Βένια Σταματιάδη

Όταν ο ήλιος

[θεατρική διασκευή του ομώνυμου μυθιστορήματος της Ζωρζ Σαρή]

από την ομάδα νέων ηθοποιών «Πεδίο Τέχνης»

στο Θέατρο «ΤΖΕΝΗ ΚΑΡΕΖΗ»

Η Ζωρζ Σαρή (1925-2012), κατεξοχήν πεζογράφος για παιδιά και εφήβους, έγραψε και ορισμένα θεατρικά κείμενα, τα οποία εκδόθηκαν σε βιβλία: «Το γαϊτανάκι», (1979), «Ο Στρατάρχης» (1981), «Το τρακ» (1989). Ως ηθοποιός είχε την έφεση, αλλά και το δικαίωμα να γράψει και θέατρο. Στο τελευταίο βιβλίο της, το οποίο δεν κυκλοφορεί πλέον, η δραματουργός Ζ. Σαρή ενσωμάτωσε, εκτός από τα δύο ήδη εκδοθέντα θεατρικά έργα της για παιδιά, άλλα δύο: «Ο φαντασμένος» και «Ο Γιάννης ο στρατιώτης». «Το γαϊτανάκι» το έγραψε στα 1953 στο Παρίσι και αρχικά το εξέδωσε ως παραμύθι, στα 1973. Τα υπόλοιπα τρία έργα του βιβλίου «Το τρακ» είναι δραματουργικές εμπνεύσεις από  λαϊκά κ.ά. παραμύθια: «Ο Στρατάρχης» (από το παραμύθι «Ο θησαυρός» του Χ. Κ. Άντερσεν) «Ο φαντασμένος» (από το παραμύθι “Le Prince Désir” του Perrault) «Ο Γιάννης ο στρατιώτης» (από άγνωστο για τη δραματουργό γαλλικό παραμύθι, που της το αφηγούταν η μητέρα της).

Μεγαλύτερη επιτυχία είχε, ιδιαίτερα, στη σχολική και ερασιτεχνική θεατρική σκηνή, το αντιπολεμικό-φιλειρηνικό έργο της για παιδιά «Το γαϊτανάκι».

 Η αείμνηστη ηθοποιός, πεζογράφος και δραματουργός για παιδιά ήταν μια εξέχουσα προσωπικότητα στο χώρο των γραμμάτων και του θεάτρου και σημάδεψε με το έργο της και με τις πρωτοπόρες θεματολογικές συγγραφικές πρωτοβουλίες την Ελληνική Παιδική Λογοτεχνία. Σεμνή, αθόρυβη και αξιοπρεπής εργαζόταν σκληρά και παρουσίαζε κάθε τόσο ένα νέο βιβλίο της, το οποίο αποτελούσε «γεγονός» στα εκδοτικά δρώμενα της χώρας μας. Οι πολλές επανεκδόσεις των βιβλίων της είναι το αποδεικτικό στοιχείο για την ποιότητα των μυθιστορημάτων της, αλλά και η θεματολογική της τομή που επιχείρησε κατά την περίοδο της μεταπολίτευσης και μετέπειτα, πολύ εκτιμήθηκε από εκπαιδευτικούς και γονείς, οι οποίοι είδαν να πρωτοπαρουσιάζονται σε βιβλία για παιδιά και εφήβους (μαζί με τα έργα της Άλκης Ζέη) θέματα «ταμπού», θέματα καινοτόμα μέχρι την εποχή εκείνη, όπως η Κατοχή και η Εθνική Αντίσταση, τα Δεκεμβριανά και ο Εμφύλιος, το Πολυτεχνείο. Θέματα, τα οποία η συγγραφέας επεξεργάστηκε με λογοτεχνική, κοινωνική, δημοκρατική και παιδαγωγική ευαισθησία, αλλά και με υψηλό αίσθημα ευθύνης απέναντι στους μικρούς και μεγάλους αναγνώστες της. Η Ζ. Σαρή κατείχε το «μυστικό» της επιτυχίας, το οποίο κατέχει και ο αξιόλογος πολυγράφος δραματουργός και λογοτέχνης Ευγένιος Τριβιζάς (ίσως και άλλοι συγγραφείς): δηλαδή, τα έργα τους ν’ αρέσουν συγχρόνως και στα παιδιά και στους ενήλικες αναγνώστες. Οι δεύτεροι δε να είναι περισσότερο φανατικοί αναγνώστες ή θεατές (σε θεατρικές παραστάσεις έργων του Τριβιζά) απ’ ότι τα ίδια τα παιδιά…

Στην προκειμένη περίπτωση έχουμε μια δραματοποίηση, μια διασκευή ή μια θεατρική προσαρμογή, όπως και να το χαρακτηρίσει κάποιος έχει το ίδιο αποτέλεσμα ως θεατρική παράσταση, του μυθιστορήματος της Ζ. Σαρή «Όταν ο ήλιος» (εκδ. ΚΕΔΡΟΣ, 1η έκδοση: 1971). Σήμερα το βιβλίο αυτό συνεχίζει να κυκλοφορεί (εκδ. ΠΑΤΑΚΗ, 25η έκδοση).

Τη θεατρική διασκευή επιχείρησε η Βένια Σταματιάδη, επιτυχώς, κατά τη γνώμη μου. Θα είναι ευχής έργο, η επόμενη έκδοση του αυτοβιογραφικού αυτού μυθιστορήματος της συγγραφέα, να περιλαμβάνει και τη δραματοποίησή του από τη Βένια Σταματιάδη, για τους ενδιαφερόμενους σχολικούς και ερασιτεχνικούς θιάσους.

Η Βένια Σταματιάδη, αφού μελέτησε καλά το πεζογραφικό κείμενο, αφού αφομοίωσε τις προθέσεις και τους συγγραφικούς και ιδεολογικούς στόχους της συγγραφέα, απομόνωσε περίτεχνα τα βασικότερα σημεία και στοιχεία του έργου και τα δραματοποίησε. Οι διάλογοι, που σύνθεσε είναι σύντομοι, κοφτοί, με αποτέλεσμα να ζωντανεύουν με τη βοήθεια της εκφραστικής και κινητικής δεινότητας των ηθοποιών. Καλά έκανε που χρησιμοποίησε και ορισμένους διαλόγους της ίδιας της Ζωρζ Σαρή, απ’ το ομώνυμο μυθιστόρημά της. Το μυθιστόρημα βρίθει, άλλωστε, από ένα πλήθος διαλόγων, δίνοντας ως ένα βαθμό και η ίδια η πεζογράφος θεατρική ατμόσφαιρα στην πρόζα της. Δε γνωρίζω αν πρόλαβε να το διαβάσει ως θεατρική διασκευή. Αν όχι, είμαι βέβαιος ότι θα έμενε ευχαριστημένη, με τον ενθουσιασμό που ήταν ίδιον του χαρακτήρα της, απ’ ότι την ήξερα και τη θαύμαζα και την αγαπούσα.

Η υπόθεση του έργου καλύπτει ένα μέρος απ’ τη χρονική περίοδο του Πολέμου του ’40 και της ναζιστικής-φασιστικής Κατοχής, στη χώρα μας (1941-1944). Η αυτοβιογραφική πρόθεση της Σαρή είναι προφανής. Με απλό ύφος και μαστόρικη δομή ξετυλίγει το ένα κεφάλαιο πίσω απ’ τ’ άλλο, καταγράφοντας καταστάσεις, συναισθήματα, γεγονότα. Μια ιστορική μαρτυρία αξιώσεων, ένα κείμενο που οπωσδήποτε οι ιστορικοί μελετητές παίρνουν υπόψη τους. Δεν το αγνοούν. Διότι είναι βέβαιο ότι η Λογοτεχνία βοηθάει το γράψιμο της αντικειμενικής Ιστορίας, όπως ακριβώς και η Ιστορία βοηθάει τη Λογοτεχνία, αφού εμπνέει τους δημιουργούς της. 

Αντιγράφω ένα μικρό απόσπασμα από το πρόγραμμα της παράστασης: «Η Ζωή (σσ.: Ζωρζ Σαρή )θα μεγαλώσει στη φρίκη της πείνας, θα ελπίσει όταν οι μεγάλοι θα πάρουν τα όπλα να αποτινάξουν τον ζυγό, θα κλάψει, θα θελήσει –παιδί δεν είναι;– να χαρεί. Γύρω της ένας κόσμος παράξενος, σκληρός, ανάλγητος, που τρέχει να γλιτώσει, που τρέχει να βρει ένα κομμάτι ψωμί, οι εκτελέσεις, η αισιοδοξία πως όλα θα τελειώσουν … Τα μάτια της θα δουν πολλά. Θα υποφέρει, θα γνωρίσει την ελπίδα, θα ζήσει μ’ αυτήν ώσπου να έρθει το τέλος του κακού. Κι όταν έρθει, τότε θα μετρήσει τις πληγές και θα προχωρήσει.»

Έκδηλες είναι στην υπόθεση του έργου και επί σκηνής: κάποια ερωτικά σκιρτήματα των ηρώων, οι φιλικές σχέσεις, τα πατριωτικά αισθήματα ηρωισμού και περηφάνιας, κάποιοι ανθρώπινοι φόβοι σε ώρες πολέμου και κατοχής, η δράση μελών της Εθνικής μας Αντίστασης, το απεχθές του δοσιλογισμού, οι γονεϊκές και οικογενειακές σχέσεις, το πρόβλημα υγείας της μητέρας, ο συντηρητισμός του πατέρα και τόσα άλλα, τα οποία εκφράζονται τόσο παραστατικά, με αποτέλεσμα να συγκινούν αισθητικά και ιδεολογικά τα παιδιά και εφήβους/θεατές, να τα προβληματίζουν, ιδιαίτερα αυτά που είχαν διαβάσει και το μυθιστόρημα. Να μια ευκαιρία, στο σπίτι ή στο σχολείο, να συνεχιστεί – με αφορμή την παράσταση – η μελέτη της ιστορικής περιόδου, των γεγονότων, των ηρωικών πράξεων των πρωταγωνιστών, της κοινωνικής και οικογενειακής ζωής κ.ο.κ., με πολλαπλά παιδαγωγικά και μορφωτικά οφέλη για τα παιδιά και εφήβους. 

Την παράσταση σκηνοθετεί θαυμάσια, με καινοτομία και ευρηματικότητα, ο Δημοσθένης Φίλιππας. Τη διακρίνει η απλότητα, η αβίαστη συνεχής ροή των γεγονότων, η σωστή διδασκαλία των ρόλων, η οποία αποδεικνύεται από την καλή κίνηση και την σωστή εκφορά του λόγου των ηθοποιών, αλλά προπαντός από το συγκινησιακό φορτίο που μεταδίδουν οι ηθοποιοί από σκηνής στην πλατεία. Ευχάριστα και δραματικά γεγονότα, τραγικές καταστάσεις, αγωνία, απρόοπτα περιστατικά, πόνος, λύπη προξενούν κατά διαστήματα γέλιο, αλλά προπαντός δάκρυ, απαραίτητο κι αυτό στοιχείο για τη σωστή συγκρότηση του ισορροπημένου και υγιούς ψυχισμού του αναπτυσσόμενου ανθρώπου. Εύσημα πρέπει να δοθούν και στη Βοηθό σκηνοθέτη, τη Δέσποινα Στουρνάρα.

