Κυριακή 29 Σεπτεμβρίου 2013



Π α ρ ο υ σ ί α σ η  β ι β λ ί ο υ

Στη χώρα του Τοτώρα
Θέατρο για ανήλικους θεατές

Επιμέλεια: Θόδωρος Γραμματάς
Πατάκης, Αθήνα 2010, σσ. 604

 Ο Καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Θόδωρος Γραμματάς, πολυγράφος και χαλκέντερος, εδώ και δύο δεκαετίες περίπου, με την ακαδημαϊκή και συγγραφική ιδιότητά του, εργάζεται πυρετωδώς και αδιάλειπτα, για τη θεωρητική θωράκιση της Θεατρολογίας –σε συνάρτηση με την παιδαγωγική της διάσταση–, και συγκεκριμένα για το αντικείμενο επιστημονικής έρευνας και μελέτης που αφορά το Θέατρο για ανήλικους θεατές. Αξιόλογες προηγούμενες μελέτες του, σε συνεργασία με άλλους, αλλά και συλλογικές, που προκάλεσε και επιμελήθηκε ο ίδιος, δημιούργησαν εκείνη τη στέρεα και αξιόπιστη θεωρητική επιστημονική βάση, όπου οι σύγχρονοι μελετητές/ερευνητές δύνανται να εμπιστευτούν για να συνεχίσουν το επιστημονικό ταξίδι τους.
Το παρόν βιβλίο είναι μια αποκάλυψη. Δημιουργεί νέα δεδομένα, αλλά και νέες προσδοκίες/«απαιτήσεις» από τη νέα γενιά ερευνητών/μελετητών του χώρου. Ανοίγει μια νέα ερευνητική προοπτική, κυρίως για όλη την επιστημονική κοινότητα της Θεατρολογίας, αλλά και την κοινότητα των Επιστημών της Αγωγής. Η Θεατρολογία δεν μπορεί, πια, να είναι αποκομμένη από την Παιδαγωγική, στην οποιαδήποτε έρευνα που αφορά το Θέατρο για ανήλικους θεατές. Ή, έστω, απαιτείται διεπιστημονική συνεργασία των ειδικών επιστημόνων. Τα Τμήματα Θεατρικών Σπουδών, πλέον, πρέπει να δουν από άλλη οπτική γωνία, τη διαμόρφωση Προγραμμάτων Σπουδών για τους Θεατρολόγους, που θα διδάξουν θεατρική αγωγή στα Δημοτικά Σχολεία, ιδιαίτερα, για τους ερευνητές επιστήμονες, που ασχολούνται με θέματα του Σχολικού Θεάτρου ή του Ελεύθερου-Επαγγελματικού Θεάτρου για παιδιά και για τους κριτικούς θεάτρου. Η διεπιστημονική μελέτη και προσέγγιση είναι δυνατό σε επίπεδο προπτυχιακών, αλλά και μεταπτυχιακών σπουδών, όσον αφορά ζητήματα Ιστορίας για όλες τις εποχές του Σχολικού, Ερασιτεχνικού, Λαϊκού Θεάτρου, που απευθύνονταν σε παιδιά ή και σε παιδιά (1833-2010) και του Ελεύθερου-Επαγγελματικού (1930-2010), αλλά και ζητήματα Θεωρίας Θεάτρου και για τις άλλες παρασταστικές τέχνες, όπως είναι: το Κουκλοθέατρο, το Θέατρο Σκιών, οι Μαριονέττες, η Αφήγηση Παραμυθιών κ.ο.κ. Έτσι, θα επιτευχθεί ως ένα βαθμό το ζητούμενο της ύπαρξης και λειτουργίας του Θεάτρου για ανήλικους θεατές, που είναι κατά τον κ. Γραμματά «η καλλιτεχνική έκφραση με αισθητικό χαρακτήρα και η μορφο-παιδευτική διασκέδαση παιδιών και εφήβων.»
Τα δύο εισαγωγικά κείμενα του επιμελητή του βιβλίου κ. Θόδωρου Γραμματά: «Εισαγωγή» (σ. 15-30) και «Ειδοποιά χαρακτηριστικά» (σ. 31-75), μελετούν πανοραμικά και θέτουν «επί τάπητος» όλα τα θεωρητικά ζητήματα αυτής της περιοχής του επιστητού, με ευκρίνεια, αναλυτικότητα, σφαιρικότητα, διεισδυτικότητα, κριτική ικανότητα, επιστημονικότητα και πρωτοποριακή σκέψη και διάθεση. Διευκρινίζεται η ορολογία όλων των επιμέρους θεμάτων («Ονομάτων επίσκεψις») και εξετάζονται: 1) το κείμενο, ήτοι ο δραματικός λόγος και η σκηνική μεταγραφή του, ως δραματοποίηση, διασκευή, διακειμενική σύνθεση, επινοημένο θέατρο, 2) η παράσταση, οι διαδικασίες πρόσληψης και οι κώδικες επικοινωνίας, 3) ο θεατής και η τυπολογία του ανήλικου κοινού, στα υποκεφάλαια: «Επικοινωνιακότητα του αιώνιου άνηβου», «Συμμετοχικότητα του μικρομέγαλου ανθρωπάκου», «Διαδραστικότητα του ερωτώμενου θεατή» και 4) η πρόσληψη του θεάματος ως «Συνένοχη αθωότητα και αθώα συνενοχή». 
Ακολουθούν οι παρακάτω επιστημονικές εμπεριστατωμένες μελέτες, με τις οποίες αποκαλύπτονται στην Ελληνική Βιβλιογραφία –ίσως για πρώτη φορά– ιστορικά, αισθητικά, θεατρολογικά κ.ά. θέματα, τα οποία είναι σύμφυτα με την Παιδαγωγική του Θεάτρου και τη θεατρική αγωγή, η οποία εντέλλεται από την εκπαιδευτική νομοθεσία να «διδάσκεται» στην Π/θμια Εκπαίδευση. Όλες οι δημοσιευμένες μελέτες ακολουθούν κοινή μεθοδολογία και επιστημονική συνέπεια, όπως και τα κείμενα του κ. Γραμματά, ο οποίος καθοδήγησε υπεύθυνα τους συντάκτες τους:
α. Παπαδόπουλος, Σ., «Θέατρο για παιδιά και νέους. Η παιδαγωγική αποστολή του» (σ. 77-106)
β. Βιδάλη, Ιωάννα, «Το θέατρο για παιδιά στην Ελλάδα του 20ού αιώνα» (σ. 107-160)
γ. Κολοκυθά, Σοφία, «Η αρχαιοελληνική γραμματεία στο σύγχρονο ελληνικό θέατρο για παιδικό και νεανικό κοινό» (σ. 161-214)
δ. Σερέτη, Ευγενία, «Η σύγχρονη ελληνική δραματουργία στο θέατρο για κοινό ανηλίκων θεατών» (σ. 215-267)
ε. Μενδρινού, Ιωάννα, «Το ελληνικό λαϊκό παραμύθι στο θέατρο για ανήλικους θεατές» (σ. 269-330)
στ. Μπαλτιμά-Μακαβού, Αθανασία, «Το ξένο θέατρο για παιδιά στην Ελλάδα» (σ. 331-360)
ζ. Παπακώστα, Αλεξία, «Κώδικες και συστήματα σκηνικής πρακτικής στο θέατρο για ανήλικους θεατές» (σ. 361-410)
η. Πανόπουλος, Βασ., «Το μουσικό σημείο ως φορέας νοήματος και σημασίας στο θέατρο και στο θέατρο για ανήλικους θεατές» (σ. 411-443)
θ. Τζαμαργιάς, Τάκης, «Κοινωνιολογικές προσεγγίσεις στο θέατρο για ανήλικους θεατές. Από την ανυποληψία στην εδραίωση» (σ. 445-480)
ι. Παρθενίου, Μιλένα, «Οι αθηναϊκές θεατρικές σκηνές για κοινό ανήλικων θεατών (1995-2008)» (σ. 481-530)
ια. Χατζηαυξέντη, Ελένη, «Το κυπριακό θέατρο για παιδιά. Δείκτης του κυπριακού κοινωνικού και πολιτικού γίγνεσθαι (1932-2008)» (σ. 531-596)
Ο ενλόγω συλλογικός τόμος κλείνει με τον «Επίλογο» του κ. Θόδ. Γραμματά, ο οποίος εμβριθώς συνάγει τα συμπεράσματα αυτής της ερευνητικής/μελετητικής προσπάθειας των νέων επιστημόνων και διατυπώνει τις απόψεις του, τους επιστημονικούς και κοινωνικούς προβληματισμούς του, τις προτάσεις του προς τη θεατρική, την ακαδημαϊκή θεατρολογική και παιδαγωγική, αλλά και την εκπαιδευτική κοινότητα. Οι περισσότερες συγγραφείς του τόμου ανήκαν στην ομάδα των μεταπτυχιακών φοιτητριών της κατεύθυνσης «Θέατρο και Εκπαίδευση» του Παιδαγωγικού Τμήματος Δημοτικής Εκπαίδευσης (Π.Τ.Δ.Ε.) του Πανεπιστημίου Αθηνών, κατά το χρονικό διάστημα 2005-2009, με επιβλέποντα τον κ. Θόδωρο Γραμματά. Εκτός από την επιλογή και δημοσίευση στον παρόντα τόμο ορισμένων από εκείνες τις μελέτες, προστέθηκαν και άλλες που έγραψαν νυν υποψήφιες (-οι) διδάκτορες του ίδιου προγράμματος και άλλοι νέοι επιστήμονες.
Και με την κυκλοφορία του παρόντος τόμου, και ασφαλώς με την προηγούμενη επιστημονική συγγραφική παραγωγή, του Π.Τ.Δ.Ε., αλλά και του ιδίου του κ. Γραμματά, προσφέρεται στους φοιτητές Τμημάτων Θεατρικών Σπουδών και Παιδαγωγικών Τμημάτων των Πανεπιστημίων πλούσιο υλικό για μελέτη και για συνέχιση της έρευνας, η οποία έχει πολύ δρόμο ακόμη εμπρός της. Σημαντική, βέβαια, είναι η ωφέλεια του παρόντος τόμου για όλους τους εκπαιδευτικούς και θεατρολόγους, τους ηθοποιούς και συντελεστές του σύγχρονου Θεάτρου για παιδιά στην Ελλάδα και στην Κύπρο και σε όλους τους φιλομαθείς γονείς. Είθε να μεταφραστεί, έστω στην αγγλική γλώσσα, για να φτάσει στη διεθνή ακαδημαϊκή κοινότητα και όχι μόνο. Είναι δυστύχημα για τους Έλληνες επιστήμονες, όταν μια αξιόλογη δουλειά τους, δε φτάνει ποτέ στη διεθνή ακαδημαϊκή κοινότητα, παρά μόνο δια της οδού των Συνεδρίων στους ελάχιστους ειδικούς.

