας καταλυτικά και τις παιδαγωγικές διαστάσεις της ποίησης του Ρώτα και τα συμπεράσματα. Τέλος, πολύ συνοπτικά αναφέρουμε τους τίτλους απλά των άλλων κεφαλαίων, όπου η επεξεργασία και η μελέτη των κειμένων ακολουθεί εν πολλοίς παρόμοια στρατηγική. Στο τρίτο κεφάλαιο η αναφορά καλύπτει το πεζογραφικό έργο του Ρώτα για παιδιά και έφηβους, το οποίο αναλύεται και αναδεικνύεται μέσα σε 36 σελίδες, και περιλαμβάνει: παραμύθια, μικρές ιστορίες, μύθους, διηγήματα και μεταφράσεις μυθιστορηματικής βιογραφίας. Δίνεται τέλος η παιδαγωγική διάσταση της πεζογραφίας του Ρώτα και παρατίθενται σχετικά συμπεράσματα. Στο τέταρτο και τελευταίο κεφάλαιο η αναφορά καλύπτει τα κλασικά εικονογραφημένα του Βασίλη Ρώτα. Η διατριβή, όπως ήδη έχουμε αναφέρει ολοκληρώνεται με τα γενικά συμπεράσματα, που είναι αρκετά ενδιαφέροντα και ευρηματικά, ενώ ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν και τα παραρτήματα, που περιλαμβάνουν το ποίημα του Ρώτα Ο βίος μου, γενεαλογικό δέντρο της οικογένειας Ρώτα, Χρονολόγιο και αναλυτική εργογραφία. Ως επίμετρο, τέλος παρατίθενται φωτογραφικά και ιστορικά ντοκουμέντα, μέσα από τα οποία ζωντανεύει κυριολεκτικά μια ολόκληρη εποχή, ενώ το βιβλίο τελειώνει με ευρετήριο ονομάτων και ενδεικτική βιβλιογραφία. Αξίζουν πραγματικά τα πιο θερμά συγχαρητήρια στον Θανάση Καραγιάννη, που μας έδωσε ένα βιβλίο άρτια και επιστημονικά επεξεργασμένο, μέσα από τις σελίδες του οποίου μπορεί κάθε ενδιαφερόμενος μελετητής και απλός αναγνώστης να ενδιατρίψει και να εμβαθύνει στο μοναδικό και ανεπανάληπτο έργο του Βασίλη Ρώτα, ο οποίος με τη δύναμη του νου και της γραφίδας του, αλλά και με το πάθος της προοδευτικής και ανθρωπιστικής του ιδεολογίας αποτύπωσε μέσα στο έργο του μια ολόκληρη εποχή, υπηρετώντας πρωτίστως διαχρονικές αρχές και αξίες που αναδεικνύουν το μεγαλείο του ανθρώπου, με γνώμονα πάντα τη μεγάλη του αγάπη για το παιδί αλλά και με επίγνωση της μεγάλης σημασίας που έχει ο παιδαγωγικός ρόλος του θεάτρου και της λογοτεχνίας γενικότερα. Δρ. ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΤΣΩΝΗΣ Πρ. Επιθεωρητής Φιλολόγων – Πρόεδρος του Κ.Σ.Π.Ν.Β Λογοτέχνης – Συγγραφέας

Θαν. Ν. Καραγιάννη, ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΤΡΟΥ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ

Π Α Ρ Ο Υ Σ Ι Α Σ Η Β Ι Β Λ Ι Ο Υ Σ Ε Ε Κ Δ Η Λ Ω Σ Η ΣΤΗ ΛΕΥΚΩΣΙΑ (5.2.2013) Θανάση Καραγιάννη «ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΤΡΟΥ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ 2007-2010» Το «θέατρο για παιδιά» είναι ένα θέμα που απασχολεί και προβληματίζει σήμερα όχι μόνο εκείνους που ασχολούνται με αυτό αλλά και πολλούς άλλους (εκπαιδευτικούς, γονείς, πολιτιστικούς φορείς, θεατρολόγους, διευθυντές θεάτρων και, βεβαίως, τα ίδια τα παιδιά). Δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία για τη βαρύνουσα σημασία του θεάτρου στη διαπαιδαγώγηση των παιδιών. Σαν είδος, αποτελεί τη συνισταμένη όλων των τεχνών και τους παρέχει την ευκαιρία να ανακαλύψουν τα ταλέντα τους, να ωριμάσουν συναισθηματικά, να κοινωνικοποιηθούν και να μυηθούν στο μαγικό κόσμο της θεατρικής δημιουργίας, παρέχοντας καθημερινά μοναδικές συγκινήσεις σε όλους όσους το αγαπούν και το υπηρετούν. Το «θέατρο για παιδιά» σήμερα προσπαθεί να βρει τις ισορροπίες του μέσα σε ένα εντελώς νέο και διαφορετικό τοπίο, ένα τοπίο εν δράσει και εν εξελίξει. Δυστυχώς, όμως η κριτική του «θεάτρου για παιδιά» είναι σχεδόν ανύπαρκτη στην Ελλάδα και εντελώς ανύπαρκτη στην Κύπρο. Εύλογα κυριαρχεί η άποψη, την οποία συμμερίζονται αρκετοί σκηνοθέτες, ότι η μη ύπαρξη κριτικής θεάτρου για παιδιά, έχει ως αποτέλεσμα να μην υπάρχει το ενδιαφέρον και η ενθάρρυνση για να παρουσιάσουν μια παράσταση, πόσω μάλλον να γράψει κάποιος ένα νέο επίκαιρο έργο αφού πιθανόν να μην τύχει καμίας αναγνώρισης ή εκτίμησης. Κάποιοι άλλοι συνάδελφοι μου, θεατρολόγοι, στρουθοκαμηλίζοντας κρύβονται πίσω από τις εξειδικευμένες γνώσεις που απαιτούνται για τη συγγραφή μιας κριτικής θεάτρου για παιδιά και των πολλών παραστάσεων που υπάρχουν με τον χρόνο να μην είναι αρκετός για να τις παρακολουθήσουν όλες. Σε αυτές τις απόψεις ο Θανάσης Καραγιάννης τολμά και κάνει το πρώτο βήμα, δίνοντας απαντήσεις, προσφέροντας έτσι το πρώτο και μέχρι στιγμής το μοναδικό βιβλίο στην Ιστορία της Ελληνικής Βιβλιογραφίας με θέμα την κριτική θεάτρου για παιδιά. Όπως ο ίδιος αναφέρει στην εισαγωγή του βιβλίου «οι κριτικοί του θεάτρου για παιδιά-αυτοί και όσοι υπάρχουν και στο βαθμό που ασχολούνται με το είδος αυτό- έχουν την ηθική και κοινωνική υποχρέωση να ανοίξουν διάλογο μεταξύ των δραματουργών, συντελεστών των παραστάσεων για παιδιά και των ηθοποιών από τη μια, και των εκπαιδευτικών και γονιών από την άλλη, οι οποίοι έχουν ένα σημαντικό μέρος ευθύνης για τη θεατρική αγωγή, ανάπτυξη και καλλιέργεια της προσωπικότητας των παιδιών». Και συμπληρώνει «Οι κριτικοί θεάτρου (δημοσιογράφοι, θεατρολόγοι ή εκπαιδευτικοί, ανεξαρτήτως ποιοι απ’ όλους θα παίξουν πρωταγωνιστικό ρόλο) πρέπει ν’ αναλάβουν την ευθύνη, που τους αναλογεί, απέναντι στη θεατρική αγωγή και κοινωνική διαπαιδαγώγηση, δια του θεάτρου, των παιδιών και των εφήβων και να πάρουν πρωτοβουλίες.» Έχοντας στη διάθεσή του, δύο έντυπα πανελλήνιας εμβέλειας, την εφημερίδα Ριζοσπάστης και το περιοδικό Θέματα Παιδείας, αφού -όπως αναφέρει στην εισαγωγή του βιβλίου του- αρχικά ο ίδιος πρότεινε στους διευθυντές των δύο εντύπων να του παραχωρηθεί κάποιος χώρος για επίτευξη του εγχειρήματός του, κατάφερε να υλοποιήσει αυτό που κανείς άλλος δεν είχε επιχειρήσει μέχρι πρόσφατα: την σε τακτική βάση παρουσίαση-κριτική θεατρικών παραστάσεων για παιδιά. Με θέληση, αγάπη, αλλά και με συστηματική έρευνα ο Θανάσης Καραγιάννης συνέβαλε και συνεχίζει να συμβάλει στην παρουσία και προβολή της κριτικής του Θεάτρου για τα παιδιά κι ας «ορισμένοι δημιουργοί δεν θέλησαν τη συνεργασία του, άλλοι απαξιώνοντας την προσπάθειά του και άλλοι ενοχλημένοι από την ιδεολογική ταυτότητα του δημοσιογραφικού οργάνου του ΚΚΕ, παραβλέποντας την ουσία της υπόθεσης και του κοινωνικού/πολιτικού καθήκοντος όλων στα ζητήματα θεατρικής αγωγής του λαού μας και ιδιαίτερα όσων ασχολούνται με τη διαπαιδαγώγηση των παιδιών». Ο Θανάσης Καραγιάννης στο βιβλίο του «Κριτική Θεάτρου για παιδιά 2007-2010» αναδημοσιεύει 110 κριτικά σημειώματα, στα οποία παρουσιάζει, σχολιάζει και κρίνει θεατρικά κείμενα για παιδιά και τις παραστάσεις τους, για τις θεατρικές περιόδους 2007-2008, 2008-2009 και 2009-2010, με γνώμονα τα γνωρίσματα του «θεάτρου για παιδιά»: δηλαδή το κείμενο, την παράσταση, την επικοινωνία και την παιδαγωγική. Δίνει βαρύτητα στο κείμενο αλλά και στη σκηνική του απόδοση, στην παιδαγωγική αλλά και μορφωτική αποστολή που επιδιώκεται δι’ αυτού. Στο βιβλίο «Κριτική Θεάτρου για παιδιά 2007-2010» αναδημοσιεύονται, με ελάχιστες διορθώσεις και προσθήκες, 102 κριτικά κείμενά του από την εφ. «Ριζοσπάστης», 6 από το περιοδικό «Θέματα Παιδείας», 1 από την εφημερίδα «Ενεργός Δημότης Νοτίων Προαστίων» και 1 από το θεατρικό πρόγραμμα (2009-2010) του θιάσου «Αβάντι». Περιλαμβάνονται κριτικά κείμενα για παραστάσεις που εμπερικλείουν τους τέσσερις βασικούς άξονες της δραματουργίας που καλύπτουν το σύνολο σχεδόν των έργων για παιδιά. Τους αναφέρω επιγραμματικά: Ο πρώτος άξονας αφορά στην αρχαία ελληνική γραμματεία με διασκευές και δραματοποιήσεις που ξεκινούν από τον Αριστοφάνη και τον Όμηρο και φτάνουν μέχρι την τραγωδία και την Ιστορία. Ο δεύτερος αναφέρεται στο παραμύθι και τη λαϊκή (ελληνική) παράδοση. Ο τρίτος προκύπτει από διασκευές, δραματοποιήσεις και διακειμενικές συνθέσεις έργων της ελληνικής και παγκόσμιας λογοτεχνίας. Κι ο τέταρτος προέρχεται από τη σύγχρονη θεματική, με θέματα οικολογικά, κοινωνικού προβληματισμού, διαφυλικές, διαπροσωπικές σχέσεις, κ.ά. Κατά είδος, στο βιβλίο, συμπεριλαμβάνονται κριτικά σημειώματα για παραστάσεις που αφορούν: Θέατρο (76 στο σύνολο), Θέατρο-Μπαλέτο (2), Θέατρο-Θεατρικό Παιχνίδι (5), Όπερα (3), «Ζακυνθινή Ομιλία» (1), Κουκλοθέατρο (13), Θέατρο Σκιών (3), Μαριονέτες (3), Αφήγηση παραμυθιών (θεατρική έκφανση) (4). Θα ήθελα, στο σημείο αυτό, να σταθώ στην κριτική γραφή του Θανάση Καραγιάννη: Ο Βρετανός κριτικός λογοτεχνίας Ian Watt (Ίαν Βάττ) στη δραστηριότητα του κριτικού περιλαμβάνει τέσσερις αναγκαίες συνιστώσες: την πνευματική αναγνώριση του αντικειμένου έρευνας, την αισθητική αποτίμησή του, την άμεση δέσμευσή των συναισθημάτων του κριτικού απέναντι στο αντικείμενό του, καθώς και τη λεκτική έκφραση των τριών προηγούμενων συνιστωσών. Με την ιδιότητα του παιδαγωγού αλλά και του βετεράνου εκπαιδευτικού, έχοντας τις «ποικίλες» γνώσεις, ο Θανάσης Καραγιάννης, αναπτύσσει ένα πρόσφορο έδαφος βιωμάτων μέσα από τις κριτικές του, ανοίγοντας νέους ορίζοντες και προεκτείνοντας τα όρια της ανθρώπινης εμπειρίας στο θέατρο για παιδιά. Γιατί «η κριτική δεν είναι ζήτημα μεθόδου», όπως έγραψε ο Μουλλάς αλλά «είναι υπόθεση ταμπεραμέντου. Ένα ύφος και ένα ήθος. Ένας τρόπος γραφής. Μια σχέση με τον λόγο και με τον κόσμο». Η «κριτική» γλώσσα του Καραγιάννη διέπεται από δεκτικότητα, ευαισθησία και εντιμότητα απέναντι στα νέα καλλιτεχνικά κινήματα, οξυδέρκεια, βαθύνοια, πρωτοτυπία, πληρότητα και αρτιότητα. Δεν λειτουργεί μόνο ως ενημερωτική και ως εργαλειακή. Δεν αναλίσκεται σε οιδηματικές μικρότητες ούτε σε περίτεχνες φαυλότητες αλλά, όπως σημειώνει και ο Κώστας Γεωργουσόπουλος στον πρόλογο του βιβλίου, «Οι κριτικές του Καραγιάννη είναι παιδαγωγικά ευθείες, αισθητά απαιτητικές και θεατρικά ενημερωμένες». Επιτρέψτε μου στο σημείο αυτό, και πέρα από το θεωρητικό της παρουσίασης του βιβλίου, να μοιραστώ μαζί σας μία εκ των 110 κριτικών που αναδημοσιεύει στο βιβλίο του, μεταφέροντας σας την κριτική γραφή του Καραγιάννη, όπως την ανέπτυξα πιο πάνω. Πρόκειται για την κριτική που έγραψε στην εφ. «Ριζοσπάστης» στις 17.12.2009, για την παράσταση του έργου Τα μαγικά μαξιλάρια (Ένας δάσκαλος, ένας σπόρος, μια ελπίδα) του Ευγένιου Τριβιζά από το Παιδικό Στέκι του Εθνικού Θεάτρου, που ανέβηκε στο θέατρο REX. (βιβλίο σελ. 94) Ο Θανάσης Καραγιάννης καταφέρνει μέσα από τα κριτικά του κείμενα από τη μια μεριά να διαφωτίζει και να καθοδηγεί το κοινό και από την άλλη, να ελέγχει και να αποτιμά την πνευματική πράξη και το καλλιτεχνικό προϊόν. Ενδιαφέρεται και αποτιμά όλες τις παραμέτρους της κάθε παράστασης χωρίς δημοσιογραφικούς σχολιασμούς, χωρίς καμία κενόδοξη γνώμη. Συλλαμβάνει τους παλμούς του παρόντος μέσα από τα ζωτικά στοιχεία του παρελθόντος. Εντοπίζει δηλαδή και αξιολογεί τον σύνδεσμο μεταξύ κειμένου και παράστασης. Το θέατρο για παιδιά είναι εξαιρετικά ευαίσθητη και ιδιάζουσα περίπτωση. Μέσα στη σύγχρονη καταναλωτική κοινωνία η πολιτεία, το σχολείο, οι γονείς και κηδεμόνες, οι άνθρωποι των ΜΜΕ και του θεάτρου, θα πρέπει να δίνουν ιδιαίτερη προσοχή σε αυτό. Και είναι αυτή την προσοχή που ο Θανάσης Καραγιάννης τονίζει με το βιβλίο του αυτό. Με τον παρόντα τόμο ο Θανάσης Καραγιάννης προσφέρει στην θεατρική μας βιβλιογραφία πολύτιμο υλικό για τη θεατρολογία και τη δραματολογία αλλά και την ιστορία του θεάτρου για παιδιά. Το βιβλίο «Κριτική Θεάτρου για παιδιά 2007-2010» δεν αφορά μόνο τους θεατρολόγους, δραματολόγους και μελετητές του θεάτρου, αλλά αφορά και τους γονείς, τους εκπαιδευτικούς, τους διευθυντές θεάτρων και όσων άλλων εμπλέκονται στην θεατρική διαπαιδαγώγηση των παιδιών. Αγαπητέ Θανάση… με την ιδιότητά μου ως θεατρολόγος/δραματουργός θέλω να σε ευχαριστήσω για την προσφορά σου στην θεατρολογία, στην σύγχρονη ιστορία του θεάτρου, στη σύγχρονη ελληνική βιβλιογραφία του θεάτρου με το βιβλίο σου. Το μήνυμά σου ελήφθει. Χρίστος Γεωργίου Θεατρολόγος/Δραματουργός

ΝΕΟ ΒΙΒΛΙΟ ΜΟΥ

Κυκλοφόρησε σε 2η έκδοση το βιβλίο μου: "ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΤΡΟΥ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ" (Πρόλογος: ΚΩΣΤΑΣ ΓΕΩΡΓΟΥΣΟΠΟΥΛΟΣ), εκδ. ΠΑΡΑΛΟΣ, Αθήνα 2013, σσ. 226

ΝΕΟ ΒΙΒΛΙΟ ΘΑΝ.Ν. ΚΑΡΑΓΙΑΝΝΗ Κυκλοφόρησε το νέο βιβλίο του Θαν. Ν. Καραγιάννη, ΚΕΙΜΕΝΑ. ΘΕΑΤΡΟ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ. ΘΕΑΤΡΟ ΓΙΑ ΕΝΗΛΙΚΟΥΣ, Εκδόσεις Πάραλος, Αθήνα 2013, σ. 136. Περιέχει έντεκα εισηγήσεις σε συνέδρια, δοκίμια και άρθρα σε περιοδικά και εφημερίδες, τα οποία αφορούν το Θέατρο, θεατρολογικού και φιλολογικού ενδιαφέροντος, ειδωμένα και από τη σκοπιά του παιδαγωγού.

ΝΕΑ ΒΙΒΛΙΑ ΘΑΝΑΣΗ ΚΑΡΑΓΙΑΝΝΗ

ΚΥΚΛΟΦΟΡΕΙ ΣΥΝΤΟΜΑ ΤΟ ΝΕΟ ΒΙΒΛΙΟ ΜΟΥ: "ΚΕΙΜΕΝΑ. ΘΕΑΤΡΟ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ. ΘΕΑΤΡΟ ΓΙΑ ΕΝΗΛΙΚΟΥΣ", ΕΚΔΌΣΕΙΣ ΠΑΡΑΛΟΣ, ΑΘΗΝΑ 2013, σσ. 132

ΚΥΚΛΟΦΟΡΗΣΕ ΤΟ ΝΕΟ ΒΙΒΛΙΟ ΜΟΥ "ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΔΡΑΜΑΤΟΥΡΓΙΑΣ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ (1871-1949) & ΤΗΝ ΚΥΠΡΟ (1932-1949). ΜΕ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΘΕΑΤΡΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΣΤΑΣΙΟΓΡΑΦΙΑΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΘΕΑΤΡΟΥ. Προλογίζει ο Καθηγητής ΒΑΛΤΕΡ ΠΟΥΧΝΕΡ, Εκδοτικός Οίκος Αντ. Σταμούλη, Θεσσαλονίκη 2012, σ. 551.