Οι ηθοποιοί υπέροχοι και της παλιότερης έμπειρης γενιάς: Γιάννης Δεγαΐτης (Σωκράτης/πατέρας) και (Κατερίνα Ζιώγου: Έμμα/μητέρα), αλλά και της νεότερης ελπιδοφόρου γενιάς: Αναστασία Γεωργοπούλου (Ελένη, Αθηνά), Άρτεμις Γρύμπλα (Αννούλα), Γιάννης Δαμάλας (Άρης, Γιούρα), Αντιγόνη Δούμου (Κούλι/Άλκη Ζέη), Αμαλία Καβάλη (Ειρήνη), Βασιλική Κίσσα (Ζωή/Ζ. Σαρή), Ηλίας Λάτσης (Περικλής), Έκτορας Λιάτσος (Σέβα), Θανάσης Πατριαρχέας (Δημήτρης) και Γιάννης Χαντέλης (Πέτρος, Δοσίλογος, Νόρμαν)

Θαυμάσια η καινοτομία να υπάρχει στην παράσταση ζωντανή λυρική μουσική, με μουσικό και αφηγητή τον Γιώργο Τσακνή. Επίσης, καλή ιδέα η εμβόλιμη απαγγελία αποσπασμάτων από το «Άξιον Εστί» του Οδ. Ελύτη.

 Τα σκηνικά της Κέλλυς Βαρσάνη αρκετά λειτουργικά και τα κοστούμια της Άντας Καλαποθάκου, μας μεταφέρουν αισθητικά στο περιβάλλον ενός μικροαστικού σπιτιού και στο κλίμα της εποχής της Κατοχής. Η μουσική επιμέλεια του Στέλιου Κοτσόβολου και η επιμέλεια κίνησης της Μαρίζας Τσίγκα καλές. Αρνητικές παρατηρήσεις δεν υπάρχουν, παρά μόνο προτείνω να προσέχουν ορισμένοι ηθοποιοί τη συγκοπή των τελευταίων συλλαβών κάποιων φράσεων και να μη σβήνει η φωνή τους, κατά σημεία, με αποτέλεσμα ν’  ακούγεται αμυδρά στο βάθος της πλατείας. 

Στην παράσταση παρεμβαίνει η συγγραφέας και φίλη της Ζ. Σαρή, η Άλκη Ζέη (με ηχογραφημένη τη φωνή της), η Κούλι, όπως την αποκαλούσαν τότε.

Πρόκειται για μια εξαίρετη παραγωγή της ομάδας νέων ηθοποιών του Θεάτρου Τέχνης «Πεδίο Τέχνης», που αξίζει να βρει υποστήριξη από εκπαιδευτικούς Π/θμιας και Δ/θμιας Εκπαίδευσης και γονείς. Οι φυσικοί και σπουδαγμένοι παιδαγωγοί των παιδιών μας (μεγάλων τάξεων του Δημοτικού και του Γυμνασίου) πρέπει να συνεχίσουν να πιστεύουν ότι στην αγωγή και στη μόρφωση των μαθητών και παιδιών/εφήβων, όσον αφορά τα βιβλία και τα θεατρικά έργα, δεν αρκούν μόνο τα παραμύθια και οι κωμωδίες, αλλά και θέματα με ιστορικό, κοινωνικό και πολιτικό περιεχόμενο. Κι ένα τέτοιο βιβλίο (δεν είναι τυχαίο που βρίσκεται στην 25η έκδοση) είναι το «Όταν ο ήλιος» της Ζωρζ Σαρή, που στα 2013, αν και δεν πρόλαβε η ίδια η συγγραφέας να χαρεί τη θεατρική εκδοχή του μύθου της, το χαίρονται πλέον χιλιάδες παιδιά, έφηβοι και ενήλικες θεατές.

Και δυο τελευταίες διαπιστώσεις/παρατηρήσεις μου: 1) Επιτέλους βλέπουμε στην Αθήνα μια θεατρική παράσταση αξιώσεων για παιδιά με δραματικό περιεχόμενο και 2) Ο επίδοξος θεατής της (ιδιαίτερα ο ενήλικας) ας είναι προετοιμασμένος όχι μόνο να δακρύσει, αλλά και ν’ ανεβεί ένας κόμπος στο λαιμό του, από συγκίνηση. Κι αυτό είναι αποτέλεσμα της καλής θεατρικής τέχνης, του αληθινά υψηλού καλλιτεχνικού αποτελέσματος. Άποψή μου είναι ότι τα παιδιά δεν πρέπει να βλέπουν συνέχεια κωμωδίες, αλλά και ορισμένα θεατρικά έργα με κοινωνικό προβληματισμό.  

Τέλος, ένα μπράβο στον αγαπητό όλων μας Κώστα Καζάκο, που φιλοξενεί στο θέατρό του «Τζένη Καρέζη», τέτοιου είδους ποιοτικούς θιάσους με υπέροχα έργα σαν και τούτο. Επίσης, συγχαρητήρια στους Βένια Σταματιάδη, Δημοσθένη Φίλιππα και Ανζελίκα Καψαμπέλη για το καλαίσθητο και άκρως ενημερωτικό πρόγραμμα της παράστασης.

Δρ. Θανάσης Ν. Καραγιάννης

Ερευνητής/Μελετητής/Κριτικός Θεάτρου για παιδιά

                                                                                                                          Συγγραφέας

Παρουσίαση βιβλίου

Ροΐδης Εμμανουήλ

Πάπισσα Ιωάννα Αποκρυπτογραφημένη

Εκδόσεις  Μάριος Βερέττας

Αθήνα 2005, σ. 663

Άλλη μία μεταγλώττιση στη δημοτική του ξακουστού μυθιστορήματος; Ασφαλώς ναι, αλλά όχι μόνο. Ο Μ. Β. μελέτησε και εμβάθυνε στο κείμενο πιο πέρα, όπως σημειώνει σε μια πρωτότυπη και υπέροχη φανταστική επιστολή του, που απευθύνει στον ίδιο τον Ροΐδη, μεταξύ άλλων τα εξής: «προχώρησα στην αποκρυπτογράφηση του κειμένου σου προσθέτοντας κάθε τόσο τις δικές μου υποσημειώσεις, οι οποίες περιλαμβάνουν αφενός τις μεταφράσεις των πολύγλωσσων παραπομπών σου από τα αρχαία ελληνικά, τα μεσαιωνικά λατινικά, τα ιταλικά, τα γαλλικά και τα αγγλικά, και αφετέρου εξηγήσεις για κάθε έννοια, κάθε όνομα, κάθε ρήση ή φράση που σημειώνεις [...]». Αυτή η πρωτοβουλία του κάνει το βιβλίο να ξεχωρίζει από τα υπόλοιπα μεταγλωττισμένα βιβλία. Για τους εραστές της γνώσης και της αλήθειας είναι μιας πρώτης τάξεως ευκαιρία να εμβαθύνουν στο έργο του Ροΐδη, 

 Το βιβλίο παρουσιάζει και άλλες χάρες και αξίζει να μελετηθεί. Όπως είναι γνωστό, ο Μάριος Βερέττας είναι ο «αντάρτης» και ο «αιρετικός» της «επικρατούσας» στην Ελλάδα ιδεολογίας, της οποίας οι «οπαδοί» δεν τολμούν ή δεν επιθυμούν ή δεν μπορούν να εκφράσουν διαφορετική άποψη από εκείνη της Εκκλησίας και του ισχυρού, δυστυχώς ακόμη, Ιερατείου. Ο Βερέττας τολμά, εισπράττοντας γενναιόδωρα το ανάλογο τίμημα ... επιθετικής, εχθρικής, επιτιμητικής και απορριπτικής συμπεριφοράς των ανθρώπων του κατεστημένου απέναντί του. Αυτός, βέβαια, δεν πτοείται, αλλά πεισματικά προχωρά με ορθολογισμό και επιστημοσύνη προς την ανακάλυψη και αποκάλυψη της αντικειμενικής αλήθειας.

Ανθολογώ μόνο δυο κρίσεις του (από τη φανταστική επιστολή του προς τον Ροΐδη) για το παρόν έργο και την αξία του: «είναι ένα ιερό κειμήλιο τόλμης ενάντια στο ρασοφόρο σκοταδισμό», ο οποίος « – συνεχίζει να ταλανίζει τις ψυχές, να θολώνει τα μυαλά και να εξουσιάζει τα κορμιά εκατομμυρίων ανθρώπων, τόσο στον τόπο μας, όσο και στον κόσμο όλο!...».

Τα 210 ερμηνευτικά σχόλιά του βρίσκονται δημοσιευμένα στο τέλος του βιβλίου (σ. 573-663). Βοηθούν αισθητά και ουσιαστικά τον αναγνώστη του μυθιστορήματος να κατανοήσει την εποχή, την ιδεολογία της, τα δρώμενα, τη σατιρική και αλληγορική πρόθεση του Ροΐδη, τη βαθύτερη ουσία του έργου.  

Δρ. Θανάσης Ν. Καραγιάννης

ΚΡΙΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΥ

ΚΛΕΙΩ ΦΑΝΟΥΡΑΚΗ

Στη χώρα της Σοκολάτας Ι

Η Νεράιδα Πραλίνα και το Μαγικό Φουντούκι

Εκδόσεις AMUSIC FREEATER, Αθήνα 2011, σσ. 50

Με το βιβλίο αυτό ανοίγεται ένας ακόμη δρόμος στο χώρο της φαντασίας και του υπερρεαλισμού για παιδιά

και ενηλίκους.

Η Κλειώ Φανουράκη, θεατρολόγος, ηθοποιός και όχι μόνο, μας καταθέτει την οργιώδη και δημιουργική φαντασία της, αλλά και τον πλούσιο συναισθηματικό της κόσμο, σ’ ένα κείμενο, γεμάτο με παραμυθιακά στοιχεία, με υπερρεαλιστική γραφή και διάθεση, αλλά και με διαλόγους και δομή, που πλησιάζει τον κόσμο του θεάτρου, με σκηνοθέτες και σκηνογράφους τα ίδια τα παιδιά, τους ίδιους τους αναγνώστες όποιας ηλικίας. Το κείμενο κατά σημεία διαθέτει ποιητική υφή και τα πεζά μέρη πλέκονται ονειρικά με κάποιες ποιητικές μουσικές νότες, όπως άλλωστε συμβαίνει και στα τραγούδια, που εμβόλιμα αναφύονται στις σελίδες του βιβλίου, με χιουμοριστική χροιά.

Η εικονογράφηση του Μιχάλη Μόσχου είναι καταπληκτική, συνάδει με το περιεχόμενο, απογειώνει τη φαντασία του αναγνώστη, κοσμεί τις σελίδες του βιβλίου και κατά σημεία κυριαρχεί του κειμένου.