                                                                                                     Δρ. Θανάσης Ν. Καραγιάννης
Κριτικός/Μελετητής Θεάτρου για παιδιά


Βιβλιο-παρουσίαση

 Λάκης Κουρετζής
Το Θεατρικό Παιχνίδι και οι διαστάσεις του
Ταξιδευτής, Αθήνα 2008, σελ. 605

«Ο Λάκης Ηλία Κουρετζής είναι παιδαγωγός, σκηνοθέτης, συγγραφέας, ειδικός σε θέματα αισθητικής παιδείας και παιδευτικής θεατρικής έκφρασης. Σπούδασε Ψυχολογία της παιδαγωγικής, Αισθητική αγωγή κι έκφραση του παιδιού, Θέατρο και πιο συγκεκριμένα: Παιδαγωγική θεάτρου, σωματική έκφραση και Ψυχοδυναμική του ηθοποιού, Σημειολογική και αισθητική ανάλυση της θεατρικής πράξης στην Αυστρία, Γερμανία και Ελβετία. […]»
Αυτό το μικρό απόσπασμα του εργο-βιογραφικού του κ. Λάκη Κουρετζή πληροφορεί για τις σπουδές του και ιδιαίτερα για τους επιστημονικούς και καλλιτεχνικούς τομείς, με τους οποίους ασχολήθηκε και συνεχίζει να διαπρέπει στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Όμως, για τον αναγνώστη του παρόντος σημειώματος δεν αρκούν αυτές οι πληροφορίες γι’ αυτή την εξέχουσα προσωπικότητα της Εκπαίδευσης και του Θεάτρου, του παιδαγωγού, του ευαίσθητου ανθρώπου, του ταλαντούχου εμψυχωτή και καλλιτέχνη. Ο κ. Λάκης Κουρετζής έχει «πολιτογραφηθεί» ως «εισηγητής» στη χώρα μας του Θεατρικού Παιχνιδιού και έχει συμβάλλει καθοριστικά στην εδραίωσή του στη συνείδηση των εκπαιδευτικών και στο ευρύτερο ακαδημαϊκό και κοινωνικό γίγνεσθαι, αλλά και στη θεσμική κατοχύρωσή του στην Εκπαίδευση. Βέβαια, όπως ο ίδιος έχει ισχυριστεί σε συνέντευξή του το θεατρικό παιχνίδι δημιουργήθηκε στη χώρα μας, με τη μορφή τουλάχιστο που το γνωρίζουμε, χάρη στην επινοητικότητα, στη δημιουργικότητα, στη φαντασία, στην εργατικότητα, στην επιμονή του «εμπνευστή-δημιουργού» του κ. Λάκη Κουρετζή, και των συνεργατών του στη συνέχεια. Στο ενεργητικό του καταγράφονται η διοργάνωση και η συμμετοχή του σε εκατοντάδες συνέδρια, σεμινάρια, ημερίδες κ.ο.κ., η συμβολή του στην ίδρυση σωματείων και Εργαστηρίων Παιδαγωγικής Θεάτρου – Θεατρικού Παιχνιδιού, στην Αθήνα και στην επαρχία.    
Παιδαγωγός και θεατράνθρωπος σημαντικής εμβέλειας και τεράστιας προσφοράς συνεχίζει το έργο του αθόρυβα, χωρίς κροταλισμούς, με σεμνότητα –χαρακτηριστικό γνώρισμα του ήθους του και της καλλιτεχνικής ποιότητας του έργου του– στην Ομάδα Τέχνης «Πάροδος», στο «Θέατρο της Ημέρας» (συνιδρυτής η σκηνοθέτις κ. Ανδρομάχη Μοντζολή), ως εμψυχωτής και καθηγητής στο «Εργαστήρι Παιδαγωγικής Θεάτρου-Θεατρικού Παιχνιδιού», παλιότερα στο Πρόγραμμα «ΜΕΛΙΝΑ», ενίοτε ως σκηνοθέτης, ως συνιδρυτής (με Ξένια Καλογεροπούλου, Δημ. Ποταμίτη κ.ά.) του Ελληνικού Κέντρου του Διεθνούς Ινστιτούτου Θεάτρου για παιδιά και νέους «Assitej» κ.λπ.
Ο παρόν ογκώδης τόμος, πιστεύω ότι ήταν επιβεβλημένο να εκδοθεί, διότι καλύπτει σε σημαντικό βαθμό την περιοχή της Θεατρικής Αγωγής και Εκπαίδευσης των παιδιών, αφού μας ενημερώνει για τις απόψεις, τις πρωτοβουλίες, τις δραστηριότητες κ.λπ. του εξαίρετου αυτού παιδαγωγού και θεατράνθρωπου. Ένα βιβλίο, το οποίο αναμφισβήτητα εμπλουτίζει την υπάρχουσα σχετική επιστημονική βιβλιογραφία. Περιέχει 43 θεωρητικά κείμενά του (άρθρα σε εφημερίδες και περιοδικά, καθώς και ομιλίες/εισηγήσεις σε σεμινάρια και συνέδρια), 17 συνεντεύξεις του (σε εφημερίδες και περιοδικά) και δύο παραρτήματα («Το θεατρικό παιχνίδι στο Πρόγραμμα “ΜΕΛΙΝΑ” – Διαπιστώσεις – Επισημάνσεις» και «Διαγράμματα/Σχέδια δράσης (project) και ασκήσεων»). Στο τέλος του βιβλίου δημοσιεύεται μια «Συνοπτική Χρονοβιογραφία του Θεατρικού Παιχνιδιού 1976-2006», όπου καταγράφονται αναλυτικά όλες οι πρωτοβουλίες και δραστηριότητες του κ. Λ. Κουρετζή κατά τη συγκεκριμένη τριακονταετία στη χώρα μας, αλλά και στο εξωτερικό.
Πρόκειται, λοιπόν, για ένα συλλεκτικό τόμο, όπου υπάρχει σημαντικό υλικό για τη θεωρία και ιστορία της Παιδαγωγικής Θεάτρου και του Θεατρικού Παιχνιδιού, όπως αυτά εξελίχθηκαν, διευρύνθηκαν, διαμορφώθηκαν και συνεχίζουν να υφίστανται και να λειτουργούν σε εκπαιδευτικό και κοινωνικό επίπεδο, με πρωτεργάτη, στυλοβάτη και εμψυχωτή/δάσκαλο όλων μας τον κ. Λάκη Κουρετζή. 