Συνεντεύξεις

Το παρακάτω κείμενο θα δημοσιευόταν στο περ. «Θέματα Παιδείας». Τελικά, όμως, δε δημοσιεύτηκε. Γι’ αυτό το δημοσιεύω εδώ, για την Ιστορία του Θεάτρου για παιδιά. Με την ευκαιρία της φετινής (2010-2011) παράστασης του έργου του Ευγένιου Σπαθάρη «Σκιών Καμώματα» «Ο γάμος του μπαρμπα-Γιώργου» στο θέατρο «Batmidon», o Θανάσης Ν. Καραγιάννης παίρνει ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ από τους ηθοποιούς Γιάννη Μποσταντζόγλου και Τάκη Βαμβακίδη Κύριε Μποσταντζόγλου, ΕΡΩΤΗΣΗ: Τι σημαίνει για σας «Ελληνικό Λαϊκό Θέατρο Σκιών»; ΑΠΑΝΤΗΣΗ: Σημαίνει μεταλαμπάδευση πολιτιστικών αισθητικών αξιών με τη φιλοσοφία και τη σάτιρα, που διαχρονικά χαρακτηρίζει τον Έλληνα. Είναι μνήμες που σβήνουν σιγά σιγά από τη σημερινή απρόσωπη και ισοπεδωτική αισθητική της παγκοσμιοποίησης και αν θέλουμε να διατηρήσουμε την πολιτιστική μας ταυτότητα πρέπει το λαϊκό μας θέατρο σκιών να το κρατήσουμε ζωντανό και αληθινό και όχι μουσειακό και άψυχο. Το μέγεθος και το μεγαλείο είναι πώς και γιατί γεννήθηκε ο Έλληνας Καραγκιόζης από τον Δημήτρη Σαρδούνη (Μίμαρο) και ποια ήταν η εξελιξή του… ΕΡΩΤΗΣΗ: Ποια είναι η κεντρική ιδέα και η βασική θεματολογία του έργου «Ο γάμος του μπαρμπα-Γιώργου», που παίζετε φέτος; Ποιοι είναι οι βασικοί ήρωες του έργου και τι προσφέρει ιδιαίτερα στην εξέλιξη του μύθου, ή σε καλλιτεχνικό και κοινωνικό επίπεδο, ο καθένας τους; ΑΠΑΝΤΗΣΗ: Φαινομενικά είναι ένα προξενιό, αλλά η ιδέα είναι Η Ι Δ Ε Α και η οξυδέρκεια του Καραγκιόζη, ο οποίος μαζί με το μόνιμο συνεργάτη και φίλο του (που είναι ένας είδος Καραγκιοζοκυβερνητικού εκπρόσωπου) Χατζηαβάτη, να στήσουνε όλο το «σύστημα», τη «μηχανή», για να γίνει ο γάμος, να φάνε και να πάρουν και λίρες σαν «μεσιτεία». Βασικοί ήρωες του έργου είναι οι δύο παραπάνω, ο μπαρμπα-Γιώργος (ο υποψήφιος γαμπρός, περήφανος Έλληνας, αυθόρμητος και καλοκάγαθος), ο κουμπάρος ο Νιόνιος, ο Ζακυνθινός, η νύφη η κόρη του κυρ Στάθη και τα κολλητήρια, που μαζί με την Αγλαΐα ζητάνε ψωμί και κεφτέδες… ΕΡΩΤΗΣΗ: Πού πρέπει να επικεντρωθούν ιδιαίτερα οι θεατές και να προσέξουν, όσον αφορά τη θεματολογία και την ιδεολογία του κειμένου και την αισθητική της παράστασης; ΑΠΑΝΤΗΣΗ: Ν’ αφήσουν ελεύθερη την ψυχή και τη σκέψη τους να νοιώσουν παιδιά και το «θαύμα» θα συντελεστεί… Η αισθητική, η φιλοσοφία της παράστασης εκείνη την ώρα ζυμώνεται ουσιαστικά και η ενέργεια του κοινού πυροδοτεί τη φαντασία και την αυτοσχεδιαστική διάθεση και παρόρμηση του ηθοποιού… Ο Καραγκιόζης ο έμψυχος είναι λαϊκό πανηγύρι, ποτισμένο όμως από την αλήθεια και την περιρρέουσα καλή διάθεση και αγάπη του φίλου, που μπήκε στην περιπέτεια είτε σαν θεατής ή σαν εκτελεστής… ΕΡΩΤΗΣΗ: Οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί τι προτείνετε να συζητήσουν μετά την παράσταση με τα παιδιά (ή τους μαθητές) τους; ΑΠΑΝΤΗΣΗ: Ότι εντύπωση έκανε στα παιδιά και να κεντρίσουν με δεξιοτεχνία τη φαντασία τους να σκεφτούν, ν’ αναζητήσουν ακόμα πιο ουσιαστικά θέματα για τον Καραγκιόζη…, πώς, πότε, γιατί κ.τ.λ., να μπούνε στη μαγεία που θα φέρει τον «έρωτα» γι’ αυτό το μοναδικό περίεργο λαϊκό θέαμα… ΕΡΩΤΗΣΗ: Αισθητικά, πώς η μαγική και μυστηριώδης ατμόσφαιρα των σκιών και των χρωμάτων του μπερντέ, αποδίδεται στη θεατρική σκηνοθεσία για ηθοποιούς; ΑΠΑΝΤΗΣΗ: Κεντρίζουμε κατ’ αρχήν το πρωταρχικό αισθητήριο του θεατή με τον κλασσικό μπερντέ και μετά με σεμνότητα και αισθητική ζωντανεύουμε τους ήρωες στην σκηνή δηλαδή στην σημερινή κοινωνική πολιτική ψυχολογική πραγματικότητα ….και στο τέλος ξαναγυρίζουν οι ήρωες στην φωλιά τους ..πίσω από τον μπερντέ… ΕΡΩΤΗΣΗ: Ο ηθοποιός που παίζει το ρόλο του, αντί της φιγούρας του Θεάτρου Σκιών (την οποία στον μπερντέ κινεί η ψυχή του λαϊκού Καραγκιοζοπαίχτη), τι δανείζεται από τη λαϊκή μας παράδοση και πώς με την υποκριτική του προσπαθεί να ζωντανέψει τη λαϊκή φιγούρα πάνω στο παλκοσένικο; ΑΠΑΝΤΗΣΗ: Αν έστω και λίγες τέτοιες στιγμές και εικόνες τις έχει ξαναζήσει, αφήνεται και νοσταλγικά τις ξαναζεί και τις «χορταίνει»… Αν όχι, και όλα είναι «δανεικά», εκεί πρέπει να σκεφτεί, να διαβάσει, να δει παραστάσεις μπερντέ, ν’ αγαπήσει, ν’ «αρπάξει» λαίμαργα το ύφος του ήρωα και να το κάνει χαρά και διασκέδαση, πρώτα γι’ αυτόν και μετά αυτόματα θα επέλθει η μέθεξη στους φίλους θεατές… Κύριε Βαμβακίδη, ΕΡΩΤΗΣΗ: Ποια ήταν η συνεργασία σας με τον αείμνηστο Ευγένιο Σπαθάρη και ποια στοιχεία της τέχνης του σας επηρέασαν ως ηθοποιό; ΑΠΑΝΤΗΣΗ: Από το 1994 μέχρι που έφυγε από τη ζωή (Μάιος του 2009). ΜΕΡΑ ΚΑΙ ΝΥΧΤΑ ΜΑΖΊ. Κατάλαβε και πίστεψε στη μεγάλη αγάπη που είχα γι’ αυτόν το λαϊκό ήρωα και μου εμπιστεύθηκε σημαντικά μυστικά της τρομακτικής τέχνης του. Το πάθος του, η αφοσίωσή του και η καλοσύνη του με έκαναν καλλίτερο ηθοποιό και καλλίτερο άνθρωπο. Το στοιχείο, το οποίο κυριολεκτικά το «άρπαξα» και το «ρούφηξα» ήταν η φυσικότητα που είχε η ηρεμία και ο αυθορμητισμός του. ΕΡΩΤΗΣΗ: Ο Σπαθάρης επιχείρησε κάποια διασκευή στο συγκεκριμένο παραδοσιακό θεατρικό κείμενο; Πρόσθεσε κάτι; Αν ναι, τι ακριβώς; ΑΠΑΝΤΗΣΗ: Ότι η σύγχρονη κοινωνική και πολιτική πραγματικότητα έλεγε. Καθόλου δε φοβότανε την επικαιρότητα να την περάσει με μια ατάκα, με μια εικόνα στο έργο του. Με προέτρεπε να αυτοσχεδιάζω, ακόμα και με αφορμές που προέκυπταν στη ροή της παράστασης, στην πλατεία Κασταλίας, στο Μαρούσι, όπου είναι και το Σπαθάρειο Μουσείο. Ενώ παίζαμε την παράσταση, απέναντι στον δρόμο φάνηκε μια διαδήλωση. …Έφυγα από τη σκηνή, πήγα στην πορεία, πήρα τη ντουντούκα και ποιος είδε το Μαρούσι και δε γέλασε και δε χειροκρότησε… ΕΡΩΤΗΣΗ: Εσείς, στη συγκεκριμένη παράσταση, ποια σκηνοθετικά στοιχεία προσθέσατε πάνω σ’ εκείνα του Σπαθάρη, που ο ίδιος επιχείρησε όσο ζούσε; ΑΠΑΝΤΗΣΗ: Σε σχέση με το κείμενο, πρόσθεσα μόνο κάποιες ατάκες/σφήνες για Δ.Ν.Τ., ΚΡΙΣΗ, ΤΡΟΪΚΑ κ.λπ. Αλλά, σκηνοθετικά κινηθήκαμε στη γραμμή τη δική του, με κάποια νέα στοιχεία, αντανακλαστικά γεννημένα, από το νέο ηθοποιό που παίζει τώρα το ρόλο του Καραγκιόζη κ.λπ. ΕΡΩΤΗΣΗ: Το «Θέατρο Σκιών» ήταν ανέκαθεν σατιρικό και πολιτικό θέατρο. Ο κάθε Καραγκιοζοπαίχτης σατίριζε την πολιτική πραγματικότητα της εποχής του. Σαφώς, τα είδη «Θέατρο Σκιών» και «Επιθεώρηση» έχουν ως κοινό στοιχείο τη σατιρική αντιμετώπιση της σύγχρονης πολιτικής πραγματικότητας. Εσείς ποια στοιχεία προσθέσατε στη συγκεκριμένη παράσταση; ΑΠΑΝΤΗΣΗ: Μίζα… Ζίμενς… Δ.Ν.Τ. (δηλαδή: τρομοκρατική οικονομική απάτη), Βατοπαίδι, «Μαζί τα φάγαμε» και χωριστά ιδρώσαμε…), η Patty-mania , οι εξεταστικές (χωρίς επιτηρητές…) κ.λπ. ΕΡΩΤΗΣΗ: Παρατήρησα ότι στην παράσταση, εμβόλιμα, λειτουργεί κατά διαστήματα ο παραδοσιακός μπερντές; Για να γνωρίζουν οι αναγνώστες μας, πέστε μου τα κείμενα και τα θέματα είναι από το ίδιο έργο ή από άλλα έργα; Τι ακριβώς συμβαίνει και γιατί; ΑΠΑΝΤΗΣΗ: Καταρχήν ο Δάσκαλος, εκτός του μύθου του έργου «Ο γάμος», είχε βάλει σαν έναρξη, συμβολικά, απόσπασμα από το «Καταραμένο φίδι», σύμβολο και σφραγίδα της Ιστορίας του Θεάτρου Σκιών, και δυο-τρία ακόμη μικρά αποσπάσματα, που είναι στη δομή του έργου (ο ίδιος σαν φιγούρα που λέει το τραγούδι του γάμου – ο Σταύρακας), που δίνουν τη γεύση και το χρώμα της φωλιάς, της σπηλιάς, από όπου φύτρωσε… ΕΡΩΤΗΣΗ: Ο σκηνογράφος, ο μουσικός και ο φωτιστής τι ρόλο παίζουν στο «μεταλλαγμένο» Θέατρο Σκιών; Τι προσπάθειες κάνουν για να μη χαθεί η μαγεία της λαϊκής παραδοσιακής αρχιτεκτονικής ήχου, φωτός, σκιών; Εδώ ποια στοιχεία της λαϊκής παράδοσης πήρατε υπόψη, ως σκηνοθέτες, αλλά και οι άλλοι συντελεστές ποια στοιχεία πήραν υπόψη τους και πώς τα μετουσίωσαν στη συγκεκριμένη παράσταση; ΑΠΑΝΤΗΣΗ: Οι συντελεστές όλοι ποτιστήκανε, πριν ανθίσουνε από τη βαθιά σκέψη και γνώση του Δάσκαλου, και ακολούθησαν τη φιλοσοφία του. Το ύφος, η κίνηση, το σκηνικό, το κοστούμι είναι σαν στον μπερντέ. Απλά είναι τρισδιάστατο και πιο ελεύθερο σε φωτισμό και σε κίνηση. Στον Καραγκιόζη, έλεγε, οι άντρες παίζουν άντρες και οι γυναίκες γυναίκες. Ο Χατζηαβάτης π.χ. πρέπει να είναι έτσι, σαν φιζίκ, σαν πρόσωπο και σαν ύφος, και δε γίνεται να είναι αλλιώς. Αυτό είναι νόμος…! Έτσι μιλάει ο Νιόνιος και όχι αλλιώς κ.τ.λ. κ.τ.λ. Είναι δύσκολο σαν ερμηνεία, σαν αναπαράσταση ζωντανή στη σκηνή! ΕΡΩΤΗΣΗ: Ποια, κατά τη γνώμη σας, είναι τα παιδαγωγικά στοιχεία και τα κοινωνικά μηνύματα, που τα παιδιά δέχονται στην συγκεκριμένη παράσταση; ΑΠΑΝΤΗΣΗ: Παρ’ ότι τα σημερινά παιδιά δε μεγαλώσανε με τον Καραγκιόζη, μόλις τον συναντήσουν, τον αγαπάνε και τον υποστηρίζουν, πάνε κόντρα στην πείνα και την αδικία. Τι γαριδάκια, τι πατατάκια μου δώσανε κατά καιρούς δε λέγεται…! Εισπράττουν την αλήθεια του Καραγκιόζη, την τιμιότητά του στον αγώνα, μπροστά και όχι πισώπλατα…, όπως στην σημερινή καπιταλιστική βαρβαρότητα… ΕΡΩΤΗΣΗ και για τους δυο σας: Τι θα θέλατε να προσθέσετε για τη συγκεκριμένη παράσταση, που τη βιώνετε προσωπικά και μαζί, βέβαια, με τους συνεργάτες σας, που πρέπει να υπογραμμιστεί και να τονιστεί ιδιαίτερα στον αναγνώστη του περιοδικού; Γιάννης Μποσταντζόγλου ΑΠΑΝΤΗΣΗ: Οι περισσότεροι συνεργάτες είμαστε… καραγκιοζόπληκτοι και υπάρχει ενότητα αληθινή και κοινή ορμή, με αφοσίωση, για να λάμψει η δύναμη της παράστασης. Δεν κολλάμε ένσημα μόνο… ευχαριστιόμαστε, το διασκεδάζουμε και είναι σημαντικό εδώ να πω ένα μεγάλο ευχαριστώ στους ιδιοκτήτες του θεάτρου Badminton, που ότι ζητήσαμε με τον Τάκη, όχι μόνο το ακούσανε…, αλλά το έκαναν πράξη, γιατί σέβονται και τιμούνε το λαϊκό μας θέατρο, τον Καραγκιόζη! Τάκης Βαμβακίδης ΑΠΑΝΤΗΣΗ: Τι να πω; Από το 1997 παίζω το έργο και ακόμα δεν μπορώ να καταλάβω πόσο ερμηνευτικό πλάτος και βάθος έχει ο ρόλος του Καραγκιόζη, αλλά και πόση αφοσίωση και συγκέντρωση πρέπει να έχω κατά την ώρα της παράστασης. Αλλά και πριν και μετά από την παράσταση. Ο Καραγκιόζης είναι 30 ρόλοι σε έναν. Και εγώ έχω πιάσει, έχω τσακώσει όχι πολλούς, ακόμα. Αλλά, θα δώσω μάχες μέχρι ν’ ακούσω σ’ ένα όνειρο να μου λέει ο Δάσκαλος «έτσι, διάτανε, πλούσια, γεμάτα… τα λόγια. Μπράβο Ποντιάκι…» Καλέ μου, αναγνώστη, σ’ ευχαριστούμε… κι’ αν δε ντρέπεσαι, έλα στην παράσταση να μας… γιουχαΐσεις!! ΑΒΑΝΤΕ ΜΑΝΕΣΤΡΟ… ΘΑ ΦΑΜΕ, ΘΑ ΠΙΟΥΜΕ, ΚΑΙ ΛΟΓΩ… Δ.Ν.Τ., ΞΑΝΑ ΝΗΣΤΙΚΟΙ ΘΑ ΚΟΙΜΗΘΟΥΜΕ. ΑΛΛΑ, hasta la Victoria siempre…! (μέχρι την τελική νίκη!) Θ.Κ.: Σας ευχαριστώ θερμά και σας εύχομαι να συνεχίσετε τις παραστάσεις σας με την ίδια επιτυχία. Δυο λόγια… αντί επιλόγου Είχα σκεφτεί να γράψω εδώ τις απόψεις μου για την παραπάνω παράσταση (οι οποίες, όμως, τελικά δημοσιεύτηκαν στην εφ. «Ριζοσπάστης», στις 3.3.2011). Αποφάσισα να μην γράψω εδώ τίποτα, διότι νομίζω ότι όταν μιλούν σ’ ένα έντυπο οι δημιουργοί/ηθοποιοί, οι κριτικοί θεάτρου πρέπει να σιωπούν και ν’ αφουγκράζονται τη φωνή των καλλιτεχνών. Οι κριτικοί θεάτρου, λοιπόν, δεν πρέπει μόνο να κρίνουν και να μιλάνε, αλλά και κάποτε ν’ ακούνε… Γι’ αυτό και ευχαριστώ τους εξαιρετικούς ηθοποιούς και σκηνοθέτες, που μου έδωσαν την ευκαιρία, απαντώντας στις ερωτήσεις μου, να μάθω αρκετά πράγματα και να προβληματιστώ μέσα από τις απόψεις που εκφράζουν στις απαντήσεις τους. Οι δυο συνεντευξιαζόμενοι προσάρμοσαν σκηνοθετικά την παράσταση στις παρούσες συνθήκες, αν και έμειναν αρκετά πιστά, όπως μας είπαν, στη σκηνοθετική γραμμή του Ευγ. Σπαθάρη. Στη συγκεκριμένη παράσταση συμμετέχουν σημαντικοί ηθοποιοί, όπως οι Τάκης Βαμβακίδης (Καραγκιόζης), Γιάννης Μποστατζόγλου (μπαρμπα-Γιώργος), Γιάννης Ζουμπαντής (Κολλητήρι, Μορφονιός) κ.ά. Τη μουσική έγραψε ο Γιάννης Ζουγανέλης, την ευθύνη για τα σκηνικά και τα κοστούμια έχουν οι Ν. Κασαπάκης και Ε. Γραμματίκα και για το φωτισμό ο Γ. Αφουξενίδης. Επίσης, ο αναγνώστης αξίζει να διαβάσει το θαυμάσιο και μεστό κείμενο, για την παράσταση του έργου, της δημοσιογράφου/δραματουργού Σοφίας Αδαμίδου: «Η “αλήθεια” συγκινεί στο διηνεκές», στην εφ. «Ριζοσπάστης», 9.1.2011.