Η αφηγηματική ικανότητα της Κλειώς Φανουράκη είναι εμφανής. Με γλώσσα και ύφος απλό και κατανοητό, δομεί την αφήγησή της αριστοτεχνικά, παίζοντας με τις λέξεις, τις φράσεις, τους διαλόγους, δημιουργώντας εικόνες, και κατά σημεία υπερβαίνοντας τα καθιερωμένα και γνωστά παραμυθιακά μοτίβα.

«Ανεπαισθήτως», όπως θα έλεγε και ο Καβάφης, στο κείμενο μπαίνει ως προβληματισμός και ως αίτημα η Ανακύκλωση, η καθαρή θάλασσα και οι καθαρές ακτές. Έτσι, λες αυτά τα θέματα να ανήκαν στη σφαίρα της φαντασίας, τα τόσο ζωτικά και προαπαιτούμενα για τη ζωή και την υγεία μας, για την προστασία του περιβάλλοντος και την οικονομία.

Κυρίως, όμως, το κείμενο έχει ως υπόβαθρο την αγάπη της συγγραφέα στη σοκολάτα και στα σοκολατοειδή παρασκευάσματα, με συνοδεία φουντουκιών, συνθέτοντας ένα παραμύθι αγάπης, όπου η νεράιδα Πραλίνα ψάχνει να βρει το φίλο της Φουντούκη ή Φουντίνγκο (το Μαγικό Φουντούκι), που χάθηκε και που τελικά μεταμορφώθηκε σε φουντουκιά, δίνοντάς μας ν’ αντιληφθούμε τη φυσική εξέλιξη και αέναη αλληλεξάρτηση – γέννησης και θανάτου και πάλι γέννησης – κάθε σπόρου και φυτού ή δέντρου. Έτσι, η Πραλίνα ψάχνει σε πέντε προορισμούς/κατευθύνσεις/ταξίδια για να τον βρει και ζει μέσα από περιπέτειες και απρόοπτα μια αναζήτηση ονειρική και μαγική, μα τόσο αληθινή και γνήσια.

Οι ήρωές της – άλλοι σημαντικοί και άλλοι ασήμαντοι και εφήμεροι (Νεράιδα Πραλίνα, Μαγικό Φουντούκι ή Φουντούκης ή Φουντίνγκο, Αόρατος Μουσικός, κυρία Τρουφάκη, σοκολατένιος ελέφαντας Πάρης, ελέφαντας Άρης, Σοκολάτα Φράουλα, Σταλαγμίτης ο αγγελιοφόρος, πολύχρωμος Παπαγάλος, Σοκολατένιος Γλάρος, παπαγαλόψαρο ή γαϊτανούρι, Κορραλία, Αγγελόψαρο η Ρίνα, Ρίνα η Καρδερίνα, Πλαγκτόν, κύριος Γεράσιμος ο βαρκάρης, Νεράιδα Εύφρη, Μάρκος Μάρκου Σοκολατάκης κ.ά.) είναι ολοζώντανοι, απρόοπτοι, υπερκινητικοί, σχεδόν μαγικοί, υπέροχοι, ονειρικοί. Ζουν και κινούνται ανάμεσα σε φανταστικές και μαγικές χώρες, που θα ήθελε ο καθένας μας να ζει, ξεφεύγοντας σαφώς από τη ζοφερή πραγματικότητα της ανέχειας, της ανεργίας και των μνημονίων, έστω για κάποιες ώρες: στη Νεραϊδοχώρα, στη Χώρα της Σοκολάτας, στο χωριό της Λευκής Σοκολάτας, στο σοκολατένιο χωριό της Φράουλας, στο Σπήλαιο «Πάρι», στο Βυθό, στον Κόλπο της Σοκολάτας Βύσσινο, στο Νησί της Σοκολάτας Κεράσι, στην Ακτή του Χαρτιού και του Πλαστικού κ.α.   

Ελπίζω ότι, παραθέτοντας δυο σύντομα αποσπάσματα του κειμένου, ο αναγνώστης θα μπει κάπως στο κλίμα και στη μαγεία της αφήγησης:

«Η Νεράιδα Πραλίνα έφυγε μαγεμένη από το σπήλαιο που βρισκόταν στη νότια πλευρά της Χώρας της Σοκολάτας, εκεί που οι φραουλίτσες συγκατοικούσαν με τους σοκολατένιους ελέφαντες, Ήταν η πρώτη φορά που την άκουσα να τραγουδάει. Η φωνή της αντηχούσε σε όλο το σπήλαιο και έκανε τον αρχαιότερο σταλακτίτη του σπηλαίου να ζωντανέψει για μια στιγμή και να της απαντήσει με μια σταγόνα νερό που έπεσε από τη μύτη του, συγκινημένος καθώς ήταν μαζί της.» και

«Ήξερε πως ο κύριος Γεράσιμος ο βαρκάρης θα την έβγαζε στην Ακτή του Χαρτιού και του Πλαστικού, στο μέρος της Χώρας που τα πάντα ήταν κατασκευασμένα από ανακυκλώσιμα υλικά, και έτσι αμέριμνη βυθίστηκε για λίγο στον ύπνο… Εξάλλου (στο παρελθόν), η Πραλίνα είχε αποκοιμηθεί πολλές φορές στα ξύλα της συγκεκριμένης βάρκας, ενώ ο κύριος Γεράσιμος συνέχιζε να απαγγέλλει στο Μαγικό Φουντούκι τα ποιήματά του για τα άστρα, το ψάρεμα και το βυθό, όσο τους μετέφερε στις παραλίες των καλοκαιρινών τους διακοπών. Τα όνειρά της εκεί μέσα λοιπόν ήταν ασφαλή, αλμυρά και νοσταλγικά.»

Στο άμεσο μέλλον ελπίζω ότι θα διαβάσουμε το δεύτερο βιβλίο της σειράς «Στη χώρα της Σοκολάτας»: Η Νεράιδα Εύφρη(ν) και ο Σοκολατένιος Γλάρος. Το αναμένουμε…

Δρ. Θανάσης Ν. Καραγιάννης

e-mail: thkaragia@gmail.com

http://theatrodysseia.blogspot.com

ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ Ν. ΗΛΙΟΠΟΥΛΟΥ

ΔΑΣΚΑΛΟΥ

Η ΔΙΒΡΗ ΦΘΙΩΤΙΔΑΣ

(Ιστορία – Λαογραφία – Πολιτισμός)

ΕΚΔΟΣΗ ΤΟΥ ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΥ ΣΥΛΛΟΓΟΥ ΤΩΝ ΑΠΑΝΤΑΧΟΥ ΔΙΒΡΙΩΤΩΝ ΦΘΙΩΤΙΔΑΣ & ΤΟΥ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΟΥ ΜΑΚΡΟΛΕΙΒΑΔΟΥ ΔΙΒΡΗΣ

ΛΑΜΙΑ 2011, σσ. 255

Ο συγγραφέας Δημ. Ν. Ηλιόπουλος είναι ένας άνθρωπος και ένας δάσκαλος, ο οποίος διακρίνεται για τη φιλομάθειά του, την εργατικότητά του και τη μεθοδικότητά του στις ποικίλες δραστηριότητές του. Είναι τιμή μου που συνεργάστηκα μαζί του κατά την περίοδο 1980-1983, στην έκδοση της εφ. «Η ΔΙΒΡΗ» και στο Διοικ. Συμβούλιο του Συνδέσμου Απανταχού Διβριωτών Φθιώτιδας. Από τότε (ίσως και νωρίτερα), συγκέντρωνε υλικό για τη Δίβρη, απ’ όπου κι εγώ κατάγομαι, αφού ο πατέρας μου (Νίκος Καραγιάννης, 90 χρόνων) γεννήθηκε εκεί.

Το παρόν βιβλίο είναι το αποτέλεσμα του μόχθου, της επιμονής ενός πνευματικού εργάτη, που ερεύνησε τις ρίζες της Ιστορίας του χωριού μας, αλλά και κατέγραψε με συστηματικό τρόπο ολόκληρη την εξέλιξή του σε όλα τα επίπεδα (ιστορικό/αρχαιολογικό, κοινωνικό, λαογραφικό, πολιτιστικό, εκπαιδευτικό, οικονομικό κ.λπ), καθώς και τις δραστηριότητες των Διβριωτών. Αποτελείται από 14 κεφάλαια: «Τοπογραφία και διοικητική εξέλιξη της Δίβρης», «Ιστορική ανασκόπηση», «Αρχαιολογικοί χώροι – Μνημεία», «Ορειβατικές διαδρομές – Τοπωνύμια της Δίβρης», «Ιδιοκτησιακό καθεστώς της περιοχής Δίβρης», «Η θρησκευτική ζωή των Διβριωτών», «Η εκπαίδευση», «Επαγγέλματα», «Ύδρευση – Άρδευση – Καλλιέργειες – Οδοποιία – Συγκοινωνία», «Σύνδεσμος Απανταχού Διβριωτών Φθιώτιδας», «Δίβρη και Λαογραφία», «Παιχνίδια και Αθλητισμός», «Συνεταιρισμοί Δίβρης» και «Φωτογραφικό παράρτημα».

Είμαι βέβαιος ότι ο συγγραφέας έχει συγκεντρώσει πολύ περισσότερο υλικό, σχετικό με το παρόν πόνημά του, αλλά υποθέτω ότι ολόκληρη αυτή η ποσότητα υλικού θα ήταν απαγορευτική για την έκδοσή της, για οικονομικούς λόγους.

Αν δε υπολογίσουμε και την ενδεχόμενη δημοσίευση των σχολιασμών όλων των φωτογραφιών, που δημοσιεύονται στο βιβλίο, τότε θα είχαμε ίσως δύο και τρεις παρόμοιους τόμους, αφού «Μια εικόνα, χίλιες λέξεις». Είναι αξιοθαύμαστο και επαινετό το γεγονός δημοσίευσης 200 έγχρωμων φωτογραφιών!

Το βιβλίο δεν αποτελεί μόνο πηγή πλούτου πληροφοριών για τη Δίβρη, χρήσιμες στη μελέτη της Ιστορίας και της Λαογραφίας της Φθιώτιδας, αλλά και αφορμή αναμνήσεων για πολλούς σύγχρονους, κυρίως Διβριώτες, συναισθηματικής φόρτισης και νοσταλγίας.   

Ο φιλομαθής Διβριώτης, κάθε κάτοικος της Λαμίας και της Φθιώτιδας, αλλά –ίσως και περισσότερο– καθένας που ζει μακριά από τ’ άγια χώματα της ιδιαίτερης πατρίδας του, να βρει στις σελίδες του θαυμάσιου αυτού βιβλίου, τόσα όσα θα επιθυμούσε το μυαλό και η καρδιά του για τη Δίβρη, το χωριό του, το κομμάτι αυτό και της δικής του προσωπικής διαδρομής και ιστορίας.

Η αισθητική του βιβλίου βρίσκεται σε εξαιρετικό επίπεδο και ενγένει πρόκειται για μια σημαντική εργασία, συμβολή στην Ιστορία της Φθιώτιδας.