Στις σελίδες αυτού του ογκώδους και καλαίσθητου τόμου ο εκπαιδευτικός, όλων των βαθμίδων της εκπαίδευσης, ο θεατρολόγος, ο φοιτητής και κάθε φιλομαθής, δε θα βρει μόνο χρήσιμα γι’ αυτόν και χρηστικά για τη δουλειά του κείμενα. Θα διαπιστώσει τον εμπνευσμένο και πρωτοπόρο παιδαγωγό και αξιόλογο καλλιτέχνη, το διακεκριμένο εμψυχωτή του θεατρικού παιχνιδιού, τον επιστήμονα και Δάσκαλο της Παιδαγωγικής Θεάτρου, το φλογερό εραστή της τέχνης του θεάτρου στις πιο δημιουργικές εκφάνσεις του, στα πλαίσια του εκπαιδευτικού/παιδαγωγικού έργου, που αφορά τη θεατρική αγωγή του παιδιού και στη συμβολή της στη διαμόρφωση της προσωπικότητάς του. Ο αναγνώστης του βιβλίου, θα πληροφορηθεί για τις τεράστιες/τιτάνιες προσπάθειες, τον πολύχρονο αγώνα, το πολύμοχθο έργο, τις αγωνίες και τα όνειρα μιας δράκας ανθρώπων –και με πρωτοπόρο/πρωτεργάτη/αγωνιστή τον κ. Λάκη Κουρετζή– κατόρθωσαν να «επιβάλλουν» στην πολιτεία τη νομοθετική θεμελίωση της θεατρικής αγωγής στα σχολεία, και να εμπνεύσουν εκατοντάδες εκπαιδευτικούς και γονείς σε όλη την Ελλάδα.
Ο λόγος του συγγραφέα διαθέτει επιστημονικότητα, αλλά συγχρόνως και απλότητα, ώστε να είναι κατανοητός και ευχάριστος από τον αναγνώστη κάθε πνευματικού επιπέδου. Διακρίνεται εύκολα η οξύνοια του συγγραφέα, αλλά και η παρρησία του επάνω σε κοινωνικο-πολιτικά ζητήματα, που άπτονται του αντικειμένου. Εκφράζονται ένα πλήθος από απόψεις, παρατηρήσεις, προτάσεις, αλλά συγχρόνως αναλύονται όλα τα σχετικά θέματα με θεωρητικές απόψεις από τις επιστήμες της Θεατρολογίας, της Αισθητικής, της Παιδαγωγικής, της Ψυχολογίας, της Κοινωνιολογίας κ.λπ. Το βιβλίο είναι γεμάτο από πρακτικές εφαρμογές, για όσα ο συγγραφέας υποστηρίζει θεωρητικά. Βέβαια, στα σεμινάρια που πραγματοποιεί –εδώ και δεκαετίες– σε όλη την Ελλάδα, παρέχεται ασφαλώς πιο πρακτική εφαρμογή και επιτυγχάνεται βιωματική προσέγγιση, είτε οι συμμετέχοντες είναι παιδιά είτε ενήλικες (εκπαιδευτικοί και γονείς). Η πλούσια ευαισθησία του, η δημιουργική φαντασία του, η δημιουργικότητά του, η μεθοδικότητά του και πολλές άλλες αρετές της προσωπικότητάς του είναι εμφανείς και διάχυτες στα κείμενα του βιβλίου. 
Όλα τα θέματα συνδέονται με τα αναλυτικά προγράμματα των μαθημάτων στα σχολεία, αλλά τίθενται και κοινωνικοί/αισθητικοί κ.ά. στόχοι, ώστε ο αναγνώστης να αποκτήσει ένα πανόραμα γνώσεων και πληροφοριών, αλλά και πλούσιο προβληματισμό για τη «διδασκαλία» του μαθήματος της Θεατρικής Αγωγής. Βέβαια, στα κείμενα και στις απόψεις του συγγραφέα δεν υπάρχει καν πνεύμα διδακτισμού ή κάποιας «σκοπιμότητας» κατά την παροχή των γνώσεων, που αφορούν το Θεατρικό Παιχνίδι, τη σχέση του με τη Λογοτεχνία για παιδιά, την Αισθητική Αγωγή των παιδιών, την Περιβαλλοντική Εκπαίδευση, τη Διαθεματικότητα, τις Αναπαραστατικές Τέχνες κ.ο.κ.
Πρόκειται, κοντολογίς, για ένα βιβλίο-οδηγό, ένα βιβλίο-εργαλείο, ένα βιβλίο εμψύχωσης και δημιουργικής φαντασίας, ένα βιβλίο για το θεατρικό παιχνίδι, το θέατρο, τη θεατρική αγωγή των παιδιών και όχι μόνο. Βιβλίο-μνημείο, αλλά και μνημείο αναφοράς για όσους επιθυμούν να δώσουν άλλη διάσταση και προοπτική στην Εκπαίδευση, αλλά και στην κοινωνική και συναισθηματική διαπαιδαγώγηση των παιδιών. Τα Υπουργεία Παιδείας και Πολιτισμού θα έχουν την ευαισθησία και την υπευθυνότητα να το τοποθετήσουν στις σχολικές και δημοτικές βιβλιοθήκες όλης της χώρας; Αμφιβάλλω, και φυσικά όχι εξαιτίας της λεγόμενης «οικονομικής κρίσης»…!   
 
Θανάσης Ν. Καραγιάννης
Διδάκτωρ Επιστημών της Αγωγής –
Ερευνητής/Μελετητής/Κριτικός Θεάτρου για παιδιά

Πέμπτη 18 Ιουλίου 2013

Θ. Καραγιάννη, Ο Βασίλης Ρώτας και το έργο του για παιδιά και έφηβους



ΓΕΩΡΓΙΑ ΛΑΔΟΓΙΑΝΝΗ

Ιωάννινα 4 Φεβρουαρίου 2009

Παρουσίαση του βιβλίου

Θ. Καραγιάννης, Ο Βασίλης Ρώτας και το έργο του για παιδιά και έφηβους, Σύγχρονη Εποχή, 2007.