Σχολικό Θέατρο και αστική ιδεολογία [1940-1949] Ιστορική και θεατρική περιρρέουσα ατμόσφαιρα: Στη δεκαετία, στην οποία εστιάζει ο φακός της ιστορικής μας έρευνας για το Σχολικό Θέατρο και ειδικά για τη δραματουργική του παραγωγή, εξελίσσονται διεθνώς σημαντικά γεγονότα, όπως ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος, ο οποίος «γεννήθηκε από τον ενδοϊμπεριαλιστικό ανταγωνισμό και στόχευε (σ.σ.: βασικά) (σ)τη συντριβή της Ε.Σ.Σ.Δ.», αλλά και γεγονότα στο εσωτερικό της χώρας μας, όπου η ωμή ένοπλη επέμβαση των Άγγλων στα εσωτερικά μας πράγματα, είχε ως αποτέλεσμα τις εξελίξεις στα «Δεκεμβριανά» (3 Δεκ. 1944-5 Ιαν. 1945), τη συμφωνία της Βάρκιζας (12 Φεβρ. 1944), το συμβόλαιο του Λιβάνου (20 Μαΐου 1944), τη συμφωνία της Καζέρτας (24 Σεπτ. 1944) και τον τριετή αδελφοκτόνο Εμφύλιο πόλεμο (1946-1949). Στην Κατοχή (1941-1944) η νεολαία υπέστη τα πάνδεινα: πείνα και κακουχίες (το Χειμώνα του 1941-1942 πέθαναν από την πείνα 60.000 παιδιά και από το διαρκή υποσιτισμό καταστράφηκε η υγεία 130.000 παιδιών) και ένα σημαντικό μέρος της υπέστη ορφάνια και εγκατάλειψη. Είναι φυσικό ότι ο πόλεμος και η Κατοχή επέδρασαν δυσμενώς και στην ψυχική υγεία των περισσότερων παιδιών, εκτός από αυτά που οργανωμένα συμμετείχαν στην Εθνική Αντίσταση, στις τάξεις της Ε.Π.Ο.Ν., με την πολιτική καθοδήγηση και την ηθική στήριξη και διαπαιδαγώγηση του Ε.Α.Μ. και της Π.Ε.Ε.Α. Ο παιδαγωγός Κώστας Καλαντζής σχολιάζει με έμφαση την περίοδο του πολέμου και της Κατοχής, επισημαίνοντας ότι «Εσταμάτησαν την κανονικήν εξέλιξιν του ψυχικού βίου των παιδιών, τα ωρίμασαν προώρως, επέδρασαν βλαπτικώς επί της συναισθηματικής ζωής των, εκλόνισαν την προσωπικότητά των και έθεσαν εν κινδύνω τον ηθικόν των κόσμον. Αντιθέτως ένα μέρος της νεολαίας, το οποίον έλαβε μέρος εις τον Αγώνα της Εθνικής Αντιστάσεως, εξέφυγε την καταστρεπτικήν αυτήν επίδρασιν και διέπλασσε νέαν ηθικήν, της θυσίας, της αλληλεγγύης και της αγάπης προς την Πατρίδα.» Από την πρώτη στιγμή της κήρυξης του Ελληνο-ιταλικού πολέμου, πολλοί καλλιτέχνες και ηθοποιοί έθεσαν εαυτόν στην Αντίσταση κατά του εισβολέως και στη συνέχεια κατά των κατακτητών της πατρίδας μας. Λογοτέχνες, ηθοποιοί, μουσικοί, σκηνοθέτες, δραματουργοί, σκηνογράφοι, εκπαιδευτικοί κ.ά. άνθρωποι του πνεύματος ανταποκρίθηκαν στο κάλεσμα κυρίως του Ε.Α.Μ. και της Ε.Π.Ο.Ν., οργανώθηκαν και πρόσφεραν πολλά στα δυστυχισμένα παιδιά της πολεμικής και κατοχικής περιόδου, αλλά και αργότερα κατά την εμφυλιοπολεμική περίοδο. Ο Βασίλης Ρώτας, ο Γιώργος Κοτζιούλας, ο Νίκος Καρβούνης, η Σοφία Μαυροειδή-Παπαδάκη, η Γαλάτεια Καζαντζάκη, ο Γεράσιμος Σταύρου, ο Νίκος Ακίλογλου, ο Αλέκος Ξένος, η Άννα Ξένου, ο Αλέξης Μυριαλής, η Αλέκα Μυριαλή, ο Άκης Σμυρναίος, ο Χάρης Σακελλαρίου και τόσοι άλλοι στις εσχατιές της ηπειρωτικής και νησιωτικής Ελλάδας συνέβαλαν καθοριστικά στη μόρφωση και στην ψυχαγωγία των παιδιών, αλλά και στη συνειδητή και αποφασιστική τους μαχητική κοινωνική και αντιστασιακή τους δράση για εθνική ανεξαρτησία, λαϊκή δημοκρατία, αξιοπρέπεια, με αγωνιστική διάθεση και με ποικίλες καλλιτεχνικές δραστηριότητες, όχι μόνο στον τομέα της Παιδικής Λογοτεχνίας , αλλά και του Παιδικού Θεάτρου και Κουκλοθεάτρου , της Μουσικής, της Εκπαίδευσης κ.ο.κ. Η οργανωτική δουλειά της Ε.Π.Ο.Ν. και των στελεχών και μελών της στάθηκε καθοριστική για την επιτυχία των εκπολιτιστικών εκδηλώσεων σε όλη την Ελλάδα, στην Κατοχή, αλλά και στα βουνά της «Ελεύθερης Ελλάδας». Σημαντική ήταν η θεατρική δραστηριότητα του «Θεατρικού Ομίλου Ε.Π.Ο.Ν. Θεσσαλίας», του Βασίλη Ρώτα και των συνεργατών του, ηθοποιών, μουσικών, σκηνογράφων και μελών της Οργάνωσης και άλλων ΕΠΟΝίτικων θεατρικών ομάδων σε όλη τη χώρα. Πρέπει εδώ να υπογραμμιστεί ότι η συγκεκριμένη ιδεολογική πίστη των δημιουργών στα πατριωτικά, κοινωνικά και ταξικά ιδεώδη, δεν είχε κάποια σχέση με τις όποιες προσπάθειες και συγκεκριμένες επιλήψιμες κοινωνικές πρακτικές ανθρώπων των γραμμάτων και των τεχνών, οι οποίοι, πολλοί απ’ αυτούς, ιδιοτελείς καθώς ήταν, ήθελαν «και την πίττα ολόκληρη και το σκύλο χορτάτο», δηλ. να προσφέρουν στα παιδιά κάποιο καλλιτεχνικό υλικό, συναισθηματικά και μόνο ορμώμενοι, αλλά υλικό ακίνδυνο και ανώδυνο για τους κατακτητές και τους ντόπιους συνεργάτες τους (δοσίλογους, προδότες, συνεργάτες και κάθε είδους «εθνικόφρονες», οι οποίοι επέδειξαν παντός είδους άνομες και ανήθικες δραστηριότητες κατά την εποχή της Κατοχής και του Εμφύλιου πολέμου, σε βάρος του λαού μας και κυρίως κατά των αγωνιστών της Εθνικής Αντίστασης), και τελικά … οι ίδιοι στη συνέχεια βραβεύτηκαν μάλιστα από την πολιτεία γι’ αυτή την ιδιοτελή και μειοδοτική πατριωτικά συμπεριφορά τους. Έτσι, ορισμένοι απ’ αυτούς, χωρίς ν’ αγωνιστούν κατά του Φασισμού και Ναζισμού, κατά των κατοχικών δυνάμεων, κατά των κυβερνήσεων Γ. Τσολάκογλου και κάθε βασιλόφρονα και «εθνικόφρονα» προδότη της πατρίδας μας και συνεργάτη των κατακτητών, αργότερα κέρδισαν βραβεία και επαίνους από τις μετέπειτα «εθνικόφρονες» κυβερνήσεις και τους βασιλείς. Θ’ αναφερθώ μόνο σ’ ένα παράδειγμα, εντελώς ενδεικτικό: η Αντιγόνη Μεταξά (η γνωστή «θεία Λένα», η οποία έχει προσφέρει τόσα και τόσα λογοτεχνικά, θεατρικά και εγκυκλοπαιδικά κείμενα για παιδιά) κατά τη διάρκεια της Κατοχής επιμελούνταν τις ραδιοφωνικές εκπομπές της «Θέατρο για παιδιά» και «Η ώρα του παιδιού», και μ’ αυτές πρόσφερε ψυχαγωγία στα παιδιά. Όμως, απ’ όσο γνωρίζω, δεν παρουσίασε κάποια έστω στοιχειώδη αντιστασιακή δραστηριότητα, παρά μόνο επέδειξε ανεκτικότητα στους κατακτητές και συνεργάστηκε με τους συνεργάτες τους. Αργότερα, το 1965, βραβεύτηκε από την Ακαδημία Αθηνών και ο βασιλιάς της απένειμε το παράσημο του «Τάγματος της Ευποιίας», ενώ άλλοι άξιοι καλλιτέχνες συνάδελφοί της, αν και έδωσαν τη ζωή τους για τη λευτεριά της πατρίδας μας, αν και άλλοι αγωνίστηκαν στην Εθνική μας Αντίσταση, αν και πρόσφεραν με την τέχνη τους ανυπολόγιστες υπηρεσίες στα παιδιά, στη νεολαία και στο λαό μας, κατά την ίδια περίοδο, εντούτοις δεν έτυχαν παρόμοιων διακρίσεων. Και όσοι απ’ αυτούς επέζησαν, όχι μόνο δεν πήραν βραβεία και παράσημα από το αστικό μετεμφυλιοπολεμικό κράτος, αλλά αντιθέτως εξορίστηκαν και βασανίστηκαν και τοιουτοτρόπως «αμείφθηκαν» … για τις πολύτιμες υπηρεσίες τους στην πατρίδα. Θεματολογικές προσεγγίσεις: Η θεματολογία της Δραματουργίας για παιδιά, την περίοδο που εξετάζουμε, ήταν ποικίλη, και κυρίως κάλυπτε τις ανάγκες των σχολικών γιορτών : της 25ης Μαρτίου 1821, της 28ης Οκτωβρίου 1940 (από το 1944 και μετά), των Χριστουγέννων-Πρωτοχρονιάς, των Αποκριών, της Μητέρας και των εξετάσεων. Οι δραματουργοί, όμως, του Σχολικού Θεάτρου, επικέντρωναν την παραγωγή τους και σε άλλα θέματα, όπως: στην Ελληνική Μυθολογία, τη λαϊκή μας παράδοση, τους Βαλκανικούς πολέμους, τον Μακεδονικό Αγώνα, την Κατοχή και την Εθνική Αντίσταση, την αντικομμουνιστική προπαγάνδα και σε άλλα κοινωνικά, θρησκευτικά και φυσιολατρικά θέματα. Ιδεολογικές επισημάνσεις: Μια παράμετρος του αστικού ιδεολογικού φάσματος ήταν η θρησκοληψία και η καλλιέργεια της μεταφυσικής σκέψης των παιδιών. Ο ορθολογισμός, η απλή λογική σκέψη και πόσο μάλλον η επιστημονική σκέψη και γνώση απουσιάζουν και δεν αποτελούν στόχους από παιδαγωγική άποψη στους θεατρικούς διαλόγους και κατά την εξέλιξη του μύθου. Αναφέρω ένα παράδειγμα: Η Λίζα Π. Τζουνάκου, στο βιβλίο της Το ανταρτόπληκτο (Πειραιεύς 1949) και συγκεκριμένα στο κείμενο «Τα παιδιά μας στο 1942. Μονόπρακτο δραματάκι για τα σχολεία», αναφέρεται στο βαρύ χειμώνα του 1942 της Κατοχής. Η μάνα Αννιώ συζητά με τα μικρά παιδιά της, Νίκο και Βάσω, για τις κακουχίες του πολέμου και ιδιαίτερα για την πείνα. Κι ενώ εκείνα επικρίνουν το θεό για την απονιά του, η μάνα τούς απαντά: «ΑΝΝΙΩ: Πάψε, Νίκο! Δεν ντρέπεσαι; Τι λόγια είναι αυτά; Ο καλός Θεός όλον τον κόσμο αγαπά και τον φροντίζει, τον λυπάται. Μα αυτό που μας κάνει σήμερα είναι τιμωρία, γιατί δεν τον ακούμε. Η καταστροφή έχει πέσει σ’ όλον τον κόσμο, γιατί έφυγε απ’ το δρόμο του Θεού. Γι’ αυτό έστειλε τους Γερμανούς και μας τιμωρούν, γι’ αυτό χρειάζεται, καλά μου παιδιά, υπομονή. Κι’ αν είσθε καλά παιδιά πάλι θαρθούν καλές μέρες.», και παρακάτω, ενώ προσεύχεται: «[…] Εσύ γλυκειά μου Παρθένα, εσύ λυπήσου πια τον κόσμο σου. Μη τον τιμωρείς. Αρκετά υποφέρει. Λυπήσου, σα μάννα πούσαι, τουλάχιστον αυτά τα φτωχά παιδάκια. Τι φταίνε τα κακόμοιρα, που κάθε μέρα πληρώνουνε, με τη ζωούλα και την υγεία τους, την κακία πούχουν οι μεγάλοι αναμεταξύ τους.» Είναι σαφής η αντι-διαλεκτική σκέψη, η ηθικοπλαστική και θεοκεντρική αντίληψη και ιδεολογία της συγγραφέα, η οποία δεν αγγίζει καν θέματα, από ιστορική και κοινωνιολογική άποψη, όπως: ο ναζισμός και τα εγκλήματά του στο Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο, η Εθνική Αντίσταση κ.ά., αλλά αντιθέτως καλλιεργεί στα μικρά παιδιά: α) τη μοιρολατρία, β) την ιδεαλιστική αντίληψη των κοινωνικών φαινομένων –χωρίς τουλάχιστο ν’ αναφέρει έστω μια λογική σκέψη–, γ) τον αποπροσανατολισμό των παιδιών από τις αιτίες του πολέμου και των φρικτών συνεπειών του και δ) δεν προσπαθεί να τα πείσει, παίζοντας τον προσήκοντα παιδαγωγικό ρόλο της ως μάνα, και τον κοινωνικό ρόλο της ως άνθρωπος, για την αναγκαιότητα αντίστασης σε αυτούς που σκόρπισαν το θάνατο και τις καταστροφές σε εκατομμύρια ανθρώπους, στη φύση και στον ανθρώπινο πολιτισμό, σε αυτούς που τους σκλάβωσαν και που αποτελούν την αιτία για την πείνα και το θάνατο του λαού μας και των άλλων λαών. Τοιουτοτρόπως, θα έδινε στα παιδιά της επιχειρήματα για να κατανοήσουν το μέγεθος της αδικίας, της εγκληματικότητας, της ανηθικότητας, της διεθνούς παράνομης τρομοκρατίας των ναζιστών και φασιστών του Άξονα κ.ο.κ. Η αστική αντικομμουνιστική ιδεολογική προπαγάνδα και υστερία είναι μια άλλη πλευρά της θεματολογίας του Σχολικού Θεάτρου, την οποία συναντούμε ιδιαίτερα στα έργα της περιόδου του Εμφύλιου πολέμου. Μια μεγάλη μερίδα εκπαιδευτικών είχαν γαλουχηθεί στη βασική και στην ακαδημαϊκή τους εκπαίδευση, στην οικογένειά τους, αλλά και στον κοινωνικό τους περίγυρο, με τα νάματα του τρίπτυχου «Πατρίς, θρησκεία, οικογένεια», ενός συνθήματος του οποίου οι ρίζες, όπως μας πληροφορεί η Έφη Γαζή, βρίσκονται στην Ευρώπη, αλλά και στην Ελλάδα, κατά την περίοδο 1880-1930. Θ’ αναφερθώ μόνο σε ορισμένες σχετικές περιπτώσεις έργων του Σχολικού Θεάτρου : Ο Δημήτριος Αντ. Σαμαράς, Διευθυντής του 12ου Δημ. Σχολείου Α΄ Περιφ. Θεσσαλονίκης, κυκλοφόρησε στα 1949 το βιβλίο του Νάουσα, στο οποίο συμπεριέλαβε το έργο «Το Ελληνόπουλο. Χριστουγεννιάτικο δραματάκι σε δύο πράξεις». Ένα μισαλλόδοξο έργο, μ’ εθνικιστικό και όχι πατριωτικό πνεύμα, με θρησκόληπτη και όχι θρησκευτική αντίληψη, με το οποίο φιλοδοξούσε να διαποτίσει τις ψυχές των μικρών παιδιών με μίσος για τους Σλάβους, «τα κόκκινα τσακάλια», που «πήραν οι κακούργοι τα παιδιά για να πουλήσουν την ψυχή τους στον Σατανά», «που αυτοί οι κακούργοι τα μάζεψαν και τα πήγαν στις σλαβικές χώρες», που προσπαθούν «τα Ελληνόπουλα αυτά, πολύ δύσκολα και με πολλά βασανιστήρια να κατορθώσουν να τα κάμουν σαν τα μούτρα τους». Ο δημοδιδάσκαλος, ένα από τα βασικά πρόσωπα του έργου, με οργίλο ύφος λέει: «Οι κακούργοι ορφάνεψαν χιλιάδες ελληνόπουλα και χιλιάδες γονείς τούς πήραν τα παιδιά τους! Άτιμοι Σλάβοι, ’κείνο που χρόνια επιθυμούσατε, να αφανίσετε την ελληνική φυλή πάτε να το επιτύχετε, ως ένα βαθμό, με τα ελληνόφωνα όργανά σας», υπονοώντας το ΕΑΜ, τον ΕΛΑΣ και το Κ.Κ.Ε. Και συνεχίζει: «Οι συμμορίτες σαν τους πεινασμένους λύκους τώρα, σε μικρές ομάδες χωρισμένοι μπαίνουν στα χωριά, για να αρπάξουν τρόφιμα και να σπείρουν τον τρόμο, την καταστροφή και το θάνατο. Οι τυφλοί! Οι αφιονισμένοι απ’ την εθνοκτόνο προπαγάνδα των Σλάβων, δεν βλέπουν πως φθίνει η φυλή μας κάθε μέρα! Οι κανίβαλλοι! Ελληνίδων μανάδων παιδιά οι ίδιοι, ροφούν το αίμα της μεγάλης τους μάνας, της Ελλάδας.» Και η σύζυγος του δασκάλου εκθειάζει τις Παιδουπόλεις και την εμπνεύστριά τους την «καλή» Γερμανίδα, πρώην δραστήριο μέλος της ναζιστικής χιτλερικής νεολαίας, βασίλισσα Φρειδερίκη, που «όλα τα παιδιά την αγαπούνε σαν νάναι μητέρα τους και τη λατρεύουνε σαν αγία.»: «Αυτά τα καημένα έχασαν τον πατέρα και τη μάνα τους. Τους σκότωσαν οι αγριάνθρωποι, μα βρήκαν μια πονετική μάνα, την Βασίλισσά μας, που τα συμμάζεψε και τα φροντίζει τόσο, που ξεχνούν τον πόνο της ορφάνιας.» Η αστική προπαγάνδα, προσπαθούσε να μπολιάσει τον αντικομμουνισμό στις ψυχές των μαθητών των Δημ. Σχολείων, ασύστολα και με αντι-δεοντολογικό και αντι-επιστημονικό τρόπο. Ουσιαστικά, προσπαθούσε να μη μάθουν ποτέ τα παιδιά και οι γονείς τους την αλήθεια για τη φιλοξενία, τη στοργή και τη θαλπωρή που δέχτηκαν χιλιάδες παιδιά στις πρώην σοσιαλιστικές χώρες. Επιδίωκε να δυσφημιστούν οι Λαϊκές Δημοκρατίες και η συμβολή τους στο «παιδοσώσιμο» αυτών των 25.000, περίπου, παιδιών, τα οποία στάλθηκαν εκεί μετά από πρόταση των λαϊκών συμβουλίων της χώρας μας, από σχετικό αίτημα της Προσωρινής Δημοκρατικής Κυβέρνησης και με αποδοχή από τις εκεί κυβερνήσεις ν’ αναλάβουν όλα τα έξοδα για την αποκατάσταση της διαταραγμένης από τον πόλεμο ψυχικής υγείας των παιδιών, την υγιεινή διαβίωσή τους και τη μόρφωσή τους. Επίσης, η ντόπια αστική πολιτική ηγεσία και ο ξένος παράγοντας ήθελαν να μη μάθουν ποτέ οι Έλληνες τη φασιστική προπαγάνδα και αυταρχική συμπεριφορά που δέχονταν όσα παιδιά, ιδίως φυλακισθέντων, εξορισθέντων, πολιτικών προσφύγων και εκτελεσθέντων κομμουνιστών, κλείστηκαν στις επονομαζόμενες ψευδεπίγραφα «Παιδουπόλεις» της Φρειδερίκης, στα επί της ουσίας «παιδικά γκέτο», «φασιστικά κάτεργα», «στρατόπεδα-αντικομμουνιστικά αναμορφωτήρια». Θ’ αναφερθώ και σ’ ένα άλλο έργο της ίδιας θεματολογίας, το οποίο διακατέχεται, επίσης, από μισαλλοδοξία, αντικομμουνισμό και φιλοβασιλική προπαγάνδα. Πρόκειται για το θεατρικό κείμενο του Βασιλείου Παπαευθυμίου, «Οι Ηπειροτοπούλες. Πατριωτικό σκετς» (απ’ το βιβλίο του, Το Σχολείο μας γιορτάζει, Αθήναι 1949). Ο δραματουργός σημειώνει στον πρόλογο του βιβλίου: «[…] πιστεύω ακόμα πως δίνω ένα βιβλίο μορφωτικό και ψυχαγωγικό για τον μαθητή πρώτα και για κάθε Έλληνα ύστερα». Και ασφαλώς ευνοούσε η εποχή για να θεωρείται ένα έργο του Σχολικού Θεάτρου ως «μορφωτικό», όταν αυτό υμνούσε τη βασιλεία και μπόλιαζε στις ψυχές των παιδιών την απέχθεια στον κομμουνισμό. Είναι το μοναδικό βιβλίο, στο οποίο συνάντησα την εξής θεματολογική κατηγορία έργων του Σχολικού Θεάτρου: «Από τον αντικομμουνιστικό αγώνα». Ο δραματουργός σημειώνει, επίσης, πληροφοριακά τα εξής: «Το σκετς λαμβάνει χώραν στην Αγία Μαρίνα της Ηπείρου, λίγο πριν να μπουν μέσα οι Σλαυοκομμουνισταί», δίνοντας σαφές ιδεολογικό στίγμα. Η υπόθεση σχετίζεται με το «Χορό του Ζαλόγγου», προσομοιάζοντας εκείνη την ηρωική πράξη αυτοθυσίας των Σουλιωτισσών, κατά την εποχή της Τουρκοκρατίας, με την τωρινή πράξη κάποιων Ηπειρωτισσών, οι οποίες πέφτουν από το βράχο και σκοτώνονται για να σωθούν από τους «κατσαπλιάδες», ελπίζοντας ότι θα μεταμορφωθούν πεθαίνοντας σε σειρήνες της θάλασσας και θα ρωτούν τους καραβοκύρηδες, όπως περίπου ρωτούσε η γοργόνα, η αδερφή του Μεγαλέξανδρου: «Ζη η Ελλάδα μας παιδιά;» και θα τους απαντούν «Ναι! ζει και μεγαλώνει!» Και θα ξαναρωτούν: «Ζη ο Παύλος Βασιλιάς;» και θ’ απαντούν: «Ω! Ζη και βασιλεύει!». Το παιδαγωγικό και κοινωνικό μήνυμα έβγαινε έμμεσα και με αβίαστο τρόπο: καλύτερα βασιλιά, παρά κομμουνισμό…! ή κάπως έτσι… Ο συγγραφέας εκφράζεται ως «ακραιφνής βασιλόφρων» και με στιχουργικό τρόπο, στην αρχή του βιβλίου, με τη δημοσίευση «εμπνευσμένων καλλιτεχνικών» στίχων του με τίτλο: «Ύμνος εις την Α.Μ. την Βασίλισσαν Φρειδερίκην», οι οποίοι βρίσκονται μελοποιημένοι σε παρτιτούρα στις τελευταίες σελίδες του βιβλίου. Αντιγράφω μερικούς, απ’ αυτούς, τους οποίους υποθέτω ότι τραγουδούσαν κάποιοι μαθητές σε ορισμένα σχολεία, ώστε οι φιλόμουσοι βασιλόφρονες διδάσκαλοί τους να δώσουν και μ’ αυτό τον τρόπο τα διαπιστευτήριά τους στους προϊσταμένους τους, στη Βασίλισσά τους και στην Εθνική τους Κυβέρνηση: «Εσύ Μεγάλη Εστιάδα, / στον ιερό μας το βωμό / με της ψυχής σου την λαμπάδα / κράτα τον ιερό πυρσό. / Κι’ οδήγα μας, Βασίλισσά μας, / σε πιο μεγάλα ιδανικά / για να γεννούν τα δάκρυά μας / του Θρόνου σου τα πιο λαμπρά / διαμάντια αγάπης του Λαού μας / να τον κοσμούν παντοτεινά / και σκόρπιζέ μας τη χαρά / με χέρια πάντα στοργικά.» Και το ρεφραίν: «Μάγισσα είσαι, Ρήγισσα, / με το χρυσό ραβδί σου / ξέρεις να γειάνης τις πληγές, / τους πόνους να γιατρεύης, / ξέρεις να βασιλεύης.» Επίσης, ο Ν. Φατσέας, στο βιβλίο του Θεατρικά σκετς (πατριωτικά και κωμικά) (Αθήναι 1948), συμπεριέλαβε το αντικομμουνιστικό και φιλοβασιλικό έργο του «Ελληνικό προσκλητήριο», όπου στα πλαίσια του πατριωτικού πνεύματος, που όταν ο συγγραφέας υπερβάλλει, μετατρέπεται σε εθνικιστικό, όπως άλλωστε συνηθιζόταν για πολλές δεκαετίες στη Σχολική Δραματουργία. Το πρωταγωνιστικό πρόσωπο «Η Ελλάς» προσκαλεί όλα τα παιδιά της ν’ αγωνιστούν ενάντια στους «συμμορίτες», για να σωθεί η πατρίδα μας. Λέει ο «Αεροπόρος»: «γιατί με τον ατσάλινο δικό σας ανδρισμό / εσείς θα ξεκληρίσετε τον συμμοριτισμό.» Και ο «Στρατιώτης» λέει στη «Β. Ήπειρο»: «Θα ξαναρθής ολόκληρη πάλι στην αγκαλιά μας / και θάχης για κορώνα σου τον Παύλο Βασιλιά μας.» Επίλογος: Ιδεολογικές αποχρώσεις και αντιθέσεις, οι οποίες υπάρχουν ανά τους αιώνες, ενταγμένες στο φιλοσοφικό δίπολο ιδεαλισμός/υλισμός επικρατούσαν και στην Ελλάδα κατά τη δεκαετία 1940-1949. Οι ιδεολογικές συγκρούσεις γενικότερα είχαν κατά την περίοδο εκείνη ως αποτέλεσμα ακόμη και την ένοπλη έκβασή τους κατά τον Εμφύλιο πόλεμο. Ως επικρατούσα ιδεολογία όμως ο ιδεαλισμός, είχε παραχθεί, επιβληθεί και διοχετευθεί μέσα από πολιτικά, κοινωνικά, εκπαιδευτικά κανάλια, με όπλα την αστική προπαγάνδα, και με επιπλέον θεσμούς όπως ήταν η εκκλησία, ο τύπος και ο στρατός. Το ιδεολογικό τρίπτυχο της «πιο διαδεδομένης “συνθηματικής φράσης” της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας»: «Πατρίς – Θρησκεία – Οικογένεια», είχε ριζώσει βαθιά στη συνείδηση των παιδιών από την καθεστωτική ιδεολογία, είχε επιβληθεί και νομοθετικά, ώστε κανένας να μην μπορεί να αποφύγει την εφαρμογή της ή να μην έχει την ευχέρεια να την αμφισβητήσει, ιδίως οι δημόσιοι υπάλληλοι και οι «μεταλαμπαδευτές των αιώνιων ιδεαλιστικών αξιών»…, οι εκπαιδευτικοί. Η δε τρομοκρατία που ασκήθηκε είτε νομοθετικά είτε με τα όπλα, τους διωγμούς, τις δολοφονίες, τις φυλακίσεις, τις εξορίες, κρατικών και παρακρατικών μηχανισμών, είχε ως αποτέλεσμα το φόβο, τη σύμπραξη με τον «δυνατό δυνάστη», Έλληνα ή ιμπεριαλιστή εισβολέα, με έμπρακτη πρακτική: την ανοχή, τη σιωπή και τον «ιδεολογικό παπαγαλισμό», «για να έχουν ήσυχο το κεφάλι τους» πάρα πολλοί εκπαιδευτικοί. Το Σχολικό Θέατρο δεν ήταν δυνατό ν’ αποφύγει το σφιχτό ιδεολογικό εναγκαλισμό της αστικής προπαγάνδας στην ποικίλη θεματολογία της δραματουργίας που παρήχθη κατά την ενλόγω δεκαετία. Εκείνο, που ξέφυγε από τον κλοιό ήταν ως ένα βαθμό το Παιδικό, το Ερασιτεχνικό και το Λαϊκό Θέατρο, κυρίως αυτό που δημιουργήθηκε από αριστερούς δραματουργούς, αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης, όπως ήταν οι: Βασίλης Ρώτας, Γιώργος Κοτζιούλας, Γαλάτεια Καζαντζάκη, Μιχάλης Παπαμαύρος, Γεράσιμος Σταύρου, Νίκος Ακίλογλου, Χάρης Σακελλαρίου, Στρατής Π. Παπαδάκης κ.ά. Η θεματολογία της δραματουργίας τους ήταν συνυφασμένη με την αριστερή και σοσιαλιστική ιδεολογία και με κοινωνικές αξίες, όπως: η εθνική ανεξαρτησία, η ειρήνη, η λευτεριά, ο πατριωτισμός, η λαοκρατία, η αυτοθυσία, η συλλογικότητα, η συντροφικότητα, η ανιδιοτέλεια, το αγέρωχο και ασυμβίβαστο του χαρακτήρα κ.ά., δίνοντας μέσα από τα θεατρικά κείμενά τους για παιδιά, ακόμη και στο Κουκλοθέατρο και στο Λαϊκό Θέατρο Σκιών, ισχυρά ραπίσματα, στους δοσίλογους προδότες συνεργάτες των ναζιστών και φασιστών κατακτητών, στους συμβιβασμένους ποταπούς κουκουλοφόρους Γερμανοτσολιάδες, στους ιδιοτελείς μαυραγορίτες, στους αδίστακτους δολοφόνους και τρομοκράτες Χίτες και άλλους παρακρατικούς. Αυτοί ήταν εκείνοι που με την ανοχή του νόμου και την οργανωμένη συμβολή της αστυνομίας και του στρατού, κάτω από τις εντολές και τη συνεργασία των αποικιοκρατών/ιμπεριαλιστών Άγγλων και Αμερικανών αφεντικών τους, έδωσαν συνέχεια μετά την Κατοχή στην αστική ιδεολογική προπαγάνδα και στη βίαιη επιβολή των «αστικών αξιών», γεγονός που επηρέαζε έμμεσα –πλην σαφώς άμεσα– την εκπαιδευτική πολιτική, την ιδεολογική διαπαιδαγώγηση της νεολαίας και το Σχολικό Θέατρο. Και … η έρευνα συνεχίζεται!