Ο Αργύρης Γιαννέκος, Πρόεδρος του Πολιτιστικού Συλλόγου Διβριωτών, προλογίζει το βιβλίο με απλό και γλαφυρό τρόπο.

Εύχομαι να εξαντληθεί γρήγορα η παρούσα έκδοση του βιβλίου και αν είναι δυνατό να επανεκδοθεί με προσθήκες νέων ερευνητικών στοιχείων. Αν αυτό δεν είναι μπορετό, χρήσιμη θα είναι τότε μια νέα οικονομικότερη έκδοση για τα νέα στοιχεία που θα προκύψουν, σ’ ένα εύλογο χρονικό διάστημα 2-3 χρόνων.   

ΘΑΝΑΣΗΣ Ν. ΚΑΡΑΓΙΑΝΝΗΣ

Δρ. Επιστημών της Αγωγής

Ερευνητής/Μελετητής/Κριτικός Θεάτρου για παιδιά

Γιάννης Δ. Μπάρτζης – Δέσποινα Στίκα

UFO στη Β΄ Γυμνασίου!

Εκδοτικός Οίκος Αντ. Σταμούλη

Θεσσαλονίκη 2013, σ. 123

Ο  Δρ. Γιάννης Δ. Μπάρτζης, πολυγράφος και καταξιωμένος επιστήμονας, εκπαιδευτικός και λογοτέχνης, έχει ασχοληθεί και στο παρελθόν με θέματα επιστημονικής φαντασίας και συγκεκριμένα στα 1990    κυκλοφόρησε το βιβλίο του UFO στα Διγελιώτικα. Μυθιστόρημα, εκδ. Καστανιώτης, το οποίο είχε αποσπάσει το 1ο Πανελλήνιο Βραβείο Επιστημονικής Φαντασίας (1989) από τη Γυναικεία Λογοτεχνική Συντροφιά. Ένα χρόνο αργότερα δημοσιεύτηκε στο περιοδικό για παιδιά «Συνεργασία» της ΠΑ.Σ.Ε.ΓΕ.Σ. (τεύχ. 66) ένα διήγημά του –και πάλι επιστημονικής φαντασίας– με τον τίτλο: «Πλανήτης Γη SOS – Ένα παράξενο φως». Αυτό το διήγημα αποτέλεσε τη μαγιά για την παραγωγή του παρουσιαζόμενου εδώ μυθιστορήματος, το οποίο είναι αποτέλεσμα της συνεργασίας του συγγραφέα με τη γνωστή και άξια εικονογράφο και συγγραφέα κ. Δέσποινα Στίκα.

Ένα «παράξενο συμβάν» ένα «μυστηριώδες γεγονός» συγκλονίζει και κινητοποιεί ένα παιδί της Β΄ Γυμνασίου: «άλλοι» του υποβάλλουν την επιθυμία και οδηγούν τα βήματά του προς τα βράχια του κάστρου, στη μεσιανή μεγάλη σπηλιά, κοντά στο χωριό του. Εκεί βλέπει «το παράξενο φως»… και διακρίνει «ένα γυαλιστερό, μεταλλικό, στρογγυλό αντικείμενο με πολλά κρυστάλλινα, φωτεινά παραθυράκια», αναποδογυρισμένο με τρεις κεραίες προς το έδαφος, στο μέγεθος μιας λεκάνης πλυσίματος ρούχων, με βάρος δυσανάλογο με το μέγεθός του. Τηλεπαθητικά επικοινωνεί με τα μικροσκοπικά εξάποδα, όχι εξωγήινα, αλλά γήινα όντα, τα οποία βρίσκονται μέσα σ’ αυτό. Γήινα όντα μιας άλλης, όμως, χρονικής διάστασης, «ταξιδιώτες στο χρόνο», ταξιδιώτες που έρχονται από το μέλλον και ταξιδεύουν με το «χρονοπλοίο» τους.

Κάπως έτσι αρχίζει η ιστορία του ήρωά μας και η πρωτοπρόσωπη αφήγησή του, η οποία αποτυπώνεται ως περιπέτεια επιστημονικής φαντασίας από τους δυο συγγραφείς μας. Ό ήρωας δε γίνεται πιστευτός από κανένα, ή μάλλον –έστω με δυσπιστία αρχικά– μόνο από τον καθηγητή της Φυσικής στο σχολειό του, ο οποίος γίνεται αρωγός του στην εξιχνίαση του μυστηρίου. «Στην υπόθεση έχει εμπλακεί και ένας σιδεράς ανίδεος περί τα επιστημονικά. Και στη συνέχεια εμπλέκονται οι μυστικές υπηρεσίες του κράτους, η ΕΥΠ, η Αντιτρομοκρατική, η Δίωξη Ναρκωτικών, το ΣΔΟΕ … ως και ο εξοχότατος Αντιπρόεδρος της Κυβερνήσεως.»[1]  

Οι συγγραφείς έχουν την ικανότητα και τη φαντασία να συνθέσουν μια πολύπλοκη υπόθεση, με δράση των ηρώων, με αγωνία και σασπένς. Ο μύθος είναι βασισμένος σ’ επιστημονικά δεδομένα και από τη μια φανερώνεται στον αναγνώστη η οξύνοια και η επιστημονική φιλομάθεια ενός μαθητή και από την άλλη η παιδαγωγική ευαισθησία ενός καθηγητή του, ο οποίος έρχεται ως αρωγός στους προβληματισμούς και στις ανησυχίες του. Και δεν είναι τυχαίο που ο καθηγητής είναι φυσικός. Και μάλιστα είναι αυτός που υπερβαίνει τα εσκαμμένα κατά τη διδασκαλία με βάση το αναλυτικό πρόγραμμα και τη διδακτέα ύλη στο σχολικό βιβλίο. Είναι αυτός που ενημερώνει τους μαθητές του για επιστημονικά θέματα που αφορούν τη φυσική, «το αμφιλεγόμενο Πείραμα της Φιλαδέλφειας του Αϊνστάιν και την πρόβλεψή του για ταξίδια μες στο χρόνο» κ.ά. Ο φυσικός, που δεν εμπιστεύεται τις «φαντασιώσεις» του «ονειροπαρμένου» μαθητή του, αλλά ως παιδαγωγός υποχωρεί στις πιέσεις του και ερευνά μαζί του … Γράφει, σχετικά, στο ημερολόγιό του: «Μα ως παιδαγωγός με την ευρεία έννοια, συναισθανόμενος το βάρος της ευθύνης προς το μαθητή μου, πίστευα ότι για την προστασία της ψυχικής του υγείας προχωρούσα στην πλέον επιβεβλημένη κίνηση.»

Η αληθοφάνεια των γεγονότων παρασύρουν τον αναγνώστη σε σκέψεις, σε προβληματισμούς και σε αμφισβητήσεις. Η σατιρική διάθεση των συγγραφέων σε σχέση με την ημιμάθεια, την αφέλεια και την πολιτική  καχυποψία των αστυνομικών και των άλλων δημόσιων λειτουργών και υπηρεσιών είναι εμφανής. Οι υπερβολές και οι γκάφες τους προκαλούν το γέλιο στον αναγνώστη, ο οποίος προβληματίζεται για την αναποτελεσματικότητα που αρκετές φορές υπάρχει στο δημόσιο κοινωνικό και πολιτικό βίο μας, από άστοχες και επιπόλαιες ενέργειες κρατικών φορέων. Παραπέμπει, ίσως, σε παλιότερες εποχές, που η γραφικότητα της συμπεριφοράς και των ενεργειών των οργάνων της τάξεως σε  παρόμοια συμβάντα ήταν παροιμιώδης.

Οι συγγραφείς, εντέλει, μας φανερώνουν ξεκάθαρα, καθ’ όλη τη διάρκεια της υπόθεσης του έργου, την ορθή επιστημονική άποψη ότι οι μαθητές που διαθέτουν δημιουργική φαντασία και αποκλίνουσα νόηση, αυτοί οι οποίοι ερευνούν και διαβάζουν περισσότερα βιβλία, πέρα από τα σχολικά, είναι δυνατό να προοδεύσουν στη ζωή, στα γράμματα, στις τέχνες, στις επιστήμες, σε οποιοδήποτε επάγγελμα κι αν επιλέξουν. Η επιστημονική φαντασία, η οποία είναι έντονη στο παρόν μυθιστόρημα, μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι ο ήρωας οπωσδήποτε θα πετύχει στη ζωή του και θα μεγαλουργήσει σε δημιουργικότητα, σε κοινωνική επινοητικότητα, σε προοδευτική κατεύθυνση, παρασύροντας και τους γύρω του προς την κατεύθυνση αυτή. Ο μύθος, όμως, μας δείχνει και τη δύναμη που μπορεί να έχουν και το θετικό ρόλο που μπορεί να παίξουν οι παράγοντες οικογένεια και σχολείο, όταν μάλιστα στηρίζουν την παρόμοια με τον ήρωά μας πορεία στη σχολική και κοινωνική του ζωή ως νήπιο, παιδί και έφηβο.   

Προκρίνω τέτοιου είδους αναγνώσματα για παιδιά και εφήβους, που εκτός από την περιπέτεια των ηρώων και την ενδιαφέρουσα και γοργή ροή του μύθου, περιέχουν επιστημονικές γνώσεις (εδώ: αστροφυσικής, βιολογίας και φυσικής) και κυρίως των θεωριών ενός κορυφαίου επιστήμονα όπως είναι ο Άλμπερτ Αϊνστάιν και το περίφημο «Πείραμα της Φιλαδέλφειας».[2]

Επίσης, θα χαρακτήριζα ως επιτυχή την αποπειραθείσα πρωτότυπη δομή από τους συγγραφείς/λογοτέχνες ενός μυθιστορήματος, που δε διαθέτει ενιαία αφήγηση, αλλά συγχρόνως παράλληλα αφηγηματικά στοιχεία, που εξελίσσουν όμως την ιστορία, η οποία διαθέτει συγκεκριμένο θέμα, αρχή, κορύφωση της δράσης των ηρώων της και τέλος. Μια ιστορία όπου όλα εξελίσσονται, με τη δράση των πρωταγωνιστικών της προσώπων («Κρατούν σελίδες ημερολογίου, γράφουν μικρά σημειώματα, στέλνουν e-mail, εκτυπώνουν Fax, πληκτρολογούν  SMS στο κινητό τους, επικοινωνούν με MSN, υπογράφουν επίσημα έγγραφα …»), με πλοκή γεγονότων, με απρόοπτα συμβάντα, με ενδιαφέροντες διαλόγους. Όλα προσθέτουν στον αναγνώστη γνώσεις, παράγουν προβληματισμούς, εξάπτουν τη φαντασία του και τον ικανοποιούν αισθητικά. Σημαντικά στοιχεία για μυθιστόρημα που απευθύνεται σε παιδιά και κυρίως σ’ εφήβους.