1.        Έργο ερευνητικής δικαιοσύνης: ανοίγει ένα από τα κλειστά αρχεία της νεοελληνικής γραμματείας. Το γιατί υπάρχουν κλειστά αρχεία είναι ερώτημα κρίσιμο που για να απαντηθεί χρειάζεται να μιλήσουμε για την έρευνα στην Ελλάδα, για συμφέροντα που έχουν μπει και βάζουν τους κανόνες, για μια φιλολογία των δημοσίων σχέσεων, ευλύγιστης και ευκίνητης σε κάμψεις που απαιτούν οι κάθε είδους είσοδοι (από τα σαλόνια του Τύπου και των εκδοτών μέχρι την πανεπιστημιακή έδρα). Κι έτσι σήμερα παρατηρείται το φαινόμενο: να ερευνώνται εξονυχιστικά ορισμένα μόνο θέματα και αυτά -τα διερευνημένα μέχρι τα τελευταία όρια και των πιο ευφάνταστων ερωτημάτων που θα μπορούσαν να διατυπωθούν-, να ξαναερευνώνται, ενώ την ίδια στιγμή παραδίδονται στη λήθη ή την τύχη μιας ‘συνάντησης’ με την ερευνητική εντιμότητα κάποιου ευσυνείδητου κι ανήσυχου λογίου. Αυτός είναι ο πρώτος έπαινος που έχω να κάνω στον συγγραφέα του βιβλίου.
2.      Η σε επίπεδο διδακτορικής διατριβής έρευνα: αναδεικνύει το εύρος και το βάθος του ζητήματος που απασχόλησε τον συγγραφέα· εμποδίζει να ξαναθαφτεί το θέμα· προωθεί σημαντικά την φιλολογική έρευνα και, κυρίως, να τονίσω αυτό: θέτει τις βάσεις, τα θεμέλια για την έρευνα την μελλοντική, καθόσον: θέτει ερωτήματα, ανακοινώνει πληροφορίες, φέρνει στο φως καινούριο υλικό και νέες εκτιμήσεις. Αξίζει ακόμα να σημειωθεί η βιβλιογραφική τεκμηρίωση και ο «διάλογος» της μελέτης με προηγούμενες συναφείς εργασίες, γεγονός που δείχνει γνώση και μεθοδικότητα στην  πραγμάτευση του θέματος. 
3.      Το βιβλίο του κ. Καραγιάννη έχει έναν ‘ολικό’ χαρακτήρα. Και αυτό να το συνδυάσουμε με το γεγονός ότι μας παρουσιάζει την πιο αντιπροσωπευτική περίπτωση πληθωρικότητας διανοούμενου του 20ού αιώνα, για να έχουμε ένα μέτρο του τι σημαίνει ο ‘ολικός’ χαρακτήρας. Χρησιμοποιώντας έναν άλλον όρο θα έλεγα ότι είναι ένα ‘πολυβιβλίο’, με την έννοια της συνθεμένης του πολυμέρειας. Να απαριθμήσω σύντομα μόνο ορισμένα από τα μέρη που αποτελούν πλήρεις, ξεχωριστές πραγματείες στα οικεία θέματα. Να κάνω μια παρένθεση και να πω ποιες εννοώ ως αυτάρκεις και ξεχωριστές πραγματείες. Εννοώ αυτές που προκύπτουν από μια κωδικοποίηση της εσωτερικής δομής της μελέτης, από μια ανασυγκρότηση των δεδομένων της, λ.χ. των πρωτογενών πηγών (μαζί και των προφορικών μαρτυριών), των βιβλιογραφικών και των ερμηνευτικών. Αυτή η συνθετότητα που είναι αποτέλεσμα του πλούσιου υλικού και του τρόπου που εσωτερικά δομείται η εργασία είναι μια σύνθεση δευτέρου βαθμού, πέρα από την προφανή πολυμέρεια που γίνεται φανερή από την διαίρεση των κεφαλαίων και όπου εκεί μας προσφέρονται, καταρχήν, τέσσερις, τουλάχιστον, μονογραφίες: για το θέατρο του Ρώτα (το μέρος αυτό από μόνο του είναι πολλά βιβλία μαζί), την ποίηση, την πεζογραφία ή για τα κλασικά εικονογραφημένα. Να πούμε επιπροσθέτως ότι αυτά τα  κείμενα του Ρώτα, τα κλασικά εικονογραφημένα, ανήκουν σε μια νέου τύπου αφήγηση, όπου και εδώ ο Ρώτας είναι πρωτοπόρος για τα ελληνικά δεδομένα, και πρόκειται για μια αφήγηση μέσα από την οποία ο δημιουργός γνωρίζει την πιο λαϊκή αναγνώριση, από το μεγάλο κοινό των αναγνωστών. Βλέποντας, τώρα, ‘εσωτερικά’ το βιβλίο του κ. Καραγιάννη θα προσέθετα μια ολόκληρη σειρά θεμάτων να προκύπτουν λ.χ. από το υλικό με τα βιογραφικά του Ρώτα. Κάνοντας την βιογραφία του Ρώτα, μας δίνει ταυτόχρονα και υλικό για τα εξής θέματα. Σημειώνω πρόχειρα: την ιστορία του θεάτρου, την θεωρία του θεάτρου, την μέθοδο της υποκριτικής τέχνης, την ιστορία της λογοτεχνίας, την ιστορία της κριτικής, την ιστορία των ιδεών και της διανόησης, την πολιτική ιστορία. Αυτά και μόνο ως ενδεικτικά του πλούτου που απλόχερα μας δίνει αλλά με μόχθο πολύ συγκέντρωσε ο κ. Καραγιάννης και που η αγάπη για το θέμα του μόνο αλάφρωνε το φορτίο των ερευνητικών απαιτήσεων που ο ίδιος έβαζε πολύ υψηλά.
4.      ένας τρόπος να ωφεληθεί κανείς με μια ματιά από τον πλούτο του βιβλίου είναι να αρχίσει να το διαβάζει από το τέλος προς την αρχή. Από εκεί θα γνωρίσει το μέγεθος του Ρώτα: πρώτα πρώτα εκεί είναι ένα λεπτομερέστατο, πληρέστατο, πολυτιμότατο Χρονολόγιο (8 σελίδων), συνταγμένο από τον κ. Καραγιάννη, κείμενο απολύτως αναγκαίο για μια προσωπικότητα σαν τον Ρώτα, να έχει δηλ. κάποιος έναν άνθρωπο-ποταμό μέσα σε λίγες σελίδες. Και ύστερα ακολουθούν 9 σελίδες με την Εργογραφία του Ρώτα, όπου παίρνει σάρκα και οστά το μέγεθος του ανθρώπου, καθώς καταγράφεται η εκδοτική παρουσία 6 δεκαετιών, με περίπου 163 έργα: 52 πρωτότυπα λογοτεχνικά, ιστορικά, θεατρικά, θεωρητικά, κριτικά· 45 βιβλία μεταφράσεις, 47 τεύχη της σειράς κλασικά εικονογραφημένα· 19 τεύχη του περιοδικού Λαϊκός Λόγος (1965-6, 1975). Να σημειώσω πως υπάρχει αρκετό ακόμη υλικό, διάσπαρτο στα περιοδικά και τις εφημερίδες, ικανό να συμπληρώσει ένα ακόμα βιβλίο. Στην προσωπική μου έρευνα συχνά συναντώ δημοσιεύματά του που δεν έχουν συμπεριληφθεί σε εκδόσεις. Μπορώ να αναφέρω το περιοδικό Ελεύθερα Γράμματα (1945-1951), όπου ο Ρώτας είναι τακτικός συνεργάτης, την εποχή εκείνη, μεταφράσεις του ανεβαίνουν στο θέατρο και γενικά αναπτύσσει έντονη δραστηριότητα: γράφει, μεταφράζει, παίζει στο θέατρο. Αυτό το υλικό ζητάει τους ερευνητές του. Για να μείνουμε στο βιβλίο του κ. Καραγιάννη, να αναφέρουμε ακόμη ένα, επίσης, χρήσιμο Επίμετρο, όπου καταχωρίζει πολύτιμο εικαστικό και φωτογραφικό υλικό, τόσο πλούσιο που έχουμε ξανά την βιογραφία του Ρώτα αλλά τώρα μέσα από τις φωτογραφίες.
