Θανάσης Ν. Καραγιάννης

Κριτική Θεάτρου για Παιδιά 2007-2010

Προλογίζει ο Κώστας Γεωργουσόπουλος

Εκδόσεις Πάραλος, Αθήνα 2010, σελίδες 192

Ο Θανάσης Καραγιάννης είναι Διδάκτορας Επιστημών της Αγωγής, Κριτικός και Μελετητής Λογοτεχνίας και Θεάτρου για Παιδιά και Εφήβους και Συγγραφέας... Πάνω απ’ όλα όμως είναι Δάσκαλος. Άλλωστε σε αυτό το ρόλο του Δάσκαλου ανάλωσε τριάντα και πλέον χρόνια με θαυμαστό μεράκι και με δημιουργικό ζήλο, είτε ως Σχολικός Σύμβουλος Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης, είτε ως Διευθυντής Σχολείου είτε ως απλός μαχόμενος εκπαιδευτικός στις σχολικές τάξεις.

Και άλλες προηγούμενες παιδαγωγικές πρωτοβουλίες του υπήρξαν πρωτοπόρες, όπως για παράδειγμα η έκδοση σχολικών εφημερίδων σε μικρά χωριά και σε τάξεις πολυθεσίων σχολείων, η οργάνωση σχολικών συνεταιρισμών, η οργάνωση συναυλιών με χορωδίες του, η οργάνωση θεατρικών παραστάσεων ή οι δράσεις του για την προώθηση της φιλαναγνωσίας στους τυχερούς μαθητές του. Χαρακτηριστικά πρωτοτυπίας και πρωτοπορίας είχε επίσης η συνεργασία του με τον μεγάλο Δάσκαλο και χαλκέντερο συγγραφέα Χάρη Σακελλαρίου και με τον Γιάννη Δ. Μπάρτζη, στη δημιουργία τεσσάρων τόμων κριτικής παρουσίασης βιβλίων Παιδικής Λογοτεχνίας, κατά το διάστημα 1986-1989, από τις εκδόσεις Καστανιώτη κ.ο.κ.

Η πρόσφατη εκδοτική εργασία του όμως υπερτερεί των άλλων σε πρωτοτυπία, σε χρηστικότητα αλλά και σε τόλμη. Έκανε κάτι που σε πρώτη θέαση φαίνεται πολύ απλό, τόσο απλό που κανένας μέχρι σήμερα δεν είχε σκεφτεί να το κάνει. Ίσως γιατί εκείνα που νομίζουμε πολύ απλά, αποδείχνονται στην πράξη πολύ πολύ δύσκολα.

Ο Θανάσης Καραγιάννης έχει παρακολουθήσει μια εκατοντάδα και πλέον θεατρικές παραστάσεις που απευθύνονταν σε παιδικό κοινό, και έχει γράψει αναλυτικά τις κριτικές του εντυπώσεις για αυτές τις παραστάσεις. Σε όλα τα κριτικά του σημειώματα η ματιά του θεατή-κριτικού περνάει πίσω από το παιδαγωγικό φίλτρο της ματιάς του ευαίσθητου Δάσκαλου.

Σε κάποια από τα παραπάνω κείμενα συνήθιζε να υπογράφει με το ψευδώνυμο «Προμηθέας». Και πραγματικά προμηθεϊκή είναι η νέα του αυτή προσπάθεια, που τη βλέπουμε συνολικά συγκεντρωμένη στις σελίδες του ανά χείρας βιβλίου με τίτλο Κριτική Θεάτρου για Παιδιά 2007-2010, από τις εκδόσεις Πάραλος. Προμηθεϊκή με την έννοια τόσο της καινοτόμου πρωτοπορίας όσο και του φωτισμού όλων μας, για το τι συμβαίνει στο χώρο του Θεάτρου για Νήπια, Παιδιά και Εφήβους. Ένα καλλιτεχνικό χώρο, ο οποίος οφείλει να καλλιεργεί και να μεταδίδει την υψηλή τέχνη του θεάτρου στα παιδιά.

Στην Ιστορία της ελληνικής βιβλιογραφίας είναι το πρώτο και μοναδικό έως τώρα βιβλίο του είδους, που αφορά στην Κριτική Θεάτρου για παιδιά. Δείχνει μάλιστα το δρόμο και σε άλλους κριτικούς, είτε μέσω των περιοδικών και των εφημερίδων είτε μέσω αυτοτελών εκδόσεων, να ενημερώνουν εκπαιδευτικούς, γονείς, φοιτητές παιδαγωγικών σχολών, καλλιτέχνες και κάθε ενδιαφερόμενο, για την επαγγελματική θεατρική παραγωγή, που στοχεύει συστηματικά στη σχολική κοινότητα.