Είναι κοινά παραδεκτό ότι ο Γιάννης Δ. Μπάρτζης είναι ένας δεινός λογοτέχνης και μάλιστα ένας εμπνευσμένος δημιουργός λογοτεχνικών κειμένων για παιδιά, που εντάσσονται ειδολογικά σ’ εκείνα της επιστημονικής φαντασίας.[3] Εδώ διαπιστώνουμε ότι και η Δέσποινα Στίκα συμβάλλει καθοριστικά ώστε ν’ αποκτήσει θετικό πρόσημο το παρόν έργο. Άρα, πρόκειται για συνεργασία με θετική έκβαση.

Το κείμενο αυτό αξίζει να διαβαστεί από μεγάλα παιδιά και εφήβους και να συζητηθεί με τους γονείς και τους εκπαιδευτικούς τους. Αυτό ενδείκνυται βέβαια για όλες τις περιπτώσεις, δηλ. μετά το διάβασμα ενός βιβλίου από τα παιδιά και πριν (όταν υπάρχει η δυνατότητα να διαβαστεί το θεατρικό κείμενο) και μετά από την παρακολούθηση μιας θεατρικής παράστασης.

Αθήνα, 3.12.2013                                                                                  Δρ. Θανάσης Ν. Καραγιάννης

---

[1]. Απόσπασμα από το κείμενο του οπισθόφυλλου.

[2]. Στο διαδίκτυο διαβάζουμε τα εξής: «Η πρώτη θεωρία που έχει αναπτυχθεί γύρω από το Πείραμα της Philadelphia είναι ουσιαστικά εκείνη των οπαδών του μυστηρίου και υποστηρίζει ότι πράγματι έγινε ένα πείραμα το οποίο είχε ως στόχο την απόκρυψη ενός πλοίου από τα ραντάρ και/ή από τα ανθρώπινα μάτια. Για το σκοπό αυτό χρησιμοποιήθηκε ισχυρό ηλεκτρομαγνητικό πεδίο σε εφαρμογή των θεωριών του Einstein για τα ενοποιημένα πεδία και του Tesla για τον ηλεκτρομαγνητισμό. Οι περισσότεροι ισχυρίζονται ότι το πείραμα είχε τραγικά και απροσδόκητα αποτελέσματα, τόσο σε ότι αφορά τις ζωές των μελών του πληρώματος όσο και τα επιστημονικά δεδομένα καθώς πιθανολογείται η δημιουργία μιας ρωγμής στη συνέχεια του χωροχρόνου.»

[3]. Άλλωστε, ο καθηγητής Γεώργιος Δ. Παπαντωνάκης έχει εκφραστεί θετικά και έχει αναλύσει τα προηγούμενα λογοτεχνικά έργα για παιδιά, επιστημονικής φαντασίας, του Γ. Δ. Μπάρτζη, στο βιβλίο του: Εισαγωγή στο ελληνικό παιδικό μυθιστόρημα επιστημονικής φαντασίας. Από τη θεωρία στην πράξη, Κέδρος, Αθήνα 2001, σ. 287, κυρίως στις σελίδες: 91-92, 125-127, 188. Σημειώνω ενδεικτικά ότι ο Γ. Δ. Παπαντωνάκης χαρακτηρίζει το μυθιστόρημα του Γ. Δ. Μπάρτζη UFO στα Διγελιώτικα, ως «ομιλητικό» κείμενο, αφού όπως ισχυρίζεται «οι εξωγήινοι εμφανίζονται με αγαθές προθέσεις και συχνά, όταν έρχονται σε επαφή με τους ανθρώπους, τους καθησυχάζουν και τους ενημερώνουν για τα φιλικά τους αισθήματα.» Επίσης, ο μελετητής θεωρεί ότι στο ίδιο μυθιστόρημα υπάρχει «ομοιοδιηγητική αφήγηση», «εφόσον στα δρώμενα συμμετέχει και ο ήρωας. Το πρώτο πρόσωπο ωστόσο χρωματίζει τη διήγηση και την εφοδιάζει με στοιχεία υποκειμενικότητας.» Κάποιοι δε ήρωες του κειμένου «θέτουν έμμεσα το πρόβλημα της ρύπανσης του περιβάλλοντος και της απειλής από μια μελλοντική πυρηνική καταστροφή.»

ΣΑΒΒΑΣ ΓΩΓΟΣ – ΚΥΡΙΑΚΗ ΠΕΤΡΑΚΟΥ

ΛΕΞΙΚΟ ΤΟΥ ΑΡΧΑΙΟΥ ΘΕΑΤΡΟΥ

ΟΡΟΙ – ΕΝΝΟΙΕΣ – ΠΡΟΣΩΠΑ

ΜΙΛΗΤΟΣ, Αθήνα 2012, σσ. 589

Τα λεξικά είναι πάντοτε χρήσιμα, όχι μόνο για τους ειδικούς, αλλά και για κάθε φιλομαθή αναγνώστη. Γι’ αυτό –κατά καιρούς– εκδίδονται αξιόλογα λεξικά για γενικά ή εξειδικευμένα επιστημονικά θέματα, όπως γ.π. είναι η φιλοσοφία, η ιατρική, η λογοτεχνία, η ψυχολογία κ.ο.κ.

Οι πανεπιστημιακοί και πολυγράφοι συγγραφείς κ.κ. Σάββας Γώγος (διδάκτωρ και υφηγητής του Τμήματος Κλασσικής Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Βιέννης και καθηγητής, νυν ομότιμος, του Τμήματος Θεατρικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αθηνών) και Κυριακή Πετράκου (καθηγήτρια Θεατρολογίας του Τμήματος Θεατρικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αθηνών) επιχείρησαν την έκδοση ενός εύχρηστου και χρηστικού επίτομου πληροφοριακού και ερμηνευτικού λεξικού των βασικών όρων, εννοιών και προσώπων, τα οποία αφορούν το Αρχαίο Ελληνικό και Ρωμαϊκό Θέατρο. Ο αναγνώστης από την πρώτη στιγμή που το παίρνει στα χέρια του, εντυπωσιάζεται από την καλαίσθητη έκδοση. Φυλλομετρώντας το αντιλαμβάνεται τον πλούτο των πληροφοριών και γνωστικών στοιχείων, που παρέχονται, και προπαντός αισθάνεται τη «μυρουδιά και τη γεύση», μέσα από τις σελίδες του βιβλίου, η οποία διαχέεται από το μεράκι και τη φιλεργία των συντακτών του.

Ο «Πρόλογός» του, λίαν κατατοπιστικός, μας ενημερώνει με απλότητα γλώσσας και ύφους και με σαφήνεια για τις προθέσεις των συγγραφέων, τη μεθοδολογία που ακολούθησαν, τις δυσκολίες που αντιμετώπισαν. Με κάθε τρόπο οι συντάκτες παρουσιάζουν για προβληματισμό του αναγνώστη, αλλά και κάθε ειδικού επιστήμονα, τα μεθοδολογικά και αντικειμενικά προβλήματα, τα οποία εμφανίζονται σ’ ένα τέτοιου είδους εγχείρημα, και που αφορούν την εγκυρότητα ή μη της ιστορικής αλήθειας και πραγματικότητας του αρχαίου θεάτρου, το ξεχώρισμα του γνήσιου από το νόθο, του έγκυρου από το φανταστικό, τη χρησιμοποίηση ορθολογικών επιχειρημάτων, όπως άλλωστε αυτά απαιτεί η κριτική μέθοδος 

Η ποικιλία και το περιεχόμενο των λημμάτων αποδεικνύει μια πλήρη εργασία, που υπογράφεται από καταξιωμένους πολυγράφους και έγκυρους επιστήμονες της ακαδημαϊκής μας κοινότητας. Είναι εμφανής η προσπάθειά τους, που καρπός της αυτός είναι το αποτέλεσμα μιας δεκάχρονης επίμονης και επίπονης έρευνας και μελέτης σε μια πλούσια φιλολογική και ιστορική βιβλιογραφία, αλλά και σε διάφορες ιστορικές και αρχαιολογικές πρωτογενείς πηγές.

Καθώς ομολογούν οι ίδιοι οι συγγραφείς είναι δυσχερής ο σχηματισμός μιας ολοκληρωμένης εικόνας της αρχαίας ελληνικής και ρωμαϊκής θεατρικής πραγματικότητας. Επίσης, το ανεπαρκές υλικό (αρχαία γραπτά και μνημεία) που διατίθεται στους ερευνητές και μελετητές είναι ελλειπτικό και ως εκ τούτου αποσπασματικό, αφού δεν έχουν έρθει ακόμη στο φως ένα σημαντικό πλήθος από ιστορικές και αρχαιολογικές πηγές, οι οποίες θα μας αποκάλυπταν πληροφορίες και θέματα, που θα έμπαιναν στο φακό της επιστημονικής έρευνας και μελέτης (φιλολογικής, θεατρολογικής κ.ο.κ.), εξετάζοντας τοιουτοτρόπως οι επιστήμονες περαιτέρω ζητήματα. Διαπιστώνουν δε ότι είναι επίσης δυσχερές το εγχείρημα «να ανασυνθέσουν την προέλευση της τραγωδίας, του σατυρικού δράματος και της κωμωδίας, του σατυρικού δράματος και της κωμωδίας, την εξελικτική πορεία της θεατρικής πρακτικής, το σκηνικό οικοδόμημα στις διάφορες μορφές του και τις θεσμικές εξελίξεις στη διαχρονία».

Αν και το παρόν λεξικό δεν μπορεί να υποκαταστήσει τις υπάρχουσες επιστημονικές εργασίες, τις σχετικές με τα θέματα που διαπραγματεύεται, εντούτοις μπορεί να βοηθήσει φοιτητές, επιστήμονες και κάθε ενδιαφερόμενο φιλομαθή αναγνώστη.

Οι συντάκτες του λεξικού στον «Πρόλογό» τους αναφέρονται σε πολλά ακόμη γραμματολογικά και θεατρολογικά ζητήματα, παρέχοντας τις απαραίτητες διευκρινίσεις, ώστε ο αναγνώστης τους να έχει μια ξεκάθαρη εικόνα για το περιεχόμενο, τη μεθοδολογία, τη δομή κ.ο.κ. που ακολούθησαν, αλλά και τα διάφορα προβλήματα που προέκυψαν. Είναι εμφανείς και σαφείς οι λύσεις και οι επιλογές τους, αλλά και η επιτυχία τους στο τελικό αποτέλεσμα.

Τα περισσότερα λήμματα έχουν συνταχθεί από τους συγγραφείς, ενώ ορισμένα από άλλους ειδικούς επιστήμονες, όπως είναι οι: κ.κ. Καίτη Διαμαντάκου-Αγάθου, Μαρία Μικεδάκη, Μαρία Παναγιωτοπούλου, Γιώργος Καμπουράκης.