ΚΥΚΛΟΦΟΡΕΙ ΣΥΝΤΟΜΑ ΤΟ ΝΕΟ ΒΙΒΛΙΟ ΜΟΥ

Μέχρι το τέλος Ιουνίου του 2012 θα κυκλοφορήσει το νέο βιβλίο του Θανάση Ν. Καραγιάννη, ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΔΡΑΜΑΤΟΥΡΓΙΑΣ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ (1871-1949) & ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ (1932-1949). ΜΕ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΘΕΑΤΡΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΣΤΑΣΙΟΓΡΑΦΙΑΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΘΕΑΤΡΟΥ.
Προλογίζει ο Καθηγητής ΒΑΛΤΕΡ ΠΟΥΧΝΕΡ, Εκδοτικός Οίκος Αντ. Σταμούλη, Θεσσαλονίκη 2012, σ. 550. Η εξάμηνη καθυστέρηση της έκδοσης οφείλεται σε λόγους ανεξάρτητους της θέλησής μου.

Κυκλοφορία νέου βιβλίου

Κυκλοφόρησε σε περιορισμένα αντίτυπα το νέο βιβλίο μου, με τίτλο: ΜΑΘΗΤΙΚΟΣ ΦΘΙΩΤΙΚΟΣ ΤΥΠΟΣ (1923-2008) (Καταγραφή - Γνωρίσματα - Θεματολογία - Ιδεολογία)(ΕΡΕΥΝΑ) ΑΝΑΤΥΠΟ Απ' τα "ΦΘΙΩΤΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ", τόμος 30ός, ΛΑΜΙΑ 2009, ΑΘΗΝΑ 2012, σ. 33-59.

Πρόκειται για εισήγηση στο 4ο Συνέδριο Φθιωτικής Ιστορίας, το οποίο πραγματοποιήθηκε, με διοργανωτές το Πνευματικό Κέντρο Σταυρού, το Δήμο Λαμιέων και την Τοπική Ένωση Δήμων & Κοινοτήτων Ν. Φθιώτιδας, στο Συνεδριακό Κέντρο του Κάστρου Λαμίας, το Σάββατο, 10 Νοεμ. 2007. Το παραπάνω κείμενο είναι δημοσιευμένο και στα Πρακτικά του 4ου Συνεδρίου Φθιωτικής Ιστορίας.

Κυκλοφορία νέου βιβλίου μου

Κυκλοφόρησε, σε περιορισμένα αντίτυπα, το νέο βιβλίο μου, με τίτλο: Α΄Γυμνάσιο Αρρένων Λαμίας. Έξι χρόνια μαθητικής ζωής στο "Πέτρινο" (1966-1972) [Μια πρώτη συνοπτική αναφορά], Αθήνα 2012, σελ. 40.

Είναι αφιερωμένο σε όλους τους αγαπημένους φίλους συμμαθητές μου και ιδιαίτερα σε όσους στηρίζουν τις πρωτοβουλίες μου.

Θ' ακολουθήσει, αν τα καταφέρω, και δεύτερο βιβλίο, με το ίδιο θέμα, στο μέλλον, με πολλές πληροφορίες και φωτογραφίες.

Ο «ΑΤΤΑΛΟΣ Ο ΤΡΙΤΟΣ» ΤΟΥ ΚΩΣΤΑ ΒΑΡΝΑΛΗ Η ΜΟΝΑΔΙΚΗ, ΑΛΛΑ ΣΗΜΑΝΤΙΚΗ ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΟΥ ΣΤΗ ΔΡΑΜΑΤΟΥΡΓΙΑ ΜΑΣ

«Ανάσα πουθενά για τους λαούς,
που προσκυνάνε αφέντες και θεούς.»

Απ’ το ποίημα «Ελεύθερος Κόσμος» (1969)
περ. «Νέα Εποχή», αριθ. τεύχ. 95-96,
Λευκωσία Ιούν.-Σεπτ. 1972

Εισαγωγικά

Ο Κώστας Βάρναλης δεν «πολιτογραφήθηκε» ποτέ ως θεατρικός συγγραφέας. Η δραματουργική του κατάθεση ήταν ποσοτικά πενιχρή. Ωστόσο αξιολογήθηκε ποιοτικά ως σημαντική, από την Κριτική του Βιβλίου και του Θεάτρου, χωρίς βέβαια να υπάρχουν και ορισμένες αρνητικές κρίσεις. Αν και ασχολήθηκε και διέπρεψε ως μελετητής, μεταφραστής και κριτικός, ιδιαίτερα του αρχαίου ελληνικού δραματολογίου, παρατηρούμε ότι δεν ασχολήθηκε πιο επισταμένα με τη δραματουργική παραγωγή, παρ’ όλο που διέθετε και την τέχνη και την τεχνική του δράματος.
Έγραψε μόνο ένα θεατρικό έργο: «Άτταλος ο Τρίτος», το οποίο ευτύχησε ν’ αναπαρασταθεί σκηνικά από διαφόρους θιάσους. Τα άλλα δύο έργα του, που ανέβηκαν στη σκηνή, ως θεατρικός διάλογος (σε στίχο και πρόζα) το ένα, «Το φως που καίει», και ως θεατρικός μονόλογος το άλλο, «Η αληθινή απολογία του Σωκράτη», νομίζω ότι δε διαθέτουν όλα τα ειδολογικά χαρακτηριστικά και τις προδιαγραφές ενός γνήσιου θεατρικού έργου. Είναι, ασφαλώς, πολύ σημαντικά λογοτεχνικά κείμενα με περιορισμένα, όμως, θεατρικά στοιχεία. «Το φως που καίει» έχει κάποια θεατρικότητα στα διαλογικά του μέρη. Και τα δύο έχουν δραματική ένταση, θεματολογικό και ιδεολογικό ενδιαφέρον, εμπνευσμένα και γραμμένα στη βάση του διαλεκτικού και ιστορικού υλισμού. Είναι εμφανής δε, και σ’ αυτά τα έργα του, η ποιότητα, που διέθετε ο Βάρναλης στο επίπεδο της γλώσσας και της αισθητικής. Όμως, μάλλον πρόκειται περισσότερο για ποιητικά έργα, με άξονα τον κοινωνικό προβληματισμό και τον ταξικό προσανατολισμό της εργατικής τάξης και των άλλων λαϊκών στρωμάτων του λαού μας, αφού ο Βάρναλης είχε το ταλέντο, την αισθητική δύναμη και την επιστημονική γνώση να ποιεί (να δημιουργεί). Επειδή, όμως, ο καλλιτέχνης, ενίοτε, έχει την ικανότητα να καταργεί τα συμβατικά λογοτεχνικά είδη και να εμπλέκει ποίηση, πρόζα και θέατρο, ασφαλώς τα έργα αυτά μπορούν ν’ ανεβούν στη θεατρική σκηνή. Και γι’ αυτό και ανέβηκαν και ακόμη ανεβαίνουν, παρά τις όποιες μορφολογικές τους αδυναμίες, αφού για τον ποιητή, πεζογράφο ή δραματουργό Βάρναλη πρωταρχική σημασία, είχε ο λαϊκός αγώνας και η στρατευμένη τέχνη του για την ελευθερία και το σοσιαλισμό, χωρίς ωστόσο να παραβλέπει την αισθητική, ως αξία, στα έργα του.
Στην παρούσα εισήγησή μου, λοιπόν, θ’ αναφερθώ μόνο στο καθεαυτό θεατρικό έργο του «Άτταλος ο Τρίτος», το οποίο εμπνεύστηκε από το βιβλίο του συντρόφου του Παναγή Λεκατσά «Η Πολιτεία του Ήλιου. Η κοινοχτημονική επανάσταση των δούλων και προλετάριων της Μικρασίας 133-128». Τον «Άτταλο τον Τρίτο» ο Βάρναλης έγραφε σταδιακά από το 1946 και για μια εικοσαετία, περίπου, δεδομένου ότι εκδόθηκε το 1972. Ανά τετραετία το βιβλίο έκανε άλλες δυο εκδόσεις (1976, 1980) και στη συνέχεια χάθηκε από τα βιβλιοπωλεία.