Το Θέατρο για Παιδιά έχει την ιδιαιτερότητα να απευθύνεται στο πιο ευαίσθητο κομμάτι του πληθυσμού, στα παιδιά, που οδηγούνται κατά τις εργάσιμες ημέρες στις παραστάσεις, συνήθως ομαδικά ανά σχολείο, και δευτερευόντως κατά τα πρωινά ή απογευματινά του Σαββατοκύριακου από γονείς που αναζητούν για τους μικρούς τους απογόνους την καλύτερη δυνατή πνευματική τροφή.

Αυτή ακριβώς η ιδιαιτερότητα του Θεάτρου για Παιδιά θέτει ενώπιόν μας ορισμένα καίρια ερωτήματα:

Είναι όλες οι παραστάσεις υψηλού καλλιτεχνικού επιπέδου;

Λαβαίνουν σοβαρά υπόψη τους όλοι οι θίασοι τις ευαισθησίες που έχει η παιδική ηλικία;

Εκείνοι που επιλέγουν και τελικά οδηγούν τα παιδιά σε μια θεατρική παράσταση (γονείς, εκπαιδευτικοί, μαθητικά συμβούλια κ.λπ.) γνωρίζουν τι έργο θα δουν; Ποιο είναι το κεντρικό του θέμα; Σε ποια ηλικιακή γκάμα απευθύνεται το κάθε έργο; Ποια προετοιμασία θα έπρεπε να είχε γίνει με τα παιδιά στο σχολείο πριν από την παράσταση; Ποια είναι τα μηνύματά του; Ποια είναι η παιδαγωγική του διάσταση; Πόσο υπεύθυνοι και επαγγελματίες είναι οι ηθοποιοί και οι λοιποί παράγοντες του συγκεκριμένου θιάσου; κ.λπ.

Τα θεατρικά σχήματα που δραστηριοποιούνται στο επαγγελματικό Παιδικό Θέατρο (θιασάρχες, συγγραφείς, μεταφραστές, ηθοποιοί, μουσικοί κ.ά.) έχουν υπόψη τους τι γίνεται στο χώρο τους; Τι άλλο παίζεται και πώς παίζεται; Ποιες αδυναμίες εντοπίζονται στη δική τους δουλειά και στις δουλειές των άλλων; Ποια χαρίσματα; Ποια έργα βρήκαν τη μεγαλύτερη απήχηση στα παιδιά; Ποιο ήταν το καλλιτεχνικό τους αποτέλεσμα; Ποιοι ηθοποιοί ξεχώρισαν με το «ήθος» τους επί σκηνής; 

Η κριτική είναι απαραίτητο και -θα έλεγα- θεμελιακής σημασίας συστατικό όλων των μορφών της τέχνης. Πρέπει να την επιζητούν οι καλλιτέχνες, οι δημιουργοί, γιατί, όταν είναι θετική, συντελεί στο ανέβασμα του ηθικού τους και τους επιβραβεύει ηθικά, κάτι που για τους καλλιτέχνες μετράει περισσότερο από τη χρηματική τους αμοιβή. Η σωστή κριτική διευκολύνει την επικοινωνία τους με το κοινό και τους στηρίζει στη συνεχή προσπάθεια αυτοβελτίωσής τους. Πρέπει να την επιζητούν, ακόμα κι αν τους πληγώνει εντοπίζοντας αστοχίες, προχειρότητα, ασυνέπειες ή λάθη στο έργο τους.

Η κριτική όμως βοηθάει και τον «καταναλωτή του καλλιτεχνικού προϊόντος», το θεατή εν προκειμένω, να κατανοήσει καλύτερα το έργο που βλέπει. Να συλλάβει τα κρυφά ή τα έμμεσα μηνύματά του. Η κριτική θεάτρου διευρύνει την αντιληπτικότητα του θεατή και έχει πάντα την αξία της, είτε έχει διαβαστεί ή συζητηθεί πριν από την παράσταση είτε αν γίνει μετά, ακόμα και μετά από την παρέλευση αρκετού χρόνου.