Στη σχετική παράγραφο με τις ευχαριστίες των συγγραφέων διαβάζουμε ότι για τη συγγραφή του βιβλίου τους βοήθησαν και άλλα πρόσωπα, όπως η κ. Χρυσόθεμις Σταματοπούλου-Βασιλάκου με μεθοδολογικού χαρακτήρα προτάσεις, η κ. Ευαγγελία Μιμίδου με μερικούς ελέγχους της παρατιθέμενης βιβλιογραφίας, ο κ. Χριστ. Χαραλαμπάκης με «τη γνωμάτευσή του σχετικά με το γλωσσικό ύφος», η κ. Χριστίνα Αργυροπούλου με «τη φιλολογική της συμβολή» και ο κ. Hans Moser με  «τη βιβλιοθηκονομική του καθοδήγηση».     

Στο τέλος του τόμου δημοσιεύεται μια χρήσιμη για τους ειδικούς και μη πλουσιότατη «Βιβλιογραφία», ελληνική και ξενόγλωσση.

 Κοντολογίς, πρόκειται για ένα σπάνιο, νομίζω το μοναδικό, λεξικό του είδους, και θα περάσουν χρόνια για να ξεπεραστεί.

Δρ. Θανάσης Ν. Καραγιάννης

Π α ρ ο υ σ ί α σ η  β ι β λ ί ο υ

Στη χώρα του Τοτώρα

Θέατρο για ανήλικους θεατές

Επιμέλεια: Θόδωρος Γραμματάς

Πατάκης, Αθήνα 2010, σσ. 604

 Ο Καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Θόδωρος Γραμματάς, πολυγράφος και χαλκέντερος, εδώ και δύο δεκαετίες περίπου, με την ακαδημαϊκή και συγγραφική ιδιότητά του, εργάζεται πυρετωδώς και αδιάλειπτα, για τη θεωρητική θωράκιση της Θεατρολογίας –σε συνάρτηση με την παιδαγωγική της διάσταση–, και συγκεκριμένα για το αντικείμενο επιστημονικής έρευνας και μελέτης που αφορά το Θέατρο για ανήλικους θεατές. Αξιόλογες προηγούμενες μελέτες του, σε συνεργασία με άλλους, αλλά και συλλογικές, που προκάλεσε και επιμελήθηκε ο ίδιος, δημιούργησαν εκείνη τη στέρεα και αξιόπιστη θεωρητική επιστημονική βάση, όπου οι σύγχρονοι μελετητές/ερευνητές δύνανται να εμπιστευτούν για να συνεχίσουν το επιστημονικό ταξίδι τους.

Το παρόν βιβλίο είναι μια αποκάλυψη. Δημιουργεί νέα δεδομένα, αλλά και νέες προσδοκίες/«απαιτήσεις» από τη νέα γενιά ερευνητών/μελετητών του χώρου. Ανοίγει μια νέα ερευνητική προοπτική, κυρίως για όλη την επιστημονική κοινότητα της Θεατρολογίας, αλλά και την κοινότητα των Επιστημών της Αγωγής. Η Θεατρολογία δεν μπορεί, πια, να είναι αποκομμένη από την Παιδαγωγική, στην οποιαδήποτε έρευνα που αφορά το Θέατρο για ανήλικους θεατές. Ή, έστω, απαιτείται διεπιστημονική συνεργασία των ειδικών επιστημόνων. Τα Τμήματα Θεατρικών Σπουδών, πλέον, πρέπει να δουν από άλλη οπτική γωνία, τη διαμόρφωση Προγραμμάτων Σπουδών για τους Θεατρολόγους, που θα διδάξουν θεατρική αγωγή στα Δημοτικά Σχολεία, ιδιαίτερα, για τους ερευνητές επιστήμονες, που ασχολούνται με θέματα του Σχολικού Θεάτρου ή του Ελεύθερου-Επαγγελματικού Θεάτρου για παιδιά και για τους κριτικούς θεάτρου. Η διεπιστημονική μελέτη και προσέγγιση είναι δυνατό σε επίπεδο προπτυχιακών, αλλά και μεταπτυχιακών σπουδών, όσον αφορά ζητήματα Ιστορίας για όλες τις εποχές του Σχολικού, Ερασιτεχνικού, Λαϊκού Θεάτρου, που απευθύνονταν σε παιδιά ή και σε παιδιά (1833-2010) και του Ελεύθερου-Επαγγελματικού (1930-2010), αλλά και ζητήματα Θεωρίας Θεάτρου και για τις άλλες παρασταστικές τέχνες, όπως είναι: το Κουκλοθέατρο, το Θέατρο Σκιών, οι Μαριονέττες, η Αφήγηση Παραμυθιών κ.ο.κ. Έτσι, θα επιτευχθεί ως ένα βαθμό το ζητούμενο της ύπαρξης και λειτουργίας του Θεάτρου για ανήλικους θεατές, που είναι κατά τον κ. Γραμματά «η καλλιτεχνική έκφραση με αισθητικό χαρακτήρα και η μορφο-παιδευτική διασκέδαση παιδιών και εφήβων.»

Τα δύο εισαγωγικά κείμενα του επιμελητή του βιβλίου κ. Θόδωρου Γραμματά: «Εισαγωγή» (σ. 15-30) και «Ειδοποιά χαρακτηριστικά» (σ. 31-75), μελετούν πανοραμικά και θέτουν «επί τάπητος» όλα τα θεωρητικά ζητήματα αυτής της περιοχής του επιστητού, με ευκρίνεια, αναλυτικότητα, σφαιρικότητα, διεισδυτικότητα, κριτική ικανότητα, επιστημονικότητα και πρωτοποριακή σκέψη και διάθεση. Διευκρινίζεται η ορολογία όλων των επιμέρους θεμάτων («Ονομάτων επίσκεψις») και εξετάζονται: 1) το κείμενο, ήτοι ο δραματικός λόγος και η σκηνική μεταγραφή του, ως δραματοποίηση, διασκευή, διακειμενική σύνθεση, επινοημένο θέατρο, 2) η παράσταση, οι διαδικασίες πρόσληψης και οι κώδικες επικοινωνίας, 3) ο θεατής και η τυπολογία του ανήλικου κοινού, στα υποκεφάλαια: «Επικοινωνιακότητα του αιώνιου άνηβου», «Συμμετοχικότητα του μικρομέγαλου ανθρωπάκου», «Διαδραστικότητα του ερωτώμενου θεατή» και 4) η πρόσληψη του θεάματος ως «Συνένοχη αθωότητα και αθώα συνενοχή». 

Ακολουθούν οι παρακάτω επιστημονικές εμπεριστατωμένες μελέτες, με τις οποίες αποκαλύπτονται στην Ελληνική Βιβλιογραφία –ίσως για πρώτη φορά– ιστορικά, αισθητικά, θεατρολογικά κ.ά. θέματα, τα οποία είναι σύμφυτα με την Παιδαγωγική του Θεάτρου και τη θεατρική αγωγή, η οποία εντέλλεται από την εκπαιδευτική νομοθεσία να «διδάσκεται» στην Π/θμια Εκπαίδευση. Όλες οι δημοσιευμένες μελέτες ακολουθούν κοινή μεθοδολογία και επιστημονική συνέπεια, όπως και τα κείμενα του κ. Γραμματά, ο οποίος καθοδήγησε υπεύθυνα τους συντάκτες τους:

α. Παπαδόπουλος, Σ., «Θέατρο για παιδιά και νέους. Η παιδαγωγική αποστολή του» (σ. 77-106)

β. Βιδάλη, Ιωάννα, «Το θέατρο για παιδιά στην Ελλάδα του 20ού αιώνα» (σ. 107-160)

γ. Κολοκυθά, Σοφία, «Η αρχαιοελληνική γραμματεία στο σύγχρονο ελληνικό θέατρο για παιδικό και νεανικό κοινό» (σ. 161-214)

δ. Σερέτη, Ευγενία, «Η σύγχρονη ελληνική δραματουργία στο θέατρο για κοινό ανηλίκων θεατών» (σ. 215-267)

ε. Μενδρινού, Ιωάννα, «Το ελληνικό λαϊκό παραμύθι στο θέατρο για ανήλικους θεατές» (σ. 269-330)

στ. Μπαλτιμά-Μακαβού, Αθανασία, «Το ξένο θέατρο για παιδιά στην Ελλάδα» (σ. 331-360)

ζ. Παπακώστα, Αλεξία, «Κώδικες και συστήματα σκηνικής πρακτικής στο θέατρο για ανήλικους θεατές» (σ. 361-410)

η. Πανόπουλος, Βασ., «Το μουσικό σημείο ως φορέας νοήματος και σημασίας στο θέατρο και στο θέατρο για ανήλικους θεατές» (σ. 411-443)

θ. Τζαμαργιάς, Τάκης, «Κοινωνιολογικές προσεγγίσεις στο θέατρο για ανήλικους θεατές. Από την ανυποληψία στην εδραίωση» (σ. 445-480)

ι. Παρθενίου, Μιλένα, «Οι αθηναϊκές θεατρικές σκηνές για κοινό ανήλικων θεατών (1995-2008)» (σ. 481-530)

ια. Χατζηαυξέντη, Ελένη, «Το κυπριακό θέατρο για παιδιά. Δείκτης του κυπριακού κοινωνικού και πολιτικού γίγνεσθαι (1932-2008)» (σ. 531-596)

Ο ενλόγω συλλογικός τόμος κλείνει με τον «Επίλογο» του κ. Θόδ. Γραμματά, ο οποίος εμβριθώς συνάγει τα συμπεράσματα αυτής της ερευνητικής/μελετητικής προσπάθειας των νέων επιστημόνων και διατυπώνει τις απόψεις του, τους επιστημονικούς και κοινωνικούς προβληματισμούς του, τις προτάσεις του προς τη θεατρική, την ακαδημαϊκή θεατρολογική και παιδαγωγική, αλλά και την εκπαιδευτική κοινότητα. Οι περισσότερες συγγραφείς του τόμου ανήκαν στην ομάδα των μεταπτυχιακών φοιτητριών της κατεύθυνσης «Θέατρο και Εκπαίδευση» του Παιδαγωγικού Τμήματος Δημοτικής Εκπαίδευσης (Π.Τ.Δ.Ε.) του Πανεπιστημίου Αθηνών, κατά το χρονικό διάστημα 2005-2009, με επιβλέποντα τον κ. Θόδωρο Γραμματά. Εκτός από την επιλογή και δημοσίευση στον παρόντα τόμο ορισμένων από εκείνες τις μελέτες, προστέθηκαν και άλλες που έγραψαν νυν υποψήφιες (-οι) διδάκτορες του ίδιου προγράμματος και άλλοι νέοι επιστήμονες.

Και με την κυκλοφορία του παρόντος τόμου, και ασφαλώς με την προηγούμενη επιστημονική συγγραφική παραγωγή, του Π.Τ.Δ.Ε., αλλά και του ιδίου του κ. Γραμματά, προσφέρεται στους φοιτητές Τμημάτων Θεατρικών Σπουδών και Παιδαγωγικών Τμημάτων των Πανεπιστημίων πλούσιο υλικό για μελέτη και για συνέχιση της έρευνας, η οποία έχει πολύ δρόμο ακόμη εμπρός της. Σημαντική, βέβαια, είναι η ωφέλεια του παρόντος τόμου για όλους τους εκπαιδευτικούς και θεατρολόγους, τους ηθοποιούς και συντελεστές του σύγχρονου Θεάτρου για παιδιά στην Ελλάδα και στην Κύπρο και σε όλους τους φιλομαθείς γονείς. Είθε να μεταφραστεί, έστω στην αγγλική γλώσσα, για να φτάσει στη διεθνή ακαδημαϊκή κοινότητα και όχι μόνο. Είναι δυστύχημα για τους Έλληνες επιστήμονες, όταν μια αξιόλογη δουλειά τους, δε φτάνει ποτέ στη διεθνή ακαδημαϊκή κοινότητα, παρά μόνο δια της οδού των Συνεδρίων στους ελάχιστους ειδικούς.