5.      Μια τελευταία κουβέντα για τον Ρώτα. Είναι ο πρωτοπόρος των πρωτοπόρων στο θέατρο για παιδιά: και τούτο γιατί όχι μόνο ανήκει στην πρώτη, χρονικά, ομάδα των δραματουργών –με τους οποίους και ξεκινά, προς το τέλος της δεκαετίας του 1920, η συστηματική ιστορία αυτής της δραματουργίας- αλλά είναι ο πρώτος που προέρχεται αποκλειστικά από το θέατρο και όχι από την παιδαγωγική που ήταν η προέλευση των κυριών που ίδρυσαν τις πρώτες σκηνές (Λόντου, Μεταξά). Αυτό φυσικά έχει συνέπειες για το είδος του θεάτρου για παιδιά που έρχεται να εισηγηθεί· είναι το είδος που σήμερα χαρακτηρίζει τον θεατρικό μας πολιτισμό στην τέχνη για παιδιά και που σταθεροποίησαν, στη δεκαετία του 1970, οι αναγνωρισμένοι δημιουργοί, ο Δ. Ποταμίτης και η Ξ. Καλογεροπούλου. Να προσθέσουμε μάλιστα ότι στην πρώτη εκείνη εμφάνιση, ο Ρώτας ερχόταν με πολλές ιδιότητες ταυτόχρονα που του έδιναν την επάρκεια να ανταποκρίνεται στις σύνθετες απαιτήσεις του θεατρικού γεγονότος: ως δραματουργός (1928), ως ηθοποιός και σκηνοθέτης (Λαϊκό Θέατρο, 1930-1938), και ως μεταφραστής του Σαίξπηρ. Η πρωτοποριακή του συμβολή διακρίνεται τόσο στο είδος του θεατρικού κειμένου που γράφει όσο και στην θεατρική πράξη, όπως θεωρητικά την περιγράφει, την ίδια εποχή, και όπως την εφαρμόζει: το παιδί βρίσκεται στο κέντρο της θεατρικής πράξης, είναι σχεδόν πάντα ο δραματικός ήρωας στα κείμενά του, είναι κατά προτίμηση ο υποκριτής/ηθοποιός και βέβαια ο σταθερός δέκτης, το κοινό του θεάτρου. Ανάλογα και η θεματική των έργων του, αλλά και οι τεχνικές και οι θεατρικές συμβάσεις που διαλέγει να χρησιμοποιήσει επιλέγονται με κριτήριο την εμπειρία και την συναισθηματική ωριμότητα του παιδιού της μικρής, κυρίως, σχολικής ηλικίας. Στόχος του «να κάνει τα παιδιά περισσότερο λειτουργούς και λιγότερο θεατές». Η εμπειρία  αυτής της εργασίας τον κάνει να είναι ο πρώτος εισηγητής του education drama, περνώντας θέματα του σχολικού προγράμματος από την ιστορία, τη μυθολογία, τη θρησκεία, την κοινωνική ζωή μέσα στη θεατρική φόρμα. Κορυφαία, εδώ, η συμβολή του στις παραστάσεις της νεολαίας της Αντίστασης, της ΕΠΟΝ, και πρωτοποριακή σε αυτές τις παραστάσεις είναι η προσαρμογή της «φιγούρας» –δηλαδή της πιο εκλαϊκευμένης αλλά και της πιο πριμιτίβ αναπαράστασης- στην υποκριτική που την διεκπεραιώνουν τα φυσικά σώματα των ηθοποιών. Ο Ρώτας χρησιμοποιεί πολλές «φιγούρες» ως δραματικούς χαρακτήρες, από εκείνες του Θεάτρου Σκιών μέχρι τις άλλες των φύλλων της τράπουλας- π.χ. τον Ρήγα, την Βασίλισσα- αλλά και από τον βωβό κινηματογράφο με ήρωα τον Τσάπλιν. Για να δούμε πόσο γόνιμη είναι αυτή η σύλληψη αρκεί, ενδεικτικά, να θυμίσουμε μια περίπτωση ανάλογης χρήσης της από το μοντέρνο θέατρο, όπως συμβαίνει με το έργο του Γ. Σκούρτη, Ο Καραγκιόζης παρά λίγο Βεζύρης και, κυρίως με την παράστασή του από το Θέατρο Τέχνης και την σκηνοθεσία του Κ. Κουν. Να προσθέσουμε, εδώ, ότι ο Ρώτας, ήδη, από τα πρώτα χρόνια που ασχολείται με το παιδικό θέατρο, έχει αφομοιώσει στα δραματικά του κείμενα –και φυσικά στις παραστάσεις τους- τις τεχνικές της πιο πλούσιας κωμικής παράδοσης στο παγκόσμιο θέατρο, της commedia dellarte. Μάλιστα σε τόση ποικιλία που αν κάνουμε μια συστηματική ανάγνωση των δραματικών του κειμένων, μέσα από αυτό το πρίσμα, θα έχουμε μια εγκυκλοπαίδεια κωμικών τεχνασμάτων βασισμένων στην μεγάλη παράδοση της commedia dellarte. Για το θέμα αυτό, όπως και για το προηγούμενο θέμα της «φιγούρας», υπάρχουν σχετικές μελέτες.
6.      Κλείνοντας, να επιστρέψω στο βιβλίο του κ. Καραγιάννη και να σημειώσω πως είναι ταυτόχρονα και ένα βιβλίο-ανάγνωσμα, μακριά από την απωθητική στρυφνότητα των διδακτορικών διατριβών. Κι αυτό το οφείλουμε στο δικό του λόγο, που έχει ωριμάσει από δεκαετίες συνομιλίας του δάσκαλου με τους μαθητές του. Τα πιο ωραία του δείγματα μέσα στο βιβλίο είναι οι ‘δευτερογενείς του αφηγήσεις’, όταν κυριολεκτικά μας αφηγείται τις υποθέσεις των έργων του Ρώτα. Έτσι, και μαθαίνουμε και απολαμβάνουμε ή, για να γυρίσουμε σε μια παλαιική αξία που φαίνεται ακόμα να ισχύει: το βιβλίο του κ. Καραγιάννη ανταποκρίνεται πλήρως σε μια σύνθετη και απαιτητική προσδοκία: να μπορεί ταυτόχρονα να μας προσφέρει την τέχνη με την επιστήμη ή, για να το πούμε όπως ακουγόταν στον 19ο αιώνα: το τερπνόν μετά του ωφελίμου.        