Το ιστορικό/γραμματολογικό υπόβαθρο

Στα 323 πριν από τη χρονολογία 0 (π.χ.) πέθανε ο Μ. Αλέξανδρος. Το απέραντο κράτος, κατά την Ελληνιστική Περίοδο (323-146 π.χ.) διαιρέθηκε στα λεγόμενα «υποταγμένα βασίλεια-επαρχίες» (= Σατραπείες). Ο Περδίκας, ο Σέλευκος και ο Κάσσανδρος επιχείρησαν τη διανομή των επαρχιών στους επιγόνους του Μ. Αλεξάνδρου. Πολλές μεταβολές και ανακατατάξεις σε σύνορα και δημιουργία νέων δυναστειών επήλθαν μετά από εμφυλιοπολεμικές αιματηρές συγκρούσεις. Έτσι, μεταξύ άλλων, γεννιέται η Δυναστεία των Ατταλιδών και το Βασίλειο της Περγάμου, το οποίο καταλάμβανε ολόκληρη τη Μ. Ασία. Ιδρυτής της Δυναστείας ήταν ο Φιλέταιρος ο Ευεργέτης (343-263 π.χ.). Ακολούθησαν οι παρακάτω βασιλείς: Ευμένης ο Α΄ (263-241 π.χ.), Άτταλος Α΄ ο Σωτήρ (241-197 π.χ.), Ευμένης Β΄ ο Σωτήρ (197-158 π.χ.), Άτταλος Β΄ ο Φιλάδελφος (158-138 π.χ.), Άτταλος Γ΄ ο Φιλομήτωρ (138-133 π.χ.) και για ένα μικρό διάστημα αυτοανακηρύχθηκε βασιλιάς ο επαναστάτης Αριστόνικος ή Ευμένης ο Γ΄. Το Βασίλειο της Περγάμου άκμασε στο τέλος του 3ου και στις αρχές του 2ου αιώνα. Η παρακμή και η κατάρρευσή του ήρθε στη βασιλεία του Άτταλου του Γ΄.
Ποιος ήταν, όμως, ο Άτταλος Γ΄ ο Φιλομήτωρ και ποιος ο Αριστόνικος;
Ο Άτταλος ο Γ΄ ήταν γιος του Ευμένη του Β΄ και της Στρατονίκης και ανηψιός του Άτταλου του Β΄, τον οποίο διαδέχτηκε στο θρόνο για μια πενταετία. Οι ιστορικές πηγές, που διασώθηκαν, αναφέρουν ότι ήταν βίαιος και εκκεντρικός. Έτρεφε δε υπερβολική αγάπη στη μητέρα του, γι’ αυτό ονομάστηκε «Φιλομήτωρ». Ασχολήθηκε με τη Βοτανολογία (με ιδιαίτερη κλίση στα δηλητηριώδη βότανα), τη Φαρμακολογία, τη Ζωολογία, τη Γεωργία και την Κηπουρική. Επίσης, ήταν γλύπτης, δεινός τεχνίτης του μπρούτζου και του κεριού. Οι φοβίες και οι ανασφάλειές του τον οδήγησαν να δηλητηριάσει πολλούς συγγενείς και αυλικούς του.
Επειδή έμεινε άτεκνος, με τη διαθήκη του, την οποία ενέκρινε η Ρωμαϊκή Σύγκλητος, κληροδότησε το βασίλειο της Περγάμου στη Ρωμαϊκή «Δημοκρατία». Αιτία της κληροδότησης, όμως, στάθηκε, ιδιαίτερα, η δυσαρέσκεια των κατοίκων του βασιλείου της Περγάμου από τη δυναστική και απολυταρχική του διακυβέρνηση, αλλά και από τη φτώχεια και δυστυχία που επικρατούσε στα λαϊκά στρώματα της πόλης και της υπαίθρου, με αποτέλεσμα άτακτες αντάρτικες ομάδες να βγουν στα βουνά, ομάδες κυρίως από ακτήμονες και δούλους, που ασφαλώς κλόνισαν την ασφάλεια των πλουτοκρατών και τσιφλικάδων του βασιλείου, οι οποίοι τον πίεζαν για ένα τέτοιου είδους διάβημα.
Η διαθήκη όμως του Άτταλου και η κληροδότηση του βασιλείου αποτέλεσε την αφορμή για την κήρυξη γενικής λαϊκής επανάστασης, κύρια των δούλων και ακτημόνων του βασιλείου της Περγάμου, με ηγέτη τον ετεροθαλή αδερφό του, Αριστόνικο.
Ο Αριστόνικος ήταν νόθος γιος του Ευμένη Β΄ και της όμορφης δούλας Φιλομήλας. Όταν γνωστοποιήθηκε η διαθήκη του αδερφού του, μετά το θάνατό του, αφού την κατήγγειλε στο λαό ως πλαστή, αποφάσισε να ηγηθεί Επανάστασης και κάλεσε όλους τους δούλους, τους δουλοπάροικους, τους αχτήμονες, τους ελεύθερους και άλλους κατατρεγμένους, σε κοινό αγώνα με όραμα να ιδρύσουν την «Πολιτεία του Ήλιου» και αυτοανακηρύχθηκε βασιλιάς της Περγάμου, με νέο όνομα: Ευμένης ο Γ΄. «Όταν ακούστηκε το κήρυγμά του», γράφει ο Γιάννης Κορδάτος «οι γαιοχτήμονες, οι τοκογλύφοι και οι αυλικοί στην Πέργαμο και στα περίχωρα πανικοβλήθηκαν.»
Το όραμά του στηρίζονταν στις προφορικές και γραπτές ιστορήσεις και μύθους παλιότερων εποχών, οι οποίες είχαν αντίκτυπο και υποστηρικτές στην εποχή του. Η αφήγηση του Ιάμβουλου τον επηρέασε βαθιά και τον ενέπνευσε για τη δημιουργία της δικής τους Ηλιούπολης. Η πρώτη προλεταριακή επανάσταση στον κόσμο, της οποίας ηγήθηκε, είχε αρχικά επιτυχίες, κράτησε πέντε χρόνια (133-128 π.χ.), αλλά τελικά ο Αριστόνικος και οι επαναστάτες νικήθηκαν από τους λεγεωνάριους του Ρωμαίου Ύπατου Μάρκου Περπέρνα, ο ίδιος συνελήφθηκε και στάλθηκε στις φυλακές της Ρώμης, όπου δολοφονήθηκε δια στραγγαλισμού. Οι επαναστάτες εμπνεύστηκαν, επίσης, από πρότερες επαναστάσεις δούλων στη Συρία και σύγχρονες επαναστάσεις δούλων στη Σικελία, αλλά και από άλλα επαναστατικά κινήματα.
Γνωρίζουμε ότι η «Πολιτεία του Ήλιου», όπως αφηγείται παραστατικά ο Ιάμβουλος, και μετά την άφιξή του εκεί, είχε τα χαρακτηριστικά μιας αταξικής κοινωνίας, στην οποία κυριαρχούσε η κοινοκτημοσύνη, η ελευθερία (χωρίς την ύπαρξη δούλων), η δικαιοσύνη και οι άγραφοι κοινωνικοί νόμοι που ήταν βαθιά χαραγμένοι στη συνείδησή τους. Η εξουσία ήταν συνυφασμένη και απόρροια της υπάρχουσας κοινωνικής οργάνωσης, όπως και η διαδοχική ανάληψη κοινωνικών υποχρεώσεων σε επίπεδο δημόσιων υπηρεσιών όλων των πολιτών, η ανυπαρξία: στρατού και εξοπλισμών, φιλοχρηματίας, φιλαρχίας, εγκληματικότητας, οικογενειακών θεσμών (κοινές γυναίκες, κοινές μητέρες, κοινά παιδιά, κοινοί πατέρες, κοινά αδέρφια). Όσοι ήταν απείθαρχοι και ταραξίες εξορίζονταν δια παντός κ.λπ.

Δραματουργική ανάλυση

Το έργο είναι τετράπρακτο, αν και ο δραματουργός ονοματίζει τις πράξεις ως μέρη. Από τους 30 και πλέον θεατρικούς ρόλους του έργου, μόνο δύο ανήκουν σε ιστορικά πρόσωπα: Άτταλος Γ΄ και Ύπατος Περπέρνας, που βρίσκονται επί σκηνής. Αναφορές, όμως, γίνονται κατά τη δραματική εξέλιξη, σε άλλα τέσσερα ιστορικά πρόσωπα: Νασικάς, Τιβέριος Γράκχος, Αριστόνικος και Κράσος.
Στο πρώτο μέρος, που αποτελεί τον «Πρόλογο», μετέχουν πέντε πρόσωπα: ο Φοβιτσάρης, ο Χωρατατζής, ο Γραμματιζούμενος, ο Επιστάτης και ο Περίεργος. Δραματικός χώρος είναι η Ακρόπολη της Περγάμου, όπου τρεις δούλοι, εμπρός από το ναό του Διός, ετοιμάζονται να στήσουν ορισμένα αγάλματα Ρωμαίων στρατηγών. Παρόν είναι ο επιστάτης τους και ένας Ρωμαίος. Η συζήτησή τους βασίζεται στα τρέχοντα γεγονότα, ο καθένας έχει την ιδεολογία του και την πολιτική του συμπεριφορά, η οποία διακρίνεται και από το προσωπικό του συμφέρον, αλλά και από τις πολιτικές του θέσεις για την υπάρχουσα κατάσταση στο παρακμάζον βασίλειο της Περγάμου.
Το δεύτερο μέρος απαρτίζεται από τέσσερις σκηνές και μετέχουν περισσότερα από δέκα πρόσωπα, μεταξύ των οποίων και ο Άτταλος. Δραματικός χώρος είναι η Βιβλιοθήκη της Περγάμου και η συζήτηση διεξάγεται μεταξύ των διεφθαρμένων αυλικών του: του Αρχιευνούχου, του Γραμματικού, του Ποιητή, του Αστρολόγου, του Αρχιαστυνόμου, του Αρχίατρου, του Αρχιερέα και, φυσικά, του βασιλιά Άτταλου. Όλοι τους κόλακες της εξουσίας, υποτακτικοί και δουλικοί, αυλικοί, με όλη τη σημασία του όρου. Στη συζήτηση παίρνει μέρος και ο Φιλόσοφος, ο οποίος με αγέρωχο ύφος εκφράζει κατάμουτρα στην εξουσία, δηλαδή ενώπιον του βασιλιά, εντελώς απερίφραστα, τις αντίθετες και φιλολαϊκές ιδέες του.
Το τρίτο μέρος αποτελείται από έξι σκηνές και μετέχουν περισσότερα από οκτώ πρόσωπα, μεταξύ των οποίων, ο Άτταλος. Δραματικός χώρος, και πάλι, η Βιβλιοθήκη, όπου καταφθάνουν ο ένας μετά τον άλλον οι άρχοντες της Απολλωνίας και της Μύνδου, οι οποίοι συκοφαντούν την Επανάσταση των δούλων με τερατώδεις ψευτιές, αφού διακυβεύονται τα ταξικά τους συμφέροντα. Ακολουθούν τέσσερις αποσταλμένοι των λαών τους (ένας Έλληνας, ένας Λυδός, ένας Πέρσης και ένας Εβραίος), οι οποίοι στη βάση του «προλεταριακού διεθνισμού», επιτέλους –κατά τον Βάρναλη– ομονοούν και συνεργάζονται, στηρίζοντας την Επανάσταση. Σάλπισμα προλεταριακής ενότητας και ταξικής πάλης. Αναφωνεί ο Άτταλος, με απορία: «Πώς μπορέσανε να συνεννοηθούνε; Από καταβολής κόσμου τους διαιρούμε.»
Τέλος, εισέρχεται ενώπιον του Άτταλου μια χαμερπής γυναίκα, η οποία αντιπροσωπεύει όλους εκείνους που διάκεινται δουλικά στην εξουσία, για να κερδίσουν την εύνοιά της. Η πράξη κλείνει με το θάνατο του Άτταλου, «ποιητική αδεία», από ανακοπή, τη στιγμή που μαθαίνει ότι ο Αριστόνικος σκότωσε τον Ρωμαίο Κράσο.
Στο τέταρτο μέρος, που αποτελεί τον «Επίλογο», περιέχονται δώδεκα σκηνές και μετέχουν περισσότερα από 15 πρόσωπα. Δραματικός τόπος είναι ένας εξοχικός δρόμος. Πρόκειται για την τελευταία πράξη της υπόθεσης «Επανάσταση των δούλων». Έρχονται πολυάριθμες πλέον λεγεώνες, με ηγέτη τον Ύπατο Περπέρνα, ο οποίος αυτοαποκαλείται «Άτταλος ο Τέταρτος». Με τον αέρα του απόλυτου μονάρχη και τη σιγουριά του νικητή ιμπεριαλιστή συζητά με υπεροπτικό ύφος με τον Ποιητή, τον Αρχιερέα και όλους τους άλλους παλατιανούς της Περγάμου. Ο Φιλόσοφος είναι ο μόνος που προκαλεί την εξουσία με τη σκληρή γι’ αυτήν αλήθεια, ώσπου τελικά βρίσκει το θάνατο. Εξελίσσονται και άλλα κωμικοτραγικά επεισόδια.