                                                                                                     Δρ. Θανάσης Ν. Καραγιάννης

Κριτικός/Μελετητής Θεάτρου για παιδιά

ΚΡΙΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΥ

ΣΙΜΟΣ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ

Παιδαγωγική του Θεάτρου

Αθήνα 2010, σσ. 687

Ο κ. Σίμος Παπαδόπουλος είναι λέκτορας θεατρολογίας στο Π.Τ.Δ.Ε. του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης.

Πρόσφατα εκδόθηκε ένα πολύ σημαντικό επιστημονικό πόνημά του, με το οποίο εμπλουτίζεται η σύγχρονη ελληνική βιβλιογραφία στον τομέα της «Παιδαγωγικής του Θεάτρου», του «Θεατρικού Παιχνιδιού» και της «Θεατρικής Αγωγής» και όλων των συναφών αντικειμένων, που απαρτίζουν συνολικά το «Θέατρο στην Εκπαίδευση».

Η ύλη του διαρθρώνεται σε δύο εκτενή κεφάλαια: ΜΕΡΟΣ Α΄, με τίτλο «Η ΘΕΩΡΙΑ» και ΜΕΡΟΣ Β΄, με τίτλο «Η ΠΡΑΞΗ». Η μεθοδολογική κατάταξη των θεμάτων που διαπραγματεύεται είναι αρκούντως υποδειγματική και χρηστική. Ο επιστήμονας μελετητής (παιδαγωγός ή θεατρολόγος), ο εκπαιδευτικός πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, ο φοιτητής των Παιδαγωγικών Τμημάτων ή των Τμημάτων Θεατρικών Σπουδών των Πανεπιστημίων μας και ο κάθε φιλομαθής αναγνώστης έχει εμπρός του ένα πανόραμα επιστημονικών γνώσεων, αλλά και έναν πρακτικό οδηγό για την εφαρμογή των θεωρητικών απόψεων και επιστημονικών δεδομένων των ενλόγω αντικειμένων του επιστητού. 

Είναι αυτονόητο ότι από τα «Περιεχόμενα» κάθε βιβλίου ο επίδοξος αναγνώστης είναι δυνατό να ενημερωθεί αρχικά για όλα εκείνα τα θέματα που διαπραγματεύεται ο συγγραφέας. Θ’ αναφερθώ, λοιπόν, εντελώς συνοπτικά, στα «Περιεχόμενα» του βιβλίου, ώστε ο αναγνώστης τούτου του κειμένου ν’ αποκτήσει μια πρώτη εντύπωση αυτής της αξιόλογης επιστημονικής εργασίας:

ΜΕΡΟΣ Α΄ Η ΘΕΩΡΙΑ (σ. 29-318):

Στην «Εισαγωγή» επιχειρείται μια ιστορική αναδρομή στην εξέλιξη του Θεάτρου στην Εκπαίδευση στην Ευρώπη του 20ού αιώνα και μια προσέγγιση στην οροθέτηση της Παιδαγωγικής του Θεάτρου, στην ψυχολογική θεώρηση του αντικειμένου, στην καλλιτεχνική και πολιτισμική του υπόσταση και στην ψυχοκοινωνική του διάσταση.

Ακολουθούν: α) η Διδακτική Μεθοδολογία του Παιχνιδιού (του Θεατρικού Παιχνιδιού, της Διερευνητικής Δραματοποίησης και τη σχέση της με τη Διαθεματική Οργάνωση της Διδασκαλίας και Μάθησης στην Εκπαίδευση, η Θεατρική Αγωγή, ο ρόλος του Εμψυχωτή, καθώς και ο Σχεδιασμός, η Ανάπτυξη και η Αξιολόγηση του Θεατρικού Εργαστηρίου), β) τα Δομικά Στοιχεία Θεάτρου και Τεχνικές, όπου αναπτύσσονται με αναλυτικό και μεθοδικό τρόπο πολλές έννοιες, οι οποίες σχετίζονται με την πράξη και πρέπει να τεθούν απαραίτητα υπόψη του εμψυχωτή εκπαιδευτικού, φοιτητή κ.ο.κ., ώστε να καταρτισθεί θεωρητικά, με στέρεο επιστημονικό υλικό, για να θωρακιστεί επαρκώς και να αντεπεξέλθει ουσιαστικά στο σημαντικό παιδαγωγικό και αισθητικό ρόλο του. 

ΜΕΡΟΣ Β΄ Η ΠΡΑΞΗ (σ. 354-639):

Σ’ αυτό το μέρος του βιβλίου κρύβεται ένας «θησαυρός», τον οποίο μπορεί να βρει ο κάθε ενδιαφερόμενος. Παρουσιάζονται αναλυτικά, με παραδείγματα, με απλές και κατανοητές υποδείξεις, με φαντασία και ευρηματικότητα, εκατόν τριάντα παιχνίδια και ασκήσεις για παιδιά και ενηλίκους, προτάσεις για «την ευαισθητοποίηση των αισθήσεων και των ψυχολογικών διεργασιών, την εξάσκηση των ψυχοκοινωνικών, γλωσσικών, επικοινωνιακών και θεατρικών δεξιοτήτων και την εξοικείωση με δεξιότητες αυθορμητισμού αλλά και στοχασμού». Βέβαια, τα ενλόγω προτεινόμενα παιχνίδια και οι ασκήσεις, κατά κατηγορία, έχουν και αρκετούς άλλους στόχους, που αναλύονται στο κείμενο. Πρόκειται για παιχνίδια γνωριμίας, για σωματική κίνηση και έκφραση, για μεταμορφώσεις, για χαλάρωση, παρατηρητικότητα, συγκέντρωση της προσοχής, για φωνητικές, λεκτικές, ρυθμικές δεξιότητες κ.ο.κ. και παιχνίδια με αυτοσχεδιασμούς. Στη συνέχεια παρουσιάζονται δραστηριότητες που αφορούν στο Θεατρικό Παιχνίδι («Έντεκα μικρές ιστορίες και θεατρικά παιχνίδια», «Από το Θεατρικό Παιχνίδι στην Παράσταση», «Δρώμενα στη Φύση», «Ρόλοι, καταστάσεις και αυτοσχεδιασμοί στο Θεατρικό Παιχνίδι»).

Στο «Παράρτημα» ο συγγραφέας παραθέτει δύο σχέδια διδασκαλία του: α) «Ένας κόσμος κόσμημα», στο «Εργαστήριο Θεατρικού Παιχνιδιού», όπως αυτό λειτούργησε στα πλαίσια των μαθημάτων της Σχολής εμψυχωτών θεατρικού παιχνιδιού στο «Θέατρο της Ημέρας», και β) «Το θαυμαστό ταξίδι στον κόσμο του εγωιστή γίγαντα», στο «Εργαστήριο Διερευνητικής Δραματοποίησης», στην 5η Διεθνή Συνδιάσκεψη του Πανελλήνιου Δικτύου εκπαιδευτικών για το Θέατρο στην Εκπαίδευση.

Ο κ. Σίμος Παπαδόπουλος είναι βαθύς γνώστης όλων των παραμέτρων, που απαρτίζουν το επιστημονικό αντικείμενο: «Παιδαγωγική του Θεάτρου», η δε ακαδημαϊκή και μη εμπειρία του στη διδασκαλία του, αλλά και στην εμψύχωση ομάδων είναι σημαντική. Πρόκειται για μια προσωπικότητα του χώρου, η οποία συνδύασε – δεκαετίες τώρα – την επιστημονική γνώση με την εμπειρική έρευνα και προσωπική δράση, με αποτέλεσμα να εγγυάται την ουσιαστική αντικειμενικότητα στη θεωρία και στην πράξη του συγκεκριμένου αντικειμένου κυρίως στο χώρο της Εκπαίδευσης, αλλά και της Κοινωνίας, ευρύτερα. Κι όταν ο επιστήμονας συγγραφέας αναφέρεται στην «Παιδαγωγική του Θεάτρου», μας διευκρινίζει ότι πρόκειται για τη «δια του θεάτρου παίδευση, τη δημιουργία και κατανόηση του θεατρικού φαινομένου σε παιδευτικό περιβάλλον και την εμψύχωση της θεατρικής έκφρασης και επικοινωνίας.» Επίσης, μας πληροφορεί ότι στο βιβλίο «αναλύονται ερευνητικά ζητήματα, όπως η σωματική και αυτοσχέδια λεκτική έκφραση και επικοινωνία, η ψυχοκοινωνική διάσταση του παιχνιδιού, η θεατρική εμψύχωση της ομάδας, η δραματική ευφυΐα και η μέσω του θεάτρου διαπροσωπική ανάπτυξη.» Ο αναγνώστης αντιλαμβάνεται την παιδαγωγική και καλλιτεχνική διάσταση του φαινομένου, στα οποία επικεντρώνεται ως παιδαγωγός ο συγγραφέας. Ο Καθηγητής Θεατρολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Θόδωρος Γραμματάς πολύ σωστά γράφει στον «Πρόλογο» του βιβλίου, μεταξύ άλλων σημαντικών, τα εξής: «Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στην ανάπτυξη της συμβολής του θεάτρου ως διδακτικής μεθοδολογίας στη σχολική τάξη και προτείνονται βασικές θεατρο-παιδαγωγικές μέθοδοι προς αξιοποίηση από τον εκπαιδευτικό, ενώ εξίσου σχολιάζεται η ένταξη της θεατρικής αγωγής στο ευρύτερο curriculum της π/θμιας εκπαίδευσης.»

Η έκδοση κοσμείται, κυριολεκτικά, από έργα της Δήμητρας Λαμπρέτσα, η οποία επιμελήθηκε δημιουργικά, με πρωτότυπη και εντυπωσιακή εικαστική τεχνική, φωτογραφίες από θεατρικά εργαστήρια, τα οποία πραγματοποιήθηκαν στο Θέατρο «Άκης Δαβής-Αλκμήνη» και στο «Θέατρο της Ημέρας». Η ευθύνη για το εξώφυλλο και την εικονογράφηση ανήκει στην ίδια.

Η μελέτη στηρίζεται σε πλούσια ξενόγλωσση και ελληνική βιβλιογραφία, η οποία παρατίθεται στο τέλος του βιβλίου, καθώς και Ευρετήρια εννοιών, όρων και ονομάτων.