Γεωργία Λαδογιάννη
Επίκ. Καθηγήτρια
Πανεπιστημίου Ιωαννίνων


Θανάση Ν. Καραγιάννη, Ο Βασίλης Ρώτας και το έργο του για παιδιά και έφηβους



Θανάση Ν. Καραγιάννη
Ο Βασίλης Ρώτας και το έργο του για παιδιά και έφηβους

Παρουσίαση βιβλίου στο βιβλιοπωλείο της «Σύγχρονης Εποχής»
2007
Από την Κυριακή Πετράκου

Ο Βασίλης  Ρώτας, όπως και πολλοί άλλοι, άρχισε τη λογοτεχνική σταδιοδρομία του με ποίηση, ως είθισται, αμέσως όμως στράφηκε στο δράμα, συγκεκριμένα το 1906, όταν διεξάγονταν δραματικοί διαγωνισμοί από το πανεπιστήμιο Αθηνών. Υπέβαλε το πρώτο του έργο με τίτλο Τ’ αποπαίδια της μοίρας, όταν δηλαδή ήταν μόλις 17 χρονών, ένα έμμετρο αγροτικό δράμα με θέμα την αιμομιξία, το οποίο φαίνεται σόκαρε τους συντηρητικούς καθηγητές του πανεπιστημίου, οπότε απορρίφθηκε μετά βδελυγμίας σχεδόν. Η αποτυχία του απογοήτευσε και στενοχώρησε βαθιά τον Ρώτα, που όμως είχε το μικρόβιο της σκηνής και στην πρώτη δεκαετία του 20ού αι. εκπαιδεύτηκε ως ηθοποιός και έκανε την πρώτη του θεατρική μετάφραση το 1910. Κατόπιν κατατάχθηκε ως αξιωματικός και πολέμησε στους διαδοχικούς μεγάλους πολέμους. Όταν αποστρατεύθηκε έγραψε ένα από τα καλύτερα πατριωτικά δράματα που γράφτηκαν ποτέ, το Να ζει το Μεσολόγγι, που παίζεται μέχρι σήμερα, άρχισε να μεταφράζει Σαίξπηρ σε εκείνες τις σχεδόν αξεπέραστες μεταφράσεις, να διδάσκει στην Επαγγελματική Σχολή Θεάτρου του ΣΕΗ (1924-1929). Ο Ρώτας ομονοούσε με τον Φώτο Πολίτη που το διεύθυνε ως προς τον μορφωτικό και παιδαγωγικό χαρακτήρα παράλληλα με την καλλιτεχνική πλευρά που όφειλε να έχει το θέατρο. Από το 1930 άρχισε να δημιουργεί θιάσους και σχολές Ο Θανάσης Καραγιάννης έχει ενσωματώσει ένα μεγάλο κεφάλαιο, περισσότερο από το 1/3 του βιβλίου του, με τη θεατρική δραστηριότητα του Ρώτα. Είτε επρόκειτο για δραματουργία, είτε για διδασκαλία της υποκριτικής, είτε για σκηνοθεσίες και θεατρικές πολιτικές, ακόμα και στην επιλογή του έργου που μετάφραζε, παράλληλα με τον καλλιτεχνικό στόχο, ο Ρώτας ενεργούσε μέσα σε ένα πνεύμα διδακτικό-μαρξιστικό, όπως έκανε παράλληλα σχεδόν ο  Μπρεχτ. Υπό αυτή την έννοια όλη του η θεατρική δραστηριότητα εντάσσεται στα πλαίσια της εργασίας του Καραγιάννη: το θέατρο ήταν γι’ αυτόν ένα βήμα διαπαιδαγώγησης και μόρφωσης του λαού και το τμήμα του λαού που είναι πλέον δεκτικό είναι ασφαλώς τα παιδιά και οι έφηβοι. Και τα έργα του άλλωστε που προορίζονταν για ενήλικο κοινό, είναι πατριωτικά δράματα και διδακτικές-κοινωνιοκριτικές κωμωδίες, δηλαδή κατάλληλα για μικρούς και μεγάλους. Αυτό το τμήμα της μελέτης ανέλαβα να παρουσιάσω εδώ.  
Καταρχάς  εξετάζεται η θεατρική προπαίδεια του  Ρώτα, δύσκολη στην ιχνηλασία καθώς  οι μαρτυρίες είναι λίγες και μεταγενέστερες και υπόκεινται στις ιδιοτροπίες της μνήμης. Λ.χ. η υπόθεση του πρώτου εκείνου άτυχου έργου του παρουσιάζεται εντελώς διαφορετική σε μεταγενέστερες αναφορές, από αυτή που μας πρόσφερε το κείμενο. Οι θεατρικές σπουδές και οι πρώτες θεατρικές εμπειρίες του ως ηθοποιού είναι και αυτές κάπως αβέβαιες, αν και όχι ανεξιχνίαστες. Κατόπιν παρουσιάζεται εκτεταμένα το πρώτο θεατρικό σχήμα που δημιούργησε και διεύθυνε ο Ρώτας, το Λαϊκό Θέατρο Παγκρατίου ή Αθηνών, που λειτούργησε από το 1930 ως το 1937, με μια μετακόμιση δίχως κέρδος στο κέντρο το 1932, όπου ο Ρώτας ανέβασε ένα πλήθος έργα, ελληνικά και ξένα, αντέχοντας τις διώξεις και την έλλειψη κατανόησης από το λαϊκό κοινό στο οποίο θέλησε να απευθυνθεί. 
Κατόπιν παρουσιάζεται  το θρυλικό Θεατρικό Σπουδαστήριο στην Αθήνα. Λειτούργησε στην πρώτη περίοδο το 1942-1944, και αποτέλεσε φυτώριο νέων καλλιτεχνών και άντρο αντιστασιακής δράσης. Με ιθύνοντες εκτός από τον Ρώτα τον Μάνο Ζαχαρία, τον Παύλο Τζερμιά, τη Ροζίτα Σώκου και δάσκαλους τον Γιαννούλη Σαραντίδη, τον Γιάννη Τσαρούχη, τους γλύπτες  Μέμο Μακρή και Θανάση Απάρτη, τον μουσικολόγο Σίμωνα Καρρά, ο Ρώτας δίδαξε υποκριτική, δραματολογία, θεωρία της τέχνης και ψυχολογία. Οι μαθητές ξεπέρασαν τους 500. Στη δεύτερη περίοδο 1946-48, μέσα στον εμφύλιο, εκτός από ορισμένους από τους προαναφερθέντες, συνεργάστηκαν οι σκηνοθέτες Πέλος Κατσέλης και Σωκράτης Καραντινός,  ο Μάνος Κατράκης, ο ιστορικός του νεοελληνικού θεάτρου Γιάννης Σιδέρης.  
Το πνεύμα του Θεατρικού Σπουδαστηρίου μεταφέρθηκε  στον αντιστασιακό θίασο της ΕΠΟΝ που ίδρυσε ο Ρώτας. Συνεργάστηκε σ’ αυτόν με τον συγγραφέα Γεράσιμο Σταύρου και τον γιο του Νικηφόρο Ρώτα με συμμετοχή ηθοποιών και ντόπιων. Ο θίασος περιόδευε και έδινε παραστάσεις στη Θεσσαλία το 1944, και έπαιζε κυρίως το πατριωτικό δράμα του Ρώτα Ρήγας Βελεστινλής, και το Να ζει το Μεσολόγγι, τον Γερμανοτσολιά του Σταύρου και διάφορα άλλα έργα και δρώμενα, αυτοσχέδια και επικαιρικά ορισμένα. 
Χαλκέντερος συγγραφέας ο Ρώτας, έχει και ένα  εκτεταμένο κριτικό και θεωρητικό  έργο. Ο Καραγιάννης το αναλύει ως προς το πνεύμα και σταχυολογεί ένα σημαντικό αριθμό κριτικών άρθρων που δεν περιλαμβάνονται στους συγκεντρωτικούς τόμους. Βεβαίως μεγάλο μέρος έχουν υποχρεωτικά οι απόψεις του Ρώτα για το σχολικό θέατρο, για το οποίο έχει γράψει και έναν οδηγό που χρησιμοποιείται έως σήμερα.  
Ένα-ένα παρουσιάζονται τα θεατρικά έργα του Ρώτα. Γράφεται η υπόθεσή τους, οι χαρακτήρες, αναλύονται με γνώμονα τα ιδεολογικά και παιδαγωγικά στοιχεία που περιέχουν και δίνεται μια ενδεικτική παραστασιογραφία. Το πιάνο, τα Ελληνικά νιάτα, Το παραμύθι της ανέμης, Ο ήρως Κατσαντώνης, το Κιλελέρ, Οι γραμματιζούμενοι, Ο Προμηθέας ή η Κωμωδία της αισιοδοξίας. Κατόπιν τα γραμμένα ειδικά για παιδιά και εφήβους και το σχολικό θέατρο: το περίφημο Να ζει το Μεσολόγγι, Σε γνωρίζω από την κόψη, Νενικήκαμεν, Πολεμικό ξεπροβόδισμα, Κατοχή, Μάνα, Η γλωσσού, Σπιτίσιο φαΐ, Τα κορίτσια επαναστατούν, Ο Καρδούλας δραγάτης, Οι μαξιλαριές, Ο ήρωας· τα Καραγκιόζικα Η αξιοπρέπεια, Η ειρήνη, Ο Καραγκιόζης δάσκαλος, Το μάθημα της ιστορίας, Ο Καραγκιόζης πάει στο σκολειό, Μια δραχμή παστέλι, Ο πασάς μαθαίνει στον Καραγκιόζη τι εστί πατρίς και άλλα, το θρησκευτικό Ο Ιησούς δωδεκαετής εν τω ναώ και το χριστουγεννιάτικο Ο χορός των παιχνιδιών, όπως και έργα με ήρωες ζώα. Ένας θησαυρός από χαριτωμένα και διδακτικά έργα, που μπορεί να αποτελέσει οδηγό για παιδικό  θέατρο και σχολικές παραστάσεις. Το τμήμα αυτό της μελέτης του Θανάση Καραγιάννη είναι μια μικρή θεατρολογική μονογραφία μέσα σε μια μεγαλύτερη, ενδιαφέρουσα όσο και χρηστική για τους παιδαγωγούς, δάσκαλους και καθηγητές, και τους καλλιτέχνες που ασχολούνται με το παιδικό θέατρο· αλλά και για τους θεατρολόγους υπάρχει υλικό, όπως λ.χ. η συγκεντρωμένη παραστασιογραφία του Λαϊκού Θεάτρου Αθηνών.  
Από όλες τις  πλευρές του έργου του Ρώτα, αυτή που κερδίζει μέχρι στιγμής την μάχη του χρόνου είναι η θεατρική: οι μεταφράσεις του και τα έργα του εμφανίζονται, αν όχι στην «εμπορική» για να το πούμε έτσι θεατρική ζωή, πάντως στο ερασιτεχνικό και σχολικό θέατρο. Εκτός από τα έργα του που είναι ειδικά γραμμένα για τις νεαρές ηλικίες και τα πατριωτικά του δράματα, ο Ρήγας, ο Κολοκοτρώνης, τα Ελληνικά νιάτα και το Να ζει το Μεσολόγγι, τα οποία θεωρούνται από τους κριτικούς ως ίσως τα εντελέστερα του είδους, δεν έχουν χάσει την παιδαγωγική τους εμβέλεια και την ικανότητα να συγκινούν, έστω και αν το πατριωτικό δράμα έχει περάσει, προσωρινά ή οριστικά άγνωστο, στο περιθώριο της θεατρικής ζωής. Η μεγάλη και άρτια εργασία του Καραγιάννη είναι ένα καλό έναυσμα για περαιτέρω έρευνα και μελέτη του έργου του Ρώτα στον θεατρικό όπως και στους υπόλοιπους τομείς.