Αυτό ακριβώς το κενό στη θεατρική τέχνη και μάλιστα στη θεατρική τέχνη που απευθύνεται στα παιδιά, έρχεται να συμπληρώσει με την επαινετέα πρωτοβουλία και με τις καλοπροαίρετες κριτικές του ο Θανάσης Καραγιάννης.

Η εργασία του εκτείνεται χρονικά στην περίοδο 2007-2010 και αφορά σε 110 παραστάσεις για παιδιά που έγιναν από επαγγελματικούς θιάσους σε όλη την Ελλάδα. Στην αρχική τους μορφή οι κριτικές παρουσιάσεις είχαν συνταχθεί και είχαν δημοσιευθεί: οι 102 στην εφημερίδα Ριζοσπάστης (η οποία διέθετε για το σκοπό αυτό μία σελίδα κάθε Παρασκευή), και οι υπόλοιπες 8 κυρίως στο περιοδικό Θέματα Παιδείας (6), στην εφημερίδα Ενεργός Δημότης Νοτίων Προαστίων (1) και στο πρόγραμμα παραστάσεων του θεάτρου Αβάντι (1).

Όπως παρατηρεί σε εισαγωγικό του σημείωμα ο θεατρολόγος πανεπιστημιακός καθηγητής Κώστας Γεωργουσόπουλος: «Οι κριτικές του Καραγιάννη είναι παιδαγωγικά ευθείες, αισθητικά απαιτητικές και θεατρικά ενημερωμένες. Βοηθούν και τους θιάσους στις επιλογές τους και τους δασκάλους στις κατευθύνσεις τους και στο εμπλουτισμό των κριτηρίων τους».

Διαβάζοντάς τες, γίνεται ξεκάθαρο ότι ο κριτικός-δάσκαλος δε χαρίζεται σε κανέναν. Δεν επιχειρεί να χαϊδέψει αυτιά ούτε να κολακέψει «βεντέτες». Εντοπίζει τα θετικά κάθε παράστασης και τα αναδεικνύει, ώστε να γίνουν παράδειγμα και στους λοιπούς. Στιγματίζει όμως και τις αστοχίες, τις οποίες δεν τις διακρίνει μόνο στην πλευρά των θιάσων, αλλά -ως δάσκαλος- τις βλέπει και στην πλευρά των παιδιών και των παιδαγωγών συνοδών τους.

Γι’ αυτό ακριβώς θεωρούμε ότι είναι ένα βιβλίο πολλαπλώς χρήσιμο για την καλλιτεχνική και για την εκπαιδευτική κοινότητα. Αυτή του μάλιστα η δυναμική το κάνει επίκαιρο για όλες τις εποχές, πολύ πιο πέρα από την τριετία στην οποία αναφέρεται. Είναι το μοναδικό έως τώρα βιβλίο αναφοράς για τον κόσμο του Παιδικού Θεάτρου, ένας οδηγός καθόλα χρήσιμος και χρηστικός.

Πέραν της άμεσης χρησιμότητάς του για γονείς, εκπαιδευτικούς και θεατρανθρώπους, που θα τους βοηθήσει άλλους μεν στις επιλογές τους και άλλους στην παραπέρα βελτίωση του έργου τους, το βιβλίο αυτό ενδέχεται να χρησιμοποιηθεί και ως θεωρητικό/ιστορικό εγχειρίδιο σε πανεπιστημιακό επίπεδο, για τον εμπλουτισμό των σπουδών στις πανεπιστημιακές Σχολές Θεατρολογίας ή Παιδαγωγικής. Αλλά και κάθε φιλομαθής αναγνώστης θα βρει στις σελίδες του ενδιαφέροντα θέματα για μελέτη.

Συγχαίρουμε τον Θανάση Καραγιάννη για την εργώδη του αυτή προσπάθεια και του ευχόμαστε να μην τον εγκαταλείψει το δημιουργικό του πάθος για το Παιδικό και για το Σχολικό Θέατρο (έναν άλλο άγνωστο, ανεξερεύνητο και παρεξηγημένο τομέα της τέχνης για παιδιά που τον ερευνά συστηματικά τώρα τελευταία ο ίδιος μελετητής). Ελπίζουμε ότι θα έχει το κουράγιο και τη δύναμη να συνεχίζει να προσφέρει πολύτιμο υλικό: για τη θεατρολογία, για τη δραματουργία, για την ιστορία του θεάτρου για παιδιά, αλλά και για την εκπαίδευση.

Γιάννης Δ. Μπάρτζης

  Δρ. Λογοτεχνίας-Συγγραφέας