Ιδεολογική προσέγγιση

Πρόκειται για ένα σατιρικό έργο, με ταξική επαναστατική ιδεολογία, το οποίο θυμίζει περισσότερο, υφολογικά και ιδεολογικά, το έργο του: «Το φως που καίει». Η πολιτική σάτιρα, βέβαια, του Βάρναλη αγκαλιάζει ολόκληρο το έργο του. Άλλωστε, όπως υποστηρίζει ο Γιάννης Δάλλας: «Η σάτιρα είναι η ορίζουσα και της πολιτικής και της υπαρξιακής στάσης του στη ζωή.»
Η υπόθεση του έργου αναφέρεται μεν στη δουλοκτητική εποχή και στην παρακμή της ελληνιστικής περιόδου, διαθέτει δε συμβολισμούς και προεκτάσεις στη σύγχρονη καπιταλιστική και ιμπεριαλιστική περίοδο. Άλλωστε, ο Βάρναλης (όπως έκανε ο Καβάφης, εντελώς σε άλλο ιδεολογικό επίπεδο) πάντοτε στα έργα του συνειδητά εμπλέκει τον ιστορικό και το σύγχρονο πραγματικό χρόνο, «προβάλλοντας σύγχρονές μας κοινωνικές παραφωνίες πάνω σε ιστορικά γεγονότα περασμένων εποχών», όπως σημειώνει ο Θανάσης Παπαθανασόπουλος. Ο δε Στάθης Ιω. Δρομάζος γράφει: «Έχει μεταχειριστεί πολλά ιστορικά θέματα ο Βάρναλης όχι για να γράψει ιστορία, αλλά για να βρει τις αναλογίες με τους σημερινούς καιρούς. Το γεγονός ότι μόλις ξεσηκώθηκαν οι σκλάβοι να πάρουν την εξουσία στην Πέργαμο, ο Άτταλος ο Γ΄ παρέδωσε το βασίλειό του στους Ρωμαίους, λέει πολλά για τον Βάρναλη και για μας, σε σχέση με τη δική μας ιστορία και την ιστορία της Κύπρου. Το ξεπούλημα της εξουσίας στους ξένους, όταν αυτή κινδυνεύει από το λαό, απασχολεί το Βάρναλη.» Άλλωστε, ο Βάρναλης εκτιμούσε το έργο του Κων/νου Καβάφη και επί του θέματος έγραψε και δοκίμιο με τίτλο: «Ο ιστορισμός του Καβάφη».
Από το πεδίο της σάτιράς του δε διαφεύγουν: το ιερατείο, οι πουλημένοι κονδυλοφόροι διανοούμενοι, οι δειλοί, οι σπιούνοι, οι γλοιώδεις παρατρεχάμενοι της εξουσίας κ.ο.κ.
Τα ιδεολογικά μηνύματα του έργου είναι πολλά και ποικίλα. Όμως στοχεύουν προς την ίδια κατεύθυνση: να σκεφτούν και να προβληματιστούν οι εργαζόμενοι και ανάλογα να πράξουν, πως σε όλες τις εποχές η βασιλική, φεουδαρχική ή αστική εξουσία και οι αυλικοί, τσιφλικάδες και αστοί πλουτοκράτες ενώνονται για το κοινό τους συμφέρον ενάντια στους δούλους, στους κολίγους, στους αγρότες και εργάτες. Και όταν βλέπουν να κινδυνεύουν τα συμφέροντά τους, από το λαό που επαναστατεί, καλούν τους ξένους ή ξεπουλάνε την πατρίδα στους ξένους ιμπεριαλιστές ή συνδιαχειρίζονται την κάθε καπιταλιστική κρίση με τους συνδαιτυμόνες τους πλουτοκράτες.
Ο Άτταλος απευθυνόμενος προς τους άρχοντες λέει: «Ξεχνάτε, βλέπω, πως εσείς οι άρχοντες με σφίξατε να χαρίσω το βασίλειο στους Ρωμαίους, για να γλιτώσω κ’ εσάς και τα πλούτη σας από την αρπαξιά των όχλων. Και να μη γίνετε σεις οι πρώτοι τελευταίοι των τελευταίων.
Κι αυτή μου η πράξη θεμελιώνει την αρχή μιας νέας ιστορίας. Είμαι ο πρωτοπόρος ενός παγκόσμιου μέλλοντος. Πολύ σύντομα θα μ’ ακολουθήσουν όλ’ οι βασιλιάδες της Ασίας και της Αφρικής. […] Μέσα σ’ έναν ενιαίον κόσμο των κυρίων, οι κύριοι θα ναι πιο κύριοι. [...]» Και του αποκρίνεται ο Άρχοντας της Απολλωνίας: «Καλύτερα λεύτεροι αφεντάδες με τους ξένους, παρά δούλοι των ντόπιων δούλων –χωρίς ξένους.» Σταθερή αξία στο χρηματιστήριο της διεθνούς πλουτοκρατίας όλων των εποχών.
Βέβαια, δεν είναι δυνατό να παραθέσω, και πόσο μάλλον να σχολιάσω, όλα εκείνα τ’ αποσπάσματα του έργου, που έχουν διαχρονική αξία και ορισμένα από αυτά φαίνεται σα να ειπώθηκαν μόλις χτες και σήμερα, από τους σύγχρονους πολιτικούς της αστικής μας τάξης, που κι αυτοί προσπαθούν να διατηρήσουν και στη συνέχεια, αν «στριμώξουν» γι’ αυτούς οι καταστάσεις, να σώσουν τα συμφέροντά τους, τα συνυφασμένα με εκείνα της διεθνούς καπιταλιστικής μαφίας, ξεπουλώντας δημόσια περιουσία, με το αζημίωτο φυσικά, και παίρνοντας βάρβαρα οικονομικά κ.ά. μέτρα σε βάρος των λαϊκών στρωμάτων.
Θα παραθέσω ορισμένα αποσπάσματα, όπου ο Βάρναλης θέλει να θίξει, να σατιρίσει, να προβάλλει θέματα για κριτικό κοινωνικό προβληματισμό, και έτσι θα κλείσω την εισήγησή μου:
Ο Επιστάτης προς ένα δούλο: «Μάθε, πως σ’ ένα κράτος νοικοκυρεμένο κανένας ούτε ρωτά κι ούτες απαντά. Όταν ο πολίτης αρχίζει να ρωτά, θα πει, πως άρχισε ν’ απορεί. Κι όταν αρχίσει ν’ απορεί, θα πει, πως άρχισε να καταλαβαίνει. Κι όταν αρχίσει να καταλαβαίνει, θα πει, πως έπαψε να πιστεύει. Κι όταν δεν πιστεύει, αρχίζει το πανηγύρι…»
Ο Ρωμαίος, με τ’ όνομα «Περίεργος» λέει εμφαντικά: «Αυτός είναι ο κανόνας: Οι πιο φωνακλάδες πατριώτες, σ’ όλους τους καιρούς και τόπους, είναι οι συνεργάτες των ξένων “σωτήρων”.»
Κι όταν ο Άτταλος υπενθυμίζει στον Έλληνα: «Ξεχνάς, πως τα ’χω τα κεφάλια σας ολωνώνε μέσα στον τορβά μου;», εκείνος του απαντά αγέρωχα: «Τώρα μίκρυνε ο τορβάς σου και τα κεφάλια πληθύνανε. Ζητάμε να μην μπούμε στον τορβά!»
Παρακάτω: ΑΤΤΑΛΟΣ: «[…] Είμαστε τ’ αφεντικά σας και θα μείνουμε […]»
ΕΛΛΗΝΑΣ: «Δε θέλουμε τη δικιά σας εξουσία. Τη δικιά μας θέλουμε.» Πόσο επίκαιρο ζήτημα, αλήθεια, και πόσο επιτακτικό πρέπει να γίνει το αίτημα τούτο της εργατικής τάξης!
Να και μια διαχρονική εθελόδουλη φωνή, μιας γυναίκας που χαϊδεύει την εξουσία, κατηγορώντας τον Έλληνα σύζυγό της: «Ξενοπλένω, πολυχρονεμένε, για να ταΐζω τα παιδιά. Κι ο προκομμένος αντίς να βαδίζει το δρόμο των θεών για να μας ελεούνε, πάει ενάντια στους θεούς. Άκου! Άκου! Να μην υπάρχουνε πλούσιοι. Και ποιος θα μας δίνει δουλειά; […]» Κι ο Έλληνας απευθυνόμενος στο βασιλιά: «Να πού τον καταντήσατε τον προδομένο λαό με την αγραμματοσύνη –σα να μην του φτάνανε η πείνα, οι αρρώστιες, το ξύλο κ’ οι θεοί!»
Ο Φιλόσοφος σε όλη την παράσταση παίζει το ρόλο του «Μώμου», από το «Φως που καίει». Είναι ειρωνικός, καυστικός, σατιρικός, αληθινός:
Ο Τρελός, όπως και ο Φιλόσοφος, είναι οι κοινωνικοί επαναστάτες, που τελικά θυσιάζονται για τις ιδέες τους:
Ο διάλογος Ύπατου και Τρελού, είναι απολαυστικός. Η σατιρική φλέβα του Βάρναλη κι εδώ κτυπά δυνατά:
ΥΠΑΤΟΣ: «Ποιος είσαι;»
ΤΡΕΛΟΣ: «Συ ποιος είσαι;»
ΥΠΑΤΟΣ: «Ο επόμενος: Άτταλος ο Τέταρτος»
ΤΡΕΛΟΣ: «Κι εγώ ο προηγούμενος: Άτταλος ο τρίτος»
Και παρακάτω:
ΥΠΑΤΟΣ: «Δε μου λες; Είσαι τρελός; μεθυσμένος ή αγύρτης;»
ΤΡΕΛΟΣ: «Κάτι χειρότερο: γνωστικός.»
Και παρακάτω:
ΤΡΕΛΟΣ (απευθυνόμενος στον Ύπατο): «Εγώ… με βλέπεις έναν κ’ είμαι μιλιούνια. Αμέτρητα. Ακατάλυτα!
Είμαι λαός. Όλ’ οι λαοί του κόσμου. Η αληθινή δύναμη του κόσμου. Χωρίς εσένα μπορεί να γίνει ιστορία, χωρίς εμένανε όχι!»
ΥΠΑΤΟΣ: «Τι δουλειά κάνεις –όταν είσαι λιγότερο τρελός;»
ΤΡΕΛΟΣ: «Επαναστάτης.»
ΥΠΑΤΟΣ: «Πάρτε τον! Όχι να τον σκοτώσετε. Να τον σταυρώσετε. Ν’ αργήσει να πεθάνει… ίσως γνωστέψει στο τέλος.»
ΤΡΕΛΟΣ: «[…] Έναν θα σκοτώσεις, τα μιλιούνια μένουν.»
Το έργο τελειώνει με το θάνατο του Φιλόσοφου, ο οποίος στο μοιρολόι των σκλάβων, που ακούγονταν στο ύπαιθρο, όπου βρίσκονταν ο Ύπατος και οι υπόλοιποι:
«Ποιος θα μας σώσει, Ανατολή για Δύση,
Ποιος Έλληνας ή βάρβαρος θεός;
Μπροστά καινούργιος κόσμος θα βαδίσει;
για πίσω θα γυρίσει ο παλαιός;,
ο Φιλόσοφος απάντησε αγέρωχα με τη δική του παραλλαγή, και ακούγεται μέχρι σήμερα ο λόγος του σαν επαναστατικός παιάνας:
«Δε θα μας σώσει Ανατολή για Δύση
μήδ’ Έλληνες ή βάρβαροι θεοί.
Μπροστά καινούργιος κόσμος θα βαδίσει,
άμα ξυπνήσουν κάποτε οι λαοί.»
Κι ο Ύπατος, θυμωμένος διέταξε τους ραβδούχους του:
«Πάρτε του το κεφάλι… Δε μας χρειάζονται κεφάλια που στοχάζονται.»

Παραστασιογραφία

Η παραστασιογραφία του ενλόγω έργου είτε στο ελεύθερο-επαγγελματικό θέατρο είτε στο ερασιτεχνικό είτε στο σχολικό, δυστυχώς δεν έχει καταγραφεί πλήρως, αν και νομίζω ότι δεν είναι πλούσια. Στη σύντομη έρευνά μου, έχω επισημάνει ορισμένες παραστάσεις:
α. Από το Θεατρικό Τμήμα Πανεπιστημίου Αθηνών, το Μάιο του 1976, στο κινηματοθέατρο «ΙΡΙΣ», με σκηνοθεσία, μουσική, σκηνικά και κοστούμια Ομάδας Φοιτητών.
Το πρόγραμμα της παράστασης έγραφε ότι για την παράσταση «δούλεψαν», χωρίς ν’ αναφέρεται συγκεκριμένα ποιοι έπαιξαν ως ηθοποιοί και ποιοι ήταν οι συντελεστές στις «ομάδες εργασίας», οι εξής, κατ’ αλφαβητική σειρά: Αμπαντζίδη Μ., Βασιλάτου Λ., Βασιλείου Τ., Βλασσόπουλος Μ., Βουρβιώτης Φ., Βυσσίνου Ν., Γέρου Κ., Γιαννουκάτου Χρ., Γρηγορόπουλος Γ., Γουρζής Γ., Δετοράκης Στ., Δήμου Μ., Διαμαντής Λ., Δίγκας Κ., Ευθυμιάδης Τ., Ελευσινιώτης Λ., Καζιάνης Γ., Κακολύρης Στ., Καλούδης Έκτ., Καραμπάς Π., Καραχάλιος Μ., Καφετζόπουλος Β., Κατωμέρης Γ., Κόντζιλα Μ., Κωνσταντίνου Σ., Κωστορίζος Ευρ., Λιγωμένος Γ., Λουκόηγλος Κ., Μαρινάκη Ά., Μαυρουδής Β., Μαυρουδής Δ., Μηλιώνης Χρ., Μηλόπουλος Γ., Μενούνου Άρτ., Μίχος Ν., Μπερής Στ., Νικολογιάννη Σ., Πετρούνια Χ., Πολυτάρχου Τ., Πούλος Κ., Πούλος Κ., Ράπτη Λ., Ρεστιβάκης Μ., Σιμωνετάτος Ανδρ., Σκαβάρας Σπ., Σκαραντάβας Γρ., Σκαρβέλη Λ., Σπυράκος Θ., Σταματιάδης Μ., Στιβανάκη Ευ., Στολάκης Γ., Φραγκούλης Αυ., Φώτεινας Κ., Χαρπαντίδου Ελ., Ψαράκη Ελ.
β. Από το Θεατρικό Οργανισμό Κύπρου Ζ 1976-77, στα πλαίσια του Φεστιβάλ Κύπρου, στο Θερινό Θέατρο Δημοτικού Κήπου. Πρώτη παράσταση: 24 Ιουνίου 1977, σε σκηνοθεσία Νίκου Χαραλάμπους, με σκηνικά-κοστούμια Γιώργου Ζιάκα, μουσική Γιώργου Κοτσώνη και χορογραφίες Ιωάννας Σπανού.
Διανομή: Νεόφ. Νεοφύτου (Γραμματιζούμενος, Αξιωματικός), Ανδρ. Μουσουλιώτης (Φοβιτσιάρης, Άρχοντας Μύνδου), Στ. Λούρας (Χωρατατζής, Ποιητής), Τ. Αναστασίου (Φύλακας, Κράσσος), Βλαδίμ. Καυκαρίδης (Επιστάτης, Ύπατος/Άτταλος ΙV), Σπ. Σταυρινίδης (Περίεργος, Έλληνας), Τζένη Γαϊτανοπούλου–Άλκιστη Παυλίδου–Μαρία Μίχα–Μάρω Καυκαρίδου (Γυναίκες), Ανδρ. Μούστρας (Φιλόσοφος), Ανδρ. Μαραγκός (Γραμματικός, Λυδός), Ν. Σιαφκαλής (Αστρολόγος), Ευτ. Πουλλαΐδης (Αρχιαστυνόμος, Τρελλός), Φίλ. Καραβιώτης (Αρχίατρος), Θεόδ. Μωρέας (Αρχιερέας), Αντ. Κατσαρίδης (Άτταλος ο ΙΙΙ), Χρ. Παπαδόπουλος (Υπηρέτης, Εβραίος), Θάν. Πεττεμερίδης (Άρχοντας Απολλωνίας), Γ. Πασχάλης (Πέρσης, Στρατιώτης), Δέσποινα Μπεμπεδέλη (Αρετή), Μόνικα Βασιλείου (Γυναίκα Α΄), Φλωρεντία Δημητρίου (Γυναίκα Β΄), Λένια Σορόκου (Γυναίκα Γ΄), Πατρίτσια Πεττεμερίδου (Κόρη), Π. Πασιαρδής–Αρ. Φλουρής–Γ. Πατσαλίδης (Στρατιώτες), Άλκ. Παυλίδου–Μαρία Μίχα–Μάρω Καυκαρίδου (Θεραπενίδες).
γ. Από το Θεατρικό Οργανισμό Κύπρου, στις Καλλιτεχνικές Εκδηλώσεις Ελληνικού Οργανισμού Τουρισμού 1978, στο Θέατρο Λυκαβητού (17, 18, 19, 20 Αυγ. 1978), με τους ίδιους συντελεστές και σχεδόν τους ίδιους ηθοποιούς της προηγούμενης περιόδου. Επίσης, έπαιξαν οι: Τζένη Γαϊτανοπούλου (Αρχιευνούχος), Τάσος Αναστασίου–Άντρος Κρητικός–Δώρος Κυριακίδης–Ξένιος Ξενοφώντος–Γ. Πασχάλης (φύλακες), Αντ. Κάτσαρης (Άτταλος ΙΙΙ), Σπ. Σταυρινίδης (Αριστόνικος), Άντρος Κρητικός (Μαντατοφόρος), Στέλιος Καυκαρίδης (Ύπατος/Άτταλος ΙV), Φίλης Καραβιώτης (απεσταλμένος του Μιθριδάτη) κ.ά.
δ. Από το Δημοτικό Περιφερειακό Θέατρο Καλαμάτας, το 1984, σε σκηνοθεσία Νίκου Χαραλάμπους, με σκηνικά-κοστούμια Γ. Ζιάκα, μουσική Μιχ. Χριστουδουλίδη, γλυπτά Χρ. Ρηγανά, μάσκες Αντ. Κάτσαρη.
Διανομή: Κ. Μπαλάς (Φοβιτσάρης), Θοδ. Γκόνης (Χωρατατζής, Αρχιερέας), Μάκης Φλώρος (Γραμματικός), Δημ. Σεϊτάνης (Ποιητής, Πέρσης), Βασ. Κουρής (Αστρολόγος, Λύδος, Τρελός), Ανδρ. Βάιος (Αρχιαστυνόμος), Γ. Σπανόπουλος (Αρχίατρος, Απεσταλμένος), Αντ. Κάτσαρης (Άτταλος ο Τρίτος), Β. Αντωνόπουλος (Υπηρέτης, Αξιωματικός), Πάνος Αναστασόπουλος (Άρχοντας Απολλωνίας), Κ. Αθανασόπουλος (Άρχοντας Μύνδου), Κώστας Χαλκιάς (Έλληνας), Περ. Αλμπάνης (Εβραίος), Βαλεντίνη Μουτάφη (Αρετή), Πέτρος Μαυροειδάκος (Μαντατοφόρος, Αξιωματικός), Μπ. Σαρηγιαννίδης (Ύπατος), Φραντζέσκα Αλεξάνδρου (Γυναίκα Α΄), Μαρία Κανελλοπούλου (Γυναίκα Β΄), Όλγα Αλεξανδροπούλου (Γυναίκα Γ΄), Γιούλη Ζήκου (Κόρη), Βούλα Καλαμουδάκου–Μαρία Παπαντωνοπούλου (Θεραπενίδες).
Η παρούσα παραστασιογραφία ελπίζω να συμπληρωθεί επαρκώς, σε σύντομο χρονικό διάστημα.

ΘΑΝΑΣΗΣ Ν. ΚΑΡΑΓΙΑΝΝΗΣ


ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Αδάμος, Τάκης: Η λογοτεχνική κληρονομιά μας, Βιβλίο Β΄– Ποιητές, Καστανιώτης, Αθήνα 21980.
Βάρναλης, Κώστας: Άτταλος ο τρίτος, Κέδρος, Αθήνα 1972.
Βάρναλης, Κώστας: Προσκυνητής, Βιβλιοσυνεργατική, Αθήνα 1991.
Βουρνάς, Τάσος: Ιστορικά και φιλολογικά πορτραίτα, Αφοί Τολίδη, Αθήνα 1981.
Γεράνης, Στέλιος: Κώστας Βάρναλης. Σάτιρα, ποίηση και σοφία, Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 1985.
Γεωργουσόπουλος, Κώστας: Κλειδιά και κώδικες Θεάτρου, ΙΙ. Ελληνικό Θέατρο, Βιβλιοπωλείον της Εστίας Ι. Δ. Κολλάρου & ΣΙΑΣ Α. Ε., Αθήνα 22000.
Δάλλας, Γιάννης: Η δημιουργική δεκαετία στην ποίηση του Βάρναλη. Μελετήματα, Κέδρος, Αθήνα 1988.
Δάλλας, Γιάννης: «Κώστας Βάρναλης», στον τόμο Σάτιρα και Πολιτική στη Νεώτερη Ελλάδα. Από τον Σολωμό ως τον Σεφέρη, Βιβλιοθήκη Γενικής Παιδείας, Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού & Γενικής Παιδείας, Αθήνα 21991.
Δανιήλ, Γιώργος: «“Άτταλος ο τρίτος”, του Κ. Βάρναλη», «Νεοελληνικός Λόγος ’75-’76» (Αφιέρωμα στον Κώστα Βάρναλη), Κέδρος, Αθήνα 1977.
Διόδωρος Σικελιώτης: Άπαντα 2, Βιβλιοθήκης Ιστορικής. Βίβλος Δευτέρα, «Αρχαία Ελληνική Γραμματεία “ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ”», Κάκτος, Αθήνα 1997.
Διόδωρος Σικελιώτης: Άπαντα 19, Βιβλιοθήκης Ιστορικής. Βίβλος Δευτέρα, «Αρχαία Ελληνική Γραμματεία “ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ”», Κάκτος, Αθήνα 1998.
Δρομάζος, Στάθης: Νεοελληνικό Θέατρο. Κριτικές, Κέδρος, Αθήνα 1986.
Καλοδίκης, Περ.: Η νεοελληνική λογοτεχνία, τόμος 3, Gutenberg, Αθήνα χ.χ.
Κορδάτος, Γιάνης: Ιστορία της Νεοελληνικής λογοτεχνίας, τ. Β΄, Επικαιρότητα, Αθήνα 1983.
Κορδάτος, Γιάνης: Μεγάλη Ιστορία της Ελλάδας. Αρχαία Γ2 355-146 π.Χ., Εκδόσεις 20ός ΑΙΩΝΑΣ, Αθήνα χ.χ.
Κορδάτος, Γιάνης: Μεγάλη Ιστορία της Ελλάδας. Ελληνιστικοί Χρόνοι 1 323-1 π.Χ., Εκδόσεις 20ός ΑΙΩΝΑΣ, Αθήνα χ.χ.
Κορδάτος, Γιάνης: Μεγάλη Ιστορία της Ελλάδας. Ελληνιστικοί Χρόνοι 2 323-1 π.Χ., Εκδόσεις 20ός ΑΙΩΝΑΣ, Αθήνα χ.χ.
Λαδογιάννη, Γεωργία: Κείμενα κριτικής για τη Νεοελληνική Λογοτεχνία, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 1995.
Λαμπρινίδης, Μανόλης: Η ταξική συνείδηση στο έργο του Κ. Βάρναλη, Ύψιλον, Αθήνα 1982.
Λεκατσάς, Παν.: Η Πολιτεία του Ήλιου. Η κοινοχτημονική επανάσταση των δούλων και προλετάριων της Μικρασίας. 133-128 π.Χ., Καστανιώτης, Αθήνα 22006.
Μαλάνος, Τίμος: Βάρναλης. Αυγέρης. Καρυωτάκης, Καστανιώτης, Αθήνα 1983.
Μάρας, Στάθης: Κώστας Βάρναλης. Ιδεολογία και ποίηση, Καστανιώτης, Αθήνα 1986.
Παπαϊωάννου, Μ. Μ.: Κώστας Βάρναλης. Μελέτες, Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 22011.
Πετράκου, Κυριακή: Θεατρικές (Σ)Τάσεις και Πορείες. Δεκαέξι μελετήματα για το Νεοελληνικό Θέατρο, Παπαζήσης, Αθήνα 2007.
Σακελλαρίου, Χάρης: Ψηλά το κεφάλι δούλε! [Ο Αριστόνικος και η «Πολιτεία του Ήλιου»]. Ιστορικό μυθιστόρημα, Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 1998.
Στράβων: Άπαντα 14, Γεωγραφικών ΙΔ΄ (Από την Ιωνία στην Κιλικία), Αρχαία Ελληνική Γραμματεία «ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ», Κάκτος, Αθήνα 1994.
Χατζηπανταζής, Θόδωρος: Το Ελληνικό Ιστορικό Δράμα. Από το 19ο στον 20ό αιώνα, Ινστιτούτο Μεσογειακών Σπουδών –Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο 2006.
Νέα Εστία, «Αφιέρωμα στον Κώστα Βάρναλη», 1975.
Θέματα Παιδείας, τεύχ. 41-42, (ειδικό τεύχος: «Ο Οδηγητής Κώστας Βάρναλης»), Αθήνα 2010.

ΝΕΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥ ΘΑΝ. ΚΑΡΑΓΙΑΝΝΗ

Μέχρι το Πάσχα του 2012 θα κυκλοφορήσει το νέο βιβλίο του Θανάση Ν. Καραγιάννη, ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΔΡΑΜΑΤΟΥΡΓΙΑΣ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ (1871-1949) & ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ (1932-1949).ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΘΕΑΤΡΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΣΤΑΣΙΟΓΡΑΦΙΑΣ ΤΟΥ ΧΟΛΙΚΟΥ ΘΕΑΤΡΟΥ.

ΑΦΙΕΡΩΜΑ στο Σύγχρονο Ελεύθερο-Επαγγελματικό Θέατρο για παιδιά στην Ελλάδα

Το περιοδικό "ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ", προς τιμή του, αφιερώνει 76 σελίδες στο Θέατρο για παιδιά, στο τεύχος 165 (Απρ.-Ιούν. 2011). Το αφιέρωμα επιμελήθηκε ο Θανάσης Ν. Καραγιάννης, Διδάκτωρ Επιστημών της Αγωγής, Μελετητής/Κριτικός Θεάτρου για παιδιά-Συγγραφέας.
14 σκηνοθέτες και δραματουργοί απαντούν σε ερωτηματολόγιο και συμβάλλουν σε μια καλύτερη θεατρική παιδεία των παιδιών με τις απόψεις, τους προβληματισμούς και τις προτάσεις τους.
Είναι η πρώτη φορά που αρκετοί δημιουργοί του Θεάτρου για παιδιά στη χώρα μας, παίρνουν μέρος σε μια έρευνα, που ασφαλώς πρέπει να συνεχιστεί.
Συμμετέχουν οι: Δημ. Αδάμης, Σίσυ Αλατά, Νίκος Δαφνής, Γιάννης Καλατζόπουλος, Γιάννης Κόκκινος, Λ'ακης Κουρετζής, Ανδρομάχη Μοντζολή, Νανά Νικολάου, Σίμος Πάτροκλος, Μαίρη Ραζή, Φράνση Σταθάτου, Κέλλυ Σταμουλάκη, Κώστας Φαρμασώνης, Γιώργος Φρατζεσκάκης.

Άτταλος ο Τρίτος του Κώστα Βάρναλη

Η εισήγησή μου με θέμα: "Άτταλος ο Τρίτος του Κώστα Βάρναλη. Η μοναδική, αλλά σημαντική συμβολή του στη Δραματουργία μας", πραγματοποιήθηκε την Κυριακή το πρωί, 17 Απρ. 2011, στα πλαίσια του Διήμερου Επιστημονικού Συνεδρίου της Κ.Ε. του Κ.Κ.Ε., με θέμα: "Κώστας Βάρναλης, Φως που πάντα καίει", στην αίθουσα συνεδρίων της έδρας της Κεντρικής Επιτροπής του Κ.Κ.Ε.
Θα δημοσιευθεί στα Πρακτικά του Συνεδρίου, τα οποία θα εκδώσει προσεχώς η Σύγχρονη Εποχή.

Νέο βιβλίο "ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΤΡΟΥ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ 2007-2010"

Κυκλοφόρησε το νέο βιβλίο μου με τίτλο "ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΤΡΟΥ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ 2007-2010", εκδόσεις ΠΑΡΑΛΟΣ, σσ. 192 (Προλογίζει ο ΚΩΣΤΑΣ ΓΕΩΡΓΟΥΣΟΠΟΥΛΟΣ)

Περιέχονται 110 κείμενα, με τα οποία επιχειρείται κριτική θεώρηση θεατρικών παραστάσεων για παιδιά, για έργα που ανέβηκαν στο θέατρο, στο κουκλοθέατρο, στο θέατρο σκιών, στο θέατρο με μαριονέτες ή ως θεατρικά δρώμενα με αφηγήσεις παραμυθιών.
Τα περισσότερα από αυτά τα κείμενα δημοσιεύτηκαν στην εφ. "ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ" και ορισμένα στο περ. "ΘΕΜΑΤΑ ΠΑΙΔΕΙΑΣ". Έχουν, πλέον, θεωρητική σημασία και κρίνονται απαραίτητα για την κατάρτιση και τον προβληματισμό σε παιδαγωγικό και αισθητικό επίπεδο των αναγνωστών τους.
Στην Ιστορία της Ελληνικής Βιβλιογραφίας δε συναντάται βιβλίο με παρόμοια θεματογραφία. Είναι το πρώτο και μέχρι στιγμής το μοναδικό για την "ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΤΡΟΥ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ".

Αφορά γονείς, εκπαιδευτικούς, θεατρολόγους, φοιτητές παιδαγωγικών τμημάτων των πανεπιστημίων και τμημάτων θεατρολογίας.

Πωλείται στα κεντρικά βιβλιοπωλεία των Αθηνών και μετά από παραγγελία στις Εκδόσεις "ΠΑΡΑΛΟΣ", τηλ. 210 3827314 & 211-1101992

ΚΑΛΗ ΧΡΟΝΙΑ!

Θανάσης Ν. Καραγιάννης

Περ. "ΔΡΩΜΕΝΑ"

Ο Νίκος Λαγκαδινός, καταξιωμένος δημοσιογράφος και θεατράνθρωπος, εκδίδει και διευθύνει το θαυμάσιο περιοδικό "ΔΡΩΜΕΝΑ". Στο τεύχος 02, άνοιξη 2009, ο ενδιαφερόμενος αναγνώστης μπορεί να διαβάσει τα εξής θέματα:
Brean S. Hammond, Προς μια γραμματική του παραλόγου. Beckett & Pinter, σ. 16-21
Σπ. Πετρίτη, Το νερό ως σύμβολο στον Maeterlinck, σ. 22-27
Αικ. Διακουμοπούλου, Η μουσική στην αρχαία ελληνική τραγωδία, σ. 28-32
Κατ. Κόλλια, Η Ηλέκτρα του Κακογιάννη από τον Μύθο στην Εικόνα, σ. 32-39
Μαρίας Κλαδάκη, Η πρόσληψη των ευρωπαϊκών ρευμάτων στην ελληνική δραματουργία των τελών του 19ου και των αρχών του 20ού αιώνα, σ. 40-43
ΑΦΙΕΡΩΜΑ: Γιώργος Σεβαστίκογλου
Νίκου Λαγκαδινού, Δεν ξεχνώ το λαχάνιασμα που περάσαμε στη ζωή μας..., σ. 46-55
Δημ. Σπάθη, Οι βαθιές ρίζες ενός δημιουργικού έργου, σ. 56-59
Μάριου Πλωρίτη, Δάσκαλος τέχνης και ήθους, σ. 60-63
Βίκτ. Αρδίττη, βαθιά ορθολογιστής ο Σεβαστίκογλου, σ. 64-65
κ.ά. αξιόλογα και ενδιαφέροντα θέματα.

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ ΙΣΤΟΡΙΑΣ-ΣΚΗΝΟΘΕΣΙΑΣ-ΥΠΟΚΡΙΤΙΚΗΣ ΣΤΟ ΘΕΑΤΡΟ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ

Χώρος διεξαγωγής του Σεμιναρίου: Spring People, Αγαθάρχου 12-Ψυρρή (2ος όροφος)
Διάρκεια: 1 Φεβρουαρίου 2010-26 Απριλίου 2010
Κάθε Δευτέρα: 16.00-20.00 ή 17.00-21.00
Διδάσκοντες-Μαθήματα:
Δρ. θανάσης Καραγιάννης: Ιστορία του Θεάτρου για παιδιά στην Ελλάδα (20ός αι.)
Γιάννης Καλατζόπουλος (Ηθοποιός-Σκηνοθέτης): Σκηνοθεσία στο θέατρο για παιδιά
Μαρίνα Χατζηιωάννου (Θεατρολόγος-Ηθοποιός): Υποκριτική στο θέατρο για παιδιά
τηλ. επικοινωνίας: 210 3252034, 6972107672

Νέα τηλεοπτική εκπομπή στον 902: "ΘΕΑΤΡΟ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ"

Στις 16 Δεκεμβρίου 2009 θα προβληθεί η νέα τηλεοπτική εκπομπή: "ΘΕΑΤΡΟ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ στον 902.
Επιμέλεια-Παρουσίαση: Θανάσης Ν. Καραγιάννης, Σκηνοθεσία: Βρισηίς Δανάλη.
Θα προβάλλεται κάθε Τετάρτη στις 19.30΄
Η εκπομπή απευθύνεται σε γονείς, εκπαιδευτικούς, θεατρολόγους, ανθρώπους του θεάτρου, φοιτητές και σε κάθε θεατρόφιλο.
Πρόκειται για εκπομπή ενημέρωσης και προβληματισμού και αφορά σε επαγγελματικές και ερασιτεχνικές θεατρικές παραστάσεις για παιδιά, σε σεμινάρια/συνέδρια και βιβλία που θεματολογικά ανήκουν στην κατηγορία: Θέατρο για παιδιά.
Στην εκπομπή θα υπάρχουν ιστορικές αναφορές για την εξέλιξη και τη διαδρομή του σχολικού και επαγγελματικού Θεάτρου για παιδιά.
Θα αποτελείται από δύο μέρη: α. Συζήτηση με δραματουργούς, σκηνοθέτες, σκηνογράφους, μουσικούς, ενδυματολόγους, ηθοποιούς, πανεπιστημιακούς κ.ά. εκπαιδευτικούς και β. Προβολή μαγνητοσκοπημένων αποσπασμάτων από τρέχουσες θεατρικές παραστάσεις.
Θα υπάρχουν προσφορές προσκλήσεων και βιβλίων σε τηλεθεατές.

Για δεύτερη χρονιά έχω την τιμή να συνεργάζομαι σε τακτική βάση με την εφημ. "ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ".
Κάθε Παρασκευή δημοσιεύονται κριτικά κείμενά μου για θεατρικές παραστάσεις για παιδιά.
Η αρχή, για την τρέχουσα θεατρική περίοδο, έγινε στο φύλλο της εφημερίδας της 6ης Νοεμβρίου 2009 και ελπίζω να συνεχίσουμε μέχρι το Μάιο του 2010. Η εφημερίδα και η σελίδα με την κριτική μου υπάρχει και στο διαδίκτυο.
Έτσι, με τη σελίδα "ΘΕΑΤΡΟ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ - Κριτική", φιλοδοξώ να ενημερώνω γονείς και εκπαιδευτικούς, φοιτητές Τμημάτων Θεατρικών Σπουδών των Πανεπιστημίων, καθηγητές, ηθοποιούς, σκηνοθέτες κ.ά. ανθρώπους του Θεάτρου μας, που ασχολούνται με το Θέατρο για παιδιά. Εκτός από την ενημέρωση, βέβαια, φιλοδοξώ να ανοίξει ένας διάλογος με όλους τους ενδιαφερόμενους σε ζητήματα αισθητικής, θεματολογικής αναζήτησης και ιδεολογικού προβληματισμού.
Μέσα στο Δεκέμβριο του 2009 θα υπάρχει και τηλεοπτική εκπομπή στον " 902 Αριστερά στα FM"

Εργογραφία Θανάση Καραγιάννη Θεάτρου και Θεάτρου για παιδιά

ΘΑΝΑΣΗΣ Ν. ΚΑΡΑΓΙΑΝΝΗΣ
ΕΡΓΟΓΡΑΦΙΑ ΘΕΑΤΡΟΥ ΚΑΙ ΘΕΑΤΡΟΥ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ
[Διοργάνωση Συνεδρίων, Σεμιναρίων και Τιμητικών Εκδηλώσεων, Εισηγητής σε Συνέδρια και Ημερίδες, Κριτική Θεάτρου για παιδιά, Βιβλία]

ΕΙΣΗΓΗΣΕΙΣ ΣΕ ΣΥΝΕΔΡΙΑ, ΣΕΜΙΝΑΡΙΑ, ΗΜΕΡΙΔΕΣ

• Σεμινάριο με θέμα: «Παιδί και Θέατρο», της Σχολικής Συμβούλου Π.Ε. 11ης Περιφ. Αθηνών (Αθήνα, Ιούν. 2005), με θέμα για το Παιδικό Θέατρο του Βασίλη Ρώτα
• Επιμορφωτική Ημερίδα Σχολικού Συμβούλου Π.Ε. Ηλιούπολης (25 Φεβρ. 2008), με θέμα: «Το σατιρικό έργο του Βασίλη Ρώτα στο θέατρο και στην ποίηση για παιδιά»
• Γ΄ Πανελλήνιο Θεατρολογικό Συνέδριο (Ρέθυμνο, 23-26 Οκτ. 2008), με θέμα: «Ο Βασίλης Ρώτας και η δραματουργία του για παιδιά και έφηβους»
• Ημερίδα για τον Μάριο Πλωρίτη (Αθήνα, 19 Ιαν. 2009) με θέμα: «Η Θεατρική Κριτική του Μάριου Πλωρίτη στην εφ. “Ελευθερία” (1946-1947) για παραστάσεις με κοινωνικά θέματα»


ΔΙΟΡΓΑΝΩΣΗ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΩΝ ΣΥΝΕΔΡΙΩΝ – ΣΕΜΙΝΑΡΙΩΝ – ΗΜΕΡΙΔΩΝ – ΕΚΔΗΛΩΣΕΩΝ

Με πρωτοβουλία μου:
• πραγματοποιήθηκαν εκδηλώσεις (Μάιος 1987) για το λογοτέχνη, μεταφραστή και θεατρικό συγγραφέα Βασίλη Ρώτα, με διοργανωτή το ΥΠΕΠΘ, όταν υπηρετούσα ως Τμηματάρχης Σχολικών Βιβλιοθηκών (1986-1988). (Μέλος της Οργανωτικής Επιτροπής των εκδηλώσεων)
• πραγματοποιήθηκε το Α΄ Πανελλήνιο Συνέδριο, με θέμα: «Το Παιδικό Θέαμα», στην Καρδίτσα (12-13.11.1988) (Μέλος της Οργανωτικής Επιτροπής)
• πραγματοποιήθηκε το Σεμινάριο «Τέχνη και τεχνική του Θεάτρου Σκιών», στη Λαμία (26-27 Μαρτ. 1990)
• οργανώθηκε (6.4.2002) Τιμητική Εκδήλωση στη Αθήνα για το έργο του λογοτέχνη, θεατρικού συγγραφέα και μελετητή Χάρη Σακελλαρίου. Μέλος της Οργανωτικής Επιτροπής και Συντονιστής της εκδήλωσης στη Στοά του βιβλίου (οδό Πανεπιστημίου)

ΣΥΓΓΡΑΦΙΚΟ ΕΡΓΟ

Επιστημονικές συγγραφές-δημοσιεύσεις
Βιβλία:

1. Ο Βασίλης Ρώτας και το έργο του για παιδιά και έφηβους. Θέατρο – Ποίηση-Πεζογραφία – «Κλασσικά εικονογραφημένα». Ερμηνευτικές, θεματολογικές, ιδεολογικές, παιδαγωγικές προσεγγίσεις (Προλογίζουν οι: Β.Δ. Αναγνωστόπουλος – Απ. Παπαϊωάννου), Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 2007, σσ. 660
2. Το Θέατρο για παιδιά στην Ελλάδα (Πρόλογος: Βάλτερ Πούχνερ), Γρηγόρης, Αθήνα 2009, σσ. 340

Δημοσιεύσεις για τη Δραματουργία για παιδιά:

1. «Βασίλη Ρώτα “Νενικήκαμεν” (μονόπρακτο για παιδιά), 1929. Σύντομη αναφορά στην υπόθεση και στους δραματικούς ήρωες του έργου», περ. «Το Σχολείο και το Σπίτι», τεύχ. 444-445, 2002, σ. 374-379
2. «Ο Σατιρικός Βασίλης Ρώτας. Σύντομη επίσκεψη στο ποιητικό και δραματουργικό έργο του για παιδιά και εφήβους», περ. «Διαδρομές», τεύχ. 82, Καλοκαίρι 2006, σ. 7-15
3. «Ο δραματουργός Χάρης Σακελλαρίου και το έργο του για νήπια, παιδιά και έφηβους [Μια πρώτη προσέγγιση]», εφημ. «Ενεργός Δημότης», Άγ. Δημήτριος 23 Μαΐου 2008
4. «Βασίλης Ρώτας και θέατρο σκιών. Αναφορές – Επισημάνσεις – Προσεγγίσεις», περ. «Μανδραγόρας», τεύχ. 38, 2008, σ. 80-84

Δημοσιεύσεις για τη Δραματουργία για ενηλίκους:

1. «Βασίλης Ρώτας. Ο Θεατράνθρωπος, ο Δραματουργός, ο Μεταφραστής. Χρονολόγιο [Βασικό συνοπτικό σχεδίασμα]», περ. «Μανδραγόρας», τεύχ. 38, 2008, σ. 76-79
2. «“Τα ραβδιά των τυφλών”: μια αφορμή για γνωριμία με το θεατρικό έργο του Ρίτσου», περ. «Θέματα Παιδείας», τεύχ. 37-38, Άνοιξη – Καλοκαίρι 2009, σ. 175-180

Κριτική Θεάτρου για παιδιά:

Έκτακτες δημοσιεύσεις:
1. Νίκου Καμτσή, «Ψάξτε!!! Έχασε τη μύτη του», περ. «Θέματα Παιδείας», τεύχ. 30, Ιούν. – Αύγ. 2007, σ. 138
2. Ευγένιου Τριβιζά, «Πλατς Μουτς», περ. «Θέματα Παιδείας», τεύχ. 30, Ιούν. – Αύγ. 2007, σ. 139 (με ψευδ. ΠΡΟΜΗΘΕΑΣ)
3. Κέλλυς Σταμουλάκη, «Σταματήστε τη Γη να κατέβω», περ. «Θέματα Παιδείας», τεύχ. 31, Σεπτ. – Νοέμ. 2007, σ. 31-33
4. Γιάννη Καλατζόπουλου, «Σαίξπηρ, Ρωμαίος και Ιουλιέτα, σαν το σκύλο με τη γάτα», εφημ. «Ριζοσπάστης», 22.12.2007
5. Έφης Παπαθεοδώρου, «Τα γενέθλια του φεγγαριού και η κόρη του ήλιου», εφημ. «Ριζοσπάστης», 20.2.2008
6. Ευγένιου Τριβιζά, «Η Κούλα η κατσικούλα και το κλεμμένο τραγούδι», εφημ. «Ριζοσπάστης», 20.2.2008
7. Ειρήνης Μάρρα, «Ο Καλόκαρδος και η Χρυσή Ροδιά», εφημ. «Ριζοσπάστης», 19.4.2008



Τακτική σελίδα στην εφ. «Ριζοσπάστης» (κάθε Παρασκευή)
με τίτλο: «Θέατρο για παιδιά»:

8. Βαλεντίνας Παπαδημητράκη, «Ένα μπαλόνι μυστικά», εφημ. «Ριζοσπάστης», 21.11.2008
9. Λένας Τερκεσίδου, «Οι Σωματοφύλακες της κατσαρόλας», εφημ. «Ριζοσπάστης», 21.11.2008
10. Κέλλυς Σταμουλάκη, «Ομήρου Ιλιάδα», εφημ. «Ριζοσπάστης», 21.11.2008
11. Δημήτρη Δεγαΐτη, «Χανς Κρίστιαν Άντερσεν Ο μολυβένιος στρατιώτης», εφημ. «Ριζοσπάστης», 28.11.2008
12. Έλλης Βοζικιάδου, «Αφών Γκριμ Χένσελ και Γκρέτελ», εφημ. «Ριζοσπάστης», 28.11.2008
13. Δήμου Αβδελιώδη, «Ο Μεγαλέξανδρος και ο καταραμένος Δράκος», εφημ. «Ριζοσπάστης», 28.11.2008
14. Νίκου Δαφνή/Δημήτρη Ραβάνη-Ρεντή, «Λ. Φρανκ Μπάουμ Ο μάγος του Οζ», εφημ. «Ριζοσπάστης», 5.12.2008
15. Ηλία Καρελλά/Αλεξάνδρας Λιακοπούλου, «Β. Κορνάρου Ερωτόκριτος», εφημ. «Ριζοσπάστης», 5.12.2008
16. Δήμου Αδάμη, «Σίτος ο Σιταράκης. Αυτός ο μεγάλος μικρός», εφημ. «Ριζοσπάστης», 5.12.2008
17. Αφών Γκριμ, «Τα τρία γουρουνάκια» (Κουκλοθέατρο), εφημ. «Ριζοσπάστης», 12.12.2008
18. Νίκου Καμτσή, «Το μπαούλο με τα παραμύθια», εφημ. «Ριζοσπάστης», 12.12.2008
19. Αφών Γκριμ, «Η Χιονάτη και οι εφτά ψηλοί νάνοι», εφημ. «Ριζοσπάστης», 12.12.2008
20. Μαριάννας Τόλη, «Η Μαίρη Πόπινς συναντά τους Μπιτλς», εφημ. «Ριζοσπάστης», 19.12.2008
21. Άννας-Σεβαστής Τζίμα – Σύλβιας Κουτσουφλάκη, «Ο Πουλτσινέλα και το μαγικό δάσος», εφημ. «Ριζοσπάστης», 19.12.2008
22. Μιχάλη Κουκουλομμάτη, «Της φύσης μυστικό», εφημ. «Ριζοσπάστης», 19.12.2008
23. Δημ. Σεϊτάνη, «Χορεύοντας με τα χρώματα», εφημ. «Ριζοσπάστης», 25.12.2008
24. Ξένιας Καλογεροπούλου – Θωμά Μοσχόπουλου, «Παραμυθ…issimo», εφημ. «Ριζοσπάστης», 25.12.2008
25. Κάρλο Κολντόνι, «Η Λοκαντιέρα», εφημ. «Ριζοσπάστης», 25.12.2008
26. Λετίτσιας Μουστάκη, «Η σοφίτα με τα μυστικά», εφημ. «Ριζοσπάστης», 1.1.2009
27. Σαρλ Περό, «Ο παπουτσωμένος γάτος», εφημ. «Ριζοσπάστης», 1.1.2009
28. Λιούις Κάρολ, «Οι περιπέτειες της Αλίκης στη χώρα των θαυμάτων», εφημ. «Ριζοσπάστης», 1.1.2009
29. Άθω Δανέλλη, «“Τα Χριστούγεννα του Καραγκιόζη” και άλλες παραστάσεις», εφημ. «Ριζοσπάστης», 9.1.2009
30. Σαρλ Περό, «Η Γαϊδουρώ», εφημ. «Ριζοσπάστης», 9.1.2009
31. Ευγένιου Τριβιζά, «Το νούφαρο του βάλτου», εφημ. «Ριζοσπάστης», 9.1.2009
32. Ράντγιαρντ Κίπλινγκ, «Μόγλης», εφημ. «Ριζοσπάστης», 9.1.2009
33. Κάρμεν Ρουγγέρη, «Ομήρου Οδύσσεια», εφημ. «Ριζοσπάστης», 16.1.2009
34. Όσκαρ Ουάιλντ, «Ο ευτυχισμένος πρίγκιπας», εφημ. «Ριζοσπάστης», 16.1.2009
35. Κώστα Γεωργουσόπουλου (επιλογή κειμένων), «Σύγκρουση Γενεών “Το Χάσμα”», εφημ. «Ριζοσπάστης», 16.1.2009
36. Ευγένιου Τριβιζά, «Η Κούλα η κατσικούλα και το κλεμμένο τραγούδι», εφημ. «Ριζοσπάστης», 16.1.2009
37. Φρ. Γκ. Λόρκα, «Τα μάγια της πεταλούδας», εφημ. «Ριζοσπάστης», 23.1.2009
38. Ευριπίδη, «Ελένη», εφημ. «Ριζοσπάστης», 23.1.2009
39. Αδελφών Γκριμ, «Φαουστουπής (Ρουμπελστίλτσκιν)», εφημ. «Ριζοσπάστης», 23.1.2009
40. Κάρμεν Ρουγγέρη, «Ο Τσάρος Σαλτάν, η όμορφη Τσαρέβνα και ο Μαγεμένος Κύκνος», εφημ. «Ριζοσπάστης», 30.1.2009
41. Διονύσης Γιατράς – Κώστας Καποδίστριας, «Ωραία και μόνη η Ζάκυνθος… με κυριεύει», εφημ. «Ριζοσπάστης», 30.1.2009
42. Σαρλ Περό, «Η Σταχτοπούτα», εφημ. «Ριζοσπάστης», 30.1.2009
43. Πάντσο Πάντσεφ, «Το παραμύθι με τα τέσσερα καπέλα», εφημ. «Ριζοσπάστης», 6.2.2009
44. Νίκου Γκότση, «Ο Νεροκολοκύθας και ο Αγριοαγκινάρας», εφημ. «Ριζοσπάστης», 6.2.2009
45. Πιοτρ Ίλιτς Τσαϊκόφσκι, «Η λίμνη των κύκνων», εφημ. «Ριζοσπάστης», 6.2.2009
46. «Ένας καινούριος θαυμαστός κόσμος», εφημ. «Ριζοσπάστης», 13.2.2009
47. Δημήτρη Μπασλάμ, «Ο Γαργαληστής», εφημ. «Ριζοσπάστης», 13.2.2009
48. Ευγένιου Τριβιζά, «Ο Έβδομος Σταθμός. Το μυστικό του πειρατή Μπελαφούσκ», εφημ. «Ριζοσπάστης», 13.2.2009
49. Βασίλη Αθανασάκη, «Σκουπιδοχώρα S.O.S. – Ανακύκλωση τώρα», εφημ. «Ριζοσπάστης», 27.2.2009
50. Τάσου Κώνστα, «Ο Καραγκιόζης πολυτεχνίτης», εφημ. «Ριζοσπάστης», 27.2.2009
51. Αλεξίας Αλεξίου, «Το χωριό της Αλφαβήτας», εφημ. «Ριζοσπάστης», 27.2.2009
52. Πιοτρ Ίλιτς Τσαϊκόφσκι, «Η λίμνη των κύκνων», εφημ. «Ριζοσπάστης», 6.3.2009
53. Ελένης Σαραφίδη, «Ζυμαρανθρωπάκι χαμογέλα», εφημ. «Ριζοσπάστης», 6.3.2009
54. Σταμάτη Κραουνάκη/Σπείρα-Σπείρα, «Η συνωμοσία των λουκουμάδων», εφημ. «Ριζοσπάστης», 6.3.2009
55. Άννας Παπαμάρκου – Λεωνίδα Ψελτούρα, «Το τραγούδι της Γης», εφημ. «Ριζοσπάστης», 13.3.2009
56. Αλεξίας Αλεξίου, «Ανακύκλωσε ζωή», εφημ. «Ριζοσπάστης», 13.3.2009
57. Αλέκας Τσιτσιπά, «Το όνειρο της Σκουπιδένιας… Ανακύκλωση», εφημ. «Ριζοσπάστης», 13.3.2009
58. (αφήγηση: Εύη Γεροκώστα) «Μια σταλιά ρεβίθια και μια χούφτα παραμύθια!», εφημ. «Ριζοσπάστης», 20.3.2009
59. (αφήγηση: Σάσα Βούλγαρη) «Της Σφίγγας τα αινίγματα – Τα τέρατα των Μύθων», εφημ. «Ριζοσπάστης», 20.3.2009
60. (αφήγηση: Ανθή Θάνου) «Παραμύθια απ’ όλο τον κόσμο», εφημ. «Ριζοσπάστης», 20.3.2009
61. Γιώργου Φρατζεσκάκη, «Το αγόρι που μιλούσε με τα πουλιά», εφημ. «Ριζοσπάστης», 27.3.2009
62. Γιώργου Φρατζεσκάκη, «Παραμύθια από την καλή και από την ανάποδη», εφημ. «Ριζοσπάστης», 27.3.2009
63. Μαρίας Παπαγιάννη, «Παράξενο δεν είναι;», εφημ. «Ριζοσπάστης», 27.3.2009
64. «Τα σαράντα κλειδιά», εφημ. «Ριζοσπάστης», 10.4.2009
65. Μιχάλη Χατζάκη, «Ο Καραγκιόζης Γραμματικός», εφημ. «Ριζοσπάστης», 10.4.2009
66. Μιχάλη Χατζάκη, «Ο ξυλοκόπος και το δάσος» (Κουκλοπαίχτρια: Χριστίνα Μπήτιου), εφημ. «Ριζοσπάστης», 10.4.2009
67. Κάρμεν Ρουγγέρη, «Εκκλησιάζουσες του Αριστοφάνη… σαν παραμύθι», εφημ. «Ριζοσπάστης», 17.4.2009
68. Σίσσυς Αλλατά, «Μολιέρου Αρχοντοχωριάτης», εφημ. «Ριζοσπάστης», 17.4.2009
69. Καλλιόπης Παπαδάκη, «Μάντεψε ποιος;», εφημ. «Ριζοσπάστης», 17.4.2009

Παρουσιάσεις βιβλίων για το Θέατρο, το Θέατρο Σκιών και τη Θεατρική Αγωγή:

1. Μιχάλη Χατζάκη, Θέατρο Σκιών, Αγροτική Τράπεζα Ελλάδος, 1997, σ. 95, εφημ. «Καθημερινή Φθιώτιδα», 30.4.1998 (και συνέχεια: 7.5.1998)
2. Πανεπιστημίου της Οξφόρδης, Λεξικό του Θεάτρου, Νεφέλη, 2000, σ. 757, εφημ. «Επικοινωνία», Αρ. φύλ. 85, Άγ. Δημήτριος Ιαν. 2001
3. Θόδωρου Γραμματά, Fantasyland. Θέατρο για παιδιά και νεανικό κοινό, Τυπωθήτω Γιώργος Δαρδανός, 1999, σ. 324, περ. «Το Σχολείο και το Σπίτι», τεύχ. 441, 2002, σ. 190
4. Δημήτρη Μόλλα, Ο Καραγκιόζης μας. Ελληνικό Θέατρο Σκιών, Σύγχρονη Εποχή, 2002, σ. 395, εφημ. «Δημοτικός Αγώνας», Αρ. φύλ. 65, Άγ. Δημήτριος Ιούλ. – Αύγ. 2004
5. Κυριακής Πετράκου, Θεατρολογικά Miscel-lanea, Δίαυλος, 2004, σ. 416, περ. «Το Σχολείο και το Σπίτι», τεύχ. 474, 2005, σ. 537
6. Γεωργίας Λαδογιάννη, Το Παιδικό Θέατρο στην Ελλάδα, Ιστορία και κείμενα, Ελληνικά Γράμματα, 1998, σ. 206, περ. «Το Σχολείο και το Σπίτι», τεύχ. 477, 2006, σ. 190-191
7. Κυριακής Πετράκου, Ο Καζαντζάκης και το Θέατρο, Μίλητος, 2005, σ. 717, περ. «Το Σχολείο και το Σπίτι», τεύχ. 477, 2006, σ. 191-192
8. Θόδωρου Γραμματά – Τάκη Τζαμαργιά, Πολιτιστικές εκδηλώσεις στο σχολείο, Ατραπός, 2004, σ. 389, περ. «Το Σχολείο και το Σπίτι», τεύχ. 477, 2006, σ. 187-188
9. Ο Μιλτιάδης Χουρμούζης στην πόλη της Λαμίας. Δημ.Θ. Νάτσιου, Μιλτιάδης Χουρμούζης: Ο Λεπρέντης, Δημοτικό Θέατρο Ρούμελης, 2004, σ. 142, εφημ. «Σέντρα», Λαμία 26.4.2007
10. Γιάννη Καλατζόπουλου, Γιαννάκης, το παιδί θαύμα, Καστανιώτης, 2006, σ. 255, περ. «Διαβάζω», τεύχ. 476, Ιούλ. – Αύγ. 2007, σ. 80
11. Άννας Βαγενά, Το θεσσαλικό μου θέατρο, Κέδρος, 2006, σ. 288, εφημ. «Δημοτικός Αγώνας», Αρ. φύλ. 86, Άγ. Δημήτριος Ιαν. – Φεβρ. 2008
12. Μπάμπη Κατσάρα, Η δραματική τέχνη στο σχολείο. Το θεατρικό παιχνίδι στην πράξη, Παρασκήνιο, 2005, σ. 31, εφημ. «Σέντρα», Λαμία 31.1.2008
13. Μάντυς Δασκαλοπούλου, Χωρίς αγάπη και φιλία πώς θα ζήσω; Ήρωες του Αισώπου, πααίρνουν το αίμα τους πίσω, Πολιτιστικός Θεατρικός Σύλλογος «Μαγικό Θέατρο», Άμφισσα 2003, σ. 32, εφημ. «Σέντρα», Λαμία 21.2.2008
14. Θόδωρου Γραμματά, Η Σχολική Θεατρική Παράσταση. Οδηγός για εκπαιδευτικούς. Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση, τόμος α΄, Ατραπός, Αθήνα 2007, σ. 238, εφημ. «Ενεργός Δημότης», Άγ. Δημήτριος 29.9.2008
15. Αστέριου Τσιάρα, Η Θεατρική Αγωγή στο Δημοτικό Σχολείο. Μια ψυχοκοινωνιολογική προσέγγιση, Παπαζήσης, Αθήνα 2007, σ. 294

Συνεργασία με περιοδικές εκδόσεις:

1. Συνεργάτης της καθημερινής εφ. «Ριζοσπάστης» (έκτακτος: 1988-1990 και τακτικός: 1992-1994): Κριτική-παρουσίαση βιβλίων & παιδικών βιβλίων και 2007 (μέχρι σήμερα): Κριτική Παιδικού Θεάτρου
2. Έκτακτος συνεργάτης του περ. «Θέματα Παιδείας» (2001 μέχρι σήμερα). Κριτική παιδικού βιβλίου. Αρθρογραφία – Κριτική Παιδικού Θεάτρου.



Επιμέλεια αφιερωμάτων σε περιοδικά και εφημερίδες για το έργο του Βασίλη Ρώτα:

α. περ. «Έρευνα» (Αγγέλου, Γ., Αναγνωστόπουλος, Β.Δ., Βαλάκου, Αντ., Κατσίκη-Γκίβαλου, Άντα, Δαμιανάκου, Β., Δελησάββας, Μ., Δημόπουλος, Ντ., Καλλέργης, Ηρ., Καραγιάννης, Θαν., Καράγιωργας, Π., Κεπέσης, Ν., Λαδογιάννη, Γ., Λαζανάς, Β.Ι., Ληναίος, Στ., Μανωλάκης, Άγγ., Μαρρές, Γ., Μερακλής, Μ.Γ., Μπρεντάνου, Κ., Μπάρτζης, Γ.Δ., Πούχνερ, Β., Περγιάλης, Ν., Ρώτας, Νικ., Ρώτας, Ρ.-Π., Σακελλαρίου, Χ., Σαρή, Ζ., Σιμόπουλος, Ηλ., Σταφυλάς, Μ., Τζαμαργιάς, Τ., Ταξιάρχης, Φ., Τσαλίνοβα, Κ., Τσέκερης, Φ.), τεύχ. 1 / 2001, σ. 3-80
β. περ. «Το Σχολείο και το Σπίτι» (Ρ.-Π. Ρώτας, Μιχ. Σταφυλάς, Μαρ. Τζαφεροπούλου, Θαν. Καραγιάννης), τεύχ. 443-444 / 2002, σ. 358-379
γ. περ. «Τα Εκπαιδευτικά» (Βασ. Ασημομύτης, Φ.Κ. Βώρος), τεύχ. 63-64 / 2002, σ. 9-26, (Θαν. Καραγιάννης), τεύχ. 65-66 / 2002, σ. 12-29
δ. περ. «Σύγχρονη Εκπαίδευση» (Θαν. Καραγιάννης, Νικηφ. Ρώτας, Αθαν.Ν. Γκότοβος, Κυρ. Πετράκου, Βαρβ. Γεωργοπούλου, Ρ.-Π. Ρώτας), τεύχ. 127 / 2002, σ. 1-39
ε. περ. «Διαβάζω» (Θαν. Καραγιάννης, Ρ.-Π. Ρώτας, Αλ. Ζήρας, Κ. Γεωργουσόπουλος, Θόδ. Γραμματάς, Ανδρ. Καρακίτσιος, Θαν. Βενέτης, Γ. Παπαντωνάκης), τεύχ. 444-445/2002, σ. 78-114
στ. περ. «Διαδρομές» (Βάλτερ Πούχνερ, Θαν. Καραγιάννης), τεύχ. 9-10, Άνοιξη - Καλοκαίρι 2003, σ. 69-92
ζ. περ. «Μανδραγόρας» (Ο Θεατράνθρωπος Βασίλης Ρώτας) (Θαν. Καραγιάννης, Βάλτερ Πούχνερ, Κυρ. Πετράκου, Βαρβ. Γεωργοπούλου, Παν. Νούτσος, Κ. Κρεμμύδας, Κ. Ρώτα, Αριστέα Κομνηνέλλη), τεύχ. 38, 2008