Θαν. Ν. καραγιάννη, ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΔΡΑΜΑΤΟΥΡΓΙΑΣ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ (1871-1949) ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΥΠΡΟ (1932-1949)



Μαίρη Δημάκη – Ζώρα

Θανάσης Ν. Καραγιάννης, Ιστορία της Δραματουργίας για παιδιά στην Ελλάδα (1871-1949) και την Κύπρο (1923-1949). Με στοιχεία θεατρικής αγωγής και παραστασιογραφίας του σχολικού θεάτρου

Πρόλογος Βάλτερ Πούχνερ,

Εκδοτικός οίκος Αντ. Σταμούλη,

Θεσσαλονίκη 2012, σσ. 551

Το Θέατρο για παιδιά και νέους –ή Θέατρο για ανήλικους θεατές, όπως διαμορφώνεται πλέον ο όρος στη σύγχρονη βιβλιογραφία– αποτελεί μια ιδιαίτερη μορφή θεατρικής έκφρασης που καθορίζεται και οροθετείται όχι με βάση κοινωνιολογικά, ειδολογικά ή αισθητικά κριτήρια, αλλά με αποκλειστικό γνώμονα του αποδέκτη του σκηνικού θεάματος, τον ανήλικο θεατή. Το ερευνητικό ενδιαφέρον για το είδος αυτό παρουσιάζεται τα τελευταία χρόνια διευρυμένο και στη χώρα μας, ενώ η σχετική βιβλιογραφία αυξάνεται σημαντικά.
Στο πλαίσιο των μελετών που αφορούν το είδος αυτό του θεάτρου, ένα ακόμη πολυσέλιδο βιβλίο του Θανάση Ν. Καραγιάννη κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Αντ. Σταμούλη (Θεσσαλονίκη) με τίτλο Ιστορία της Δραματουργίας για Παιδιά στην Ελλάδα (1871-1949) και την Κύπρο (1932-1949). Ο ακούραστος μελετητής του Θεάτρου για παιδιά, αρχειοδίφης και κριτικός του θεάτρου καταθέτει μια πολύ σημαντική συμβολή στη μελέτη του γνωστικού πεδίου που αφορά το ελληνικό Θέατρο για ανήλικους θεατές και την ιστορία του. Το βιβλίο πραγματεύεται την πορεία του είδους αυτού στην Ελλάδα από το τέλος του 19ου μέχρι τα μέσα του 20ού αιώνα και την Κύπρο από το 1932 μέχρι το 1949, με βάση το αρχειακό υλικό που έχει συγκεντρώσει ο συγγραφέας και την έρευνά του για το σχολικό θέατρο.
Το βιβλίο, που προλογίζει ο καθηγητής Βάλτερ Πούχνερ, διαιρείται σε πέντε κεφάλαια: «Στοιχεία για τη Θεατρική Αγωγή και τη δραματική τέχνη στην Εκπαίδευση», «Εισαγωγή στην Ιστορία της Δραματουργίας για παιδιά στην Ελλάδα (συνοπτικό σχεδίασμα)», «Δραματουργία για παιδιά στην Ελλάδα, κατά ιστορική περίοδο. Θεματολογία – Ιδεολογία – Παιδαγωγία», «Έλληνες δραματουργοί», «Εισαγωγή στην Ιστορία της Δραματουργίας για Παιδιά στην Κύπρο», ενώ επιτάσσονται Παραρτήματα με βιβλιογραφικούς πίνακες και ιστογράμματα.
Μέλημα του συγγραφέα αποτελεί κυρίως η καταγραφή και η ερμηνεία των ιστορικών δεδομένων, χωρίς όμως να παραλείπεται και η διερεύνηση θεωρητικών ζητημάτων σχετικά με τον όρο «Θέατρο για Παιδιά» και το περιεχόμενό του. Στο πλαίσιο αυτό παρατίθενται στο πρώτο κεφάλαιο ορισμοί και εννοιολογικές διασαφήσεις για ποικίλους όρους που έχουν άμεση σχέση με το Θέατρο για Παιδιά αλλά και με το Θέατρο στην Εκπαίδευση, όπως είναι το θεατρικό παιχνίδι, η δραματοποίηση, ο αυτοσχεδιασμός και πολλοί άλλοι.
Στο μεγαλύτερο μέρος του, το βιβλίο παρουσιάζει την ιστορική πορεία και τους σταθμούς στην εξέλιξη του Θεάτρου για Παιδιά στην Ελλάδα, με την εισαγωγική παρουσίαση των μεθοδολογικών προβλημάτων και των αντικειμενικών δυσχερειών που παρουσιάζει η αρχειακή έρευνα ως βασική προϋπόθεση συγκέντρωσης του απαραίτητου υλικού. Μετά από τη συνοπτική παρουσίαση των παλαιότερων περιόδων, η εστίαση πέφτει στην περίοδο των απαρχών (1896-1921) του Θεάτρου για Παιδιά στην Ελλάδα και κυρίως στην περίοδο του Μεσοπολέμου. Ειδικότερα, παρουσιάζεται και αναλύεται διεξοδικά το Σχολικό Θέατρο στον Μεσοπόλεμο, για το οποίο ο συγγραφέας έχει συγκεντρώσει πληθώρα τεκμηρίων και αθησαύριστων στοιχείων. Συγκεκριμένα, έχουν συγκεντρωθεί εδώ στοιχεία για τα έργα δεκάδων συγγραφέων, τα οποία κατατάσσονται θεματικά (πατριωτικά – ιστορικά, από την οικογενειακή ζωή κ.ά.) και σχολιάζονται ως προς το περιεχόμενο αλλά και ως προς την εκδοτική τύχη και τη σκηνική παρουσίασή τους. Ιδιαίτερη ενότητα αποτελεί το «Σχολικό Θέατρο στη Θεσσαλία του Μεσοπολέμου», για την εμφάνιση και εξέλιξη του οποίου ο Θανάσης Καραγιάννης έχει κάνει μια πολύ ενδελεχή έρευνα σε αρχεία και βιβλιοθήκες, τα αποτελέσματα της οποίας αποδίδουν εδώ πλούσιους καρπούς. Παράλληλα, σε ξεχωριστή ενότητα γίνεται λόγος για την «Κριτική του Σχολικού και Ερασιτεχνικού Θεάτρου στον Μεσοπόλεμο», όπου παρατίθενται ενδεικτικά ορισμένα κείμενα με πολύ ενδιαφέρον, μεταξύ των οποίων κριτικά σημειώματα και επιστολές του Γιάννη Σιδέρη, του Πέτρου Πικρού και της Αντιγόνης Μεταξά. Έτσι, ο συγγραφέας δίνει πολύτιμο υλικό για την περαιτέρω μελέτη της περιόδου αυτής και, ειδικότερα, για τη διερεύνηση του ιδεολογικού υπόβαθρου που καθόρισε τις επιλογές των δραματουργών του Μεσοπολέμου, ενώ καταγράφονται, στην παραστασιογραφία που ακολουθεί, στοιχεία για 60 παραστάσεις σχολικού θεάτρου. Η δραματουργία της περιόδου 1940-1949 (Ελληνο-ιταλικός πόλεμος, Κατοχή, Εμφύλιος) παρουσιάζεται επίσης σε ξεχωριστό κεφάλαιο, με αναφορά στο ιστορικό, πολιτικό και εκπαιδευτικό πλαίσιο της εποχής και με παρουσίαση των θεατρικών έργων για παιδιά σε θεματική κατηγοριοποίηση. Πλούσιο και εδώ το υλικό, πολλές και τεκμηριωμένες οι πληροφορίες που δίνει ο συγγραφέας για τους δημιουργούς, τα έργα και τις παραστάσεις της εποχής.
Ένας εμπεριστατωμένος κατάλογος με τους επαγγελματικούς και ερασιτεχνικούς θιάσους που δραστηριοποιήθηκαν στο χώρο του θεάτρου για παιδιά και νέους από το 1922-1999 καθώς και ένα πολυσέλιδο κεφάλαιο με εργοβιογραφικά στοιχεία για 22 δραματουργούς του νεοελληνικού θεάτρου για παιδιά, συμπληρώνουν το υλικό του βιβλίου αναφορικά με την ιστορία της δραματουργίας για παιδιά στην Ελλάδα. Ακολουθεί ένα κεφάλαιο αφιερωμένο στην ιστορία της δραματουργίας για παιδιά στην Κύπρο (1932-1949), όπου περιλαμβάνονται στοιχεία για την εκδοτική δραστηριότητα και την παραστασιογραφία και συμπληρώνονται από σχετική βιβλιογραφία.
Το βιβλίο ολοκληρώνεται με τα πλούσια Παραρτήματά του, στα οποία περιλαμβάνεται ένας πολυσέλιδος πίνακας με τα εκδεδομένα έργα του Σχολικού θεάτρου από το 19ο αιώνα έως τη μεταπολίτευση, ιστογράμματα με την εκδοτική παραγωγή και την ταξινόμηση κατά τόπο, συγγραφέα και εκδότη, καθώς και ευρετήριο που διευκολύνει τη γρήγορη αναζήτηση ειδικότερων στοιχείων.
Είναι αναμφισβήτητο ότι ο αναγνώστης, είτε ενδιαφέρεται για το αντικείμενο γενικότερα είτε είναι εκπαιδευτικός ή ερευνητής, έχει πολλά να αντλήσει από το βιβλίο του Θανάση Καραγιάννη, o οποίος με αγάπη για το αντικείμενο, με γνώση και με συστηματική δουλειά μας έδωσε ένα ακόμη σημαντικό εργαλείο έρευνας και μελέτης του Θεάτρου για ανήλικους θεατές στην Ελλάδα και την Κύπρο. Οι πλούσιες και τεκμηριωμένες πληροφορίες που καταγράφονται εδώ, καθώς και η σύνδεση της δραματουργικής παραγωγής με το ιστορικό, κοινωνικό αλλά και εκπαιδευτικό περιβάλλον στο οποίο αυτή παράγεται, αποτελούν πολύτιμη συμβολή στην περαιτέρω έρευνα της ιστορικής πορείας αλλά και της παιδαγωγικής, καλλιτεχνικής, κοινωνιολογικής και ευρύτερα πολιτισμικής διάστασης που λαμβάνει σήμερα το Θέατρο για ανήλικους θεατές.


Θαν. Ν. Καραγιάννη, ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΤΡΟΥ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ



Θανάση Καραγιάννη
ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΤΡΟΥ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ 2007-2010

Το «θέατρο για παιδιά» είναι ένα θέμα που απασχολεί και προβληματίζει σήμερα όχι μόνο εκείνους που ασχολούνται με αυτό αλλά και πολλούς άλλους (εκπαιδευτικούς, γονείς, πολιτιστικούς φορείς, θεατρολόγους, διευθυντές θεάτρων και, βεβαίως, τα ίδια τα παιδιά). Δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία για τη βαρύνουσα σημασία του θεάτρου στη διαπαιδαγώγηση των παιδιών. Σαν είδος, αποτελεί τη συνισταμένη όλων των τεχνών και τους παρέχει την ευκαιρία να ανακαλύψουν τα ταλέντα τους, να ωριμάσουν συναισθηματικά, να κοινωνικοποιηθούν και να μυηθούν στο μαγικό κόσμο της θεατρικής δημιουργίας, παρέχοντας καθημερινά μοναδικές συγκινήσεις σε όλους όσους το αγαπούν και το υπηρετούν.

Το «θέατρο για παιδιά» σήμερα προσπαθεί να βρει τις ισορροπίες του μέσα σε ένα εντελώς νέο και διαφορετικό τοπίο, ένα τοπίο εν δράσει και εν εξελίξει. Δυστυχώς, όμως η κριτική του «θεάτρου για παιδιά» είναι σχεδόν ανύπαρκτη στην Ελλάδα και εντελώς ανύπαρκτη στην Κύπρο.

Εύλογα κυριαρχεί η άποψη, την οποία συμμερίζονται αρκετοί σκηνοθέτες, ότι η μη ύπαρξη κριτικής θεάτρου για παιδιά, έχει ως αποτέλεσμα να μην υπάρχει το ενδιαφέρον και η ενθάρρυνση για να παρουσιάσουν μια παράσταση, πόσω μάλλον να γράψει κάποιος ένα νέο επίκαιρο έργο αφού πιθανόν να μην τύχει καμίας αναγνώρισης ή εκτίμησης. Κάποιοι άλλοι συνάδελφοι μου, θεατρολόγοι, στρουθοκαμηλίζοντας κρύβονται πίσω από τις εξειδικευμένες γνώσεις που απαιτούνται για τη συγγραφή μιας κριτικής θεάτρου για παιδιά και των πολλών παραστάσεων που υπάρχουν με τον χρόνο να μην είναι αρκετός για να τις παρακολουθήσουν όλες.

Σε αυτές τις απόψεις ο Θανάσης Καραγιάννης τολμά και κάνει το πρώτο βήμα, δίνοντας απαντήσεις, προσφέροντας έτσι το πρώτο και μέχρι στιγμής το μοναδικό βιβλίο στην Ιστορία της Ελληνικής Βιβλιογραφίας με θέμα την κριτική θεάτρου για παιδιά.

Όπως ο ίδιος αναφέρει στην εισαγωγή του βιβλίου «οι κριτικοί του θεάτρου για παιδιά-αυτοί και όσοι υπάρχουν και στο βαθμό που ασχολούνται με το είδος αυτό- έχουν την ηθική και κοινωνική υποχρέωση να ανοίξουν διάλογο μεταξύ των δραματουργών, συντελεστών των παραστάσεων για παιδιά και των ηθοποιών από τη μια, και των εκπαιδευτικών και γονιών από την άλλη, οι οποίοι έχουν ένα σημαντικό μέρος ευθύνης για τη θεατρική αγωγή, ανάπτυξη και καλλιέργεια της προσωπικότητας των παιδιών». Και συμπληρώνει «Οι κριτικοί θεάτρου (δημοσιογράφοι, θεατρολόγοι ή εκπαιδευτικοί, ανεξαρτήτως ποιοι απ’ όλους θα παίξουν πρωταγωνιστικό ρόλο) πρέπει ν’ αναλάβουν την ευθύνη, που τους αναλογεί, απέναντι στη θεατρική αγωγή και κοινωνική διαπαιδαγώγηση, δια του θεάτρου, των παιδιών και των εφήβων και να πάρουν πρωτοβουλίες.»

Έχοντας στη διάθεσή του, δύο έντυπα πανελλήνιας εμβέλειας, την