Ένα αξιόλογο και χρηστικό βιβλίο, το οποίο προτείνω να μπει σε κάθε σχολική βιβλιοθήκη και να διαβαστεί από όλους τους εκπαιδευτικούς, τους φοιτητές και τους φιλομαθείς γονείς. Ασφαλώς, η επιστημονική γνώση βοηθά στην καλύτερη διαπαιδαγώγηση των παιδιών. Ισχυροποιείται, μάλιστα, στις συνειδήσεις των παιδαγωγών, όταν η θεωρία συνοδεύεται από πλήθος πρακτικών εφαρμογών (παιχνιδιών, ασκήσεων και δραστηριοτήτων).

Δρ. Θανάσης Ν. Καραγιάννης

Αναγγελία έκδοσης νέου βιβλίου του Θαν. Ν. Καραγιάννη:

Θα κυκλοφορήσει πολύ σύντομα στη σειρά ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΘΕΑΤΡΟΥ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ (αρ. 2) το βιβλίο, με:

υπέρτιτλο: ΣΧΟΛΙΚΟ ΘΕΑΤΡΟ (1871-1974)

τίτλο: ΠΡΟΛΟΓΟΙ ΘΕΑΤΡΙΚΩΝ ΚΕΙΜΕΝΩΝ & ΣΧΟΛΙΚΩΝ ΓΙΟΡΤΩΝ και

υπότιτλο: 140 ΚΕΙΜΕΝΑ ΜΕ ΑΙΣΘΗΤΙΚΟ, ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ, ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝ 

Προλογίζουν: ΚΥΡΙΑΚΗ ΠΕΤΡΑΚΟΥ, Καθηγήτρια Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών και
ΣΙΜΟΣ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ, Λέκτορας Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης
 
ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΑΛΟΣ, ΑΘΗΝΑ 2013, σσ. 390[;]

ΒΑΡΒΑΡΑ ΓΕΩΡΓΟΠΟΥΛΟΥ

Γυναικείες διαδρομές

Η Γαλάτεια Καζαντζάκη και το Θέατρο

Αιγόκερως, Αθήνα 2011, σσ. 254

Η κ. Βαρβάρα Γεωργοπούλου (Β.Γ.) είναι επίκουρη καθηγήτρια του Τμήματος Θεατρικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου. Μια ερευνήτρια και μελετήτρια της ιστορίας και της κριτικής του Θεάτρου, η οποία με την εργατικότητα και την επιμονή που τη διακρίνουν, έχει κατορθώσει να μας δώσει μέχρι στιγμής περισσότερες από 50 μελέτες και τέσσερις πολυσέλιδους τόμους με ενδιαφέρουσες, πρωτότυπες και αξιόλογες μελέτες: 1) Η θεατρική κριτική στην Αθήνα του Μεσοπολέμου, τόμοι Α΄- Β΄, Αιγόκερως, Αθήνα 2008, σσ. 414+505, 2) Ο Διόνυσος στο Ιόνιο. Το θέατρο στην Κεφαλονιά 1900-1953, «Εταιρεία Κεφαλληνιακών Ιστορικών Ερευνών», Αθήνα 2010, σσ. 339 και 3) Γυναικείες Διαδρομές. Η Γαλάτεια Καζαντζάκη και το θέατρο, Αιγόκερως, Αθήνα 2011, σσ. 254.

Η κ. Β.Γ. θεωρεί δικαίως τη Γαλάτεια Καζαντζάκη (Γ.Κ.) ως «ιδιάζουσα γυναικεία μορφή – τη σημαντικότερη των ελληνικών γραμμάτων μέχρι το 1940 – από άποψη συνδυασμού προσωπικής ακτινοβολίας, κοινωνικής παρρησίας και παρουσίας, και κοινωνικής προσφοράς, ιδανικό πρότυπο του καθολικού ανθρώπου.» Παρουσιάζει, λοιπόν, ένα πλήθος από βιογραφικά και εργογραφικά στοιχεία της πληθωρικής αυτής γυναικείας μορφής των νεοελληνικών μας γραμμάτων, τεκμηριωμένα βιβλιογραφικά και επιστημονικά, με ύφος απλό και γλαφυρό. Ολόκληρο το κείμενο, άλλωστε, της κ. Β.Γ. στο παρόν βιβλίο της (το ίδιο συμβαίνει και στα προηγούμενα έργα της) είναι ευκολοδιάβαστο, ακόμη και για τους μη μυημένους στο χώρο της λογοτεχνίας και δη του θεάτρου, αλλά και πολύ ενδιαφέρον. Ο αναγνώστης μαθαίνει, προοδευτικά, για την εποχή και την περιρρέουσα ατμόσφαιρα, από ιστορική και κοινωνική άποψη. Μαθαίνει για τη λογοτεχνική και εκπαιδευτική πραγματικότητα, με την οποία η ζωή της Γ.Κ. ήταν συνυφασμένη.

Στην παρούσα μελέτη παρουσιάζεται, αναλύεται και ερμηνεύεται, με περισσή υπευθυνότητα, ικανότητα και πληρότητα, ολόκληρο το συγγραφικό έργο της Γ.Κ., αλλά και η πολιτική, εκπαιδευτική και κοινωνική ενασχόληση και προσφορά της. Ο αναγνώστης ενημερώνεται για το ποιητικό και πεζογραφικό έργο της, για την ενασχόλησή της με τα κοινά, μέσα από δραστηριότητές της στην παιδεία και στο γυναικείο κίνημα. Η μελετήτρια παρουσιάζει, με κάθε δυνατή λεπτομέρεια, στο παρόν πόνημά της, τις απαρχές της προσφοράς της Γ.Κ., την εξέλιξή της σε αισθητικό και ιδεολογικό επίπεδο, όλη την παραπέρα πορεία, την ποικιλόμορφη και πολυδιάστατη δράση της.

Ιδιαίτερα, καθώς αυτή είναι η πρόθεσή της, επιμένει στο μεγαλύτερο μέρος του βιβλίου της στην παρουσίαση του θεατρικού έργου της για ενήλικες και παιδιά, της «θεωρητικής και κριτικής αντιμετώπισης του θεατρικού φαινομένου», αλλά και του μεταφραστικού έργου της.

Όσον αφορά το Θέατρο για παιδιά, το οποίο προσωπικά μ’ ενδιαφέρει ιδιαίτερα, η κ. Β.Γ. αναφέρεται στο κατεξοχήν βιβλίο της Γ.Κ. «Παιδικό Θέατρο» (Εκδοτικός Οίκος Ζηκάκη, Αθήναι 1929), το οποίο περιλαμβάνει μονολόγους, μονόπρακτα και δίπρακτα θεατρικά κείμενα, κωμωδίες, δράματα κι ένα ονειρόδραμα και τα οποία παρουσιάζει αρκούντως αναλυτικά, με ορισμένα αποσπάσματά τους και επιχειρώντας ερμηνευτικές προσεγγίσεις από θεματολογική, ιδεολογική και παιδαγωγική άποψη.   

Τέλος, στο «επίμετρό» της η κ. Β.Γ. αποτιμά συνολικά το έργο της Γ.Κ., αναφέροντας και ερμηνεύοντας τα ιδιαίτερα ιδεολογικά κ.ά. στοιχεία, τα οποία απάρτιζαν την προσωπικότητά της και με βάση αυτά χαρακτηρίζεται από τη μελετήτριά της ως «ιδιαίτερο φαινόμενο στο χώρο των ελληνικών γραμμάτων», αλλά και το ότι το έργο της το διακρίνει μια μαχητικότητα και μια ανθρωπιά, αυτό που το επιγράφει ως ο «μαχόμενος ανθρωπισμός» της.

Η συγγραφέας της αξιόλογης αυτής μονογραφίας, ιδιαίτερα για το δραματουργικό έργο της Γ.Κ., χρησιμοποίησε εκτός από την εργογραφία της Γ.Κ., μια πλούσια βιβλιογραφία από πρωτογενείς (αρχεία, περιοδικά και εφημερίδες) και δευτερογενείς πηγές (βιβλία-αυτοτελείς μελέτες, άρθρα-δημοσιεύματα, συλλογικούς τόμους-προγράμματα), άλλες πηγές, ξενόγλωσση βιβλιογραφία και προφορικές μαρτυρίες.

Εντύπωση δημιουργεί, αλλά και αποδεικτικό στοιχείο της ερευνητικής δουλειάς της κ. Β.Γ. για την παρούσα μελέτη της και για όλα τα ζητήματα που δημιουργήθηκαν στην εξέλιξή της, η πληθώρα υποσημειώσεων (συνολικά 672), πολύ χρήσιμες για τον απλό αναγνώστη, αλλά και για κάθε φοιτητή, θεατρολόγο και μελετητή της Ιστορίας, της Κοινωνιολογίας, της Δραματουργίας, της Κριτικής και συναφών θεμάτων του Θεάτρου.

Είναι εμφανέστατη η επιστημονική συνέπεια και η εργατικότητα της κ. Βαρβάρας Γεωργοπούλου, η οποία δεν είναι πρωτόγνωρη. Δηλαδή δεν εκπλήσσει όποιον έχει μελετήσει και την υπόλοιπη εργογραφία της και τη δραστηριότητά της στο χώρο γενικότερα (βιβλία, δημοσιεύματα, διαλέξεις, εισηγήσεις σε συνέδρια κ.ο.κ.), αλλά και στα πανεπιστημιακά αμφιθέατρα. Και οι καρποί μιας τέτοιας μακρόχρονης προσπάθειας είναι εμφανείς, γνωστοί και χρήσιμοι.

Η Γαλάτεια Καζαντζάκη δε στάθηκε τυχερή, ώστε ζωντανή ακόμη, να απολαύσει μια τέτοιου είδους και ποιοτικής αξίας μελέτης για το έργο της. Αν και λίγο αργά (ποτέ δεν είναι αργά) η πανεπιστημιακή και μη κοινότητα των θεατρολόγων, θεατρόφιλων και φιλαναγνωστών απέκτησαν ένα πόνημα, που έλειπε και άξιζε να εμφανιστεί στο προσκήνιο.

Δρ. Θανάσης Ν. Καραγιάννης

Μελετητής/Κριτικός Θεάτρου για παιδιά –

Συγγραφέας

Αναγγελία έκδοσης νέου βιβλίου του Θαν. Ν. Καραγιάννη:

Θα κυκλοφορήσει σύντομα στη σειρά ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΘΕΑΤΡΟΥ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ (αρ. 2) το βιβλίο, με:

υπέρτιτλο: ΣΧΟΛΙΚΟ ΘΕΑΤΡΟ (1871-1974)

τίτλο: ΠΡΟΛΟΓΟΙ ΒΙΒΛΙΩΝ και

υπότιτλο: 140 ΚΕΙΜΕΝΑ ΜΕ ΑΙΣΘΗΤΙΚΟ, ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ, ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝ 

Προλογίζουν: ΚΥΡΙΑΚΗ ΠΕΤΡΑΚΟΥ, Καθηγήτρια Πανεπιστημίου Αθηνών και
ΣΙΜΟΣ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ, Λέκτορας Πανεπιστημίου Θράκης
 
ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΑΛΟΣ, ΑΘΗΝΑ 2013, σσ. 360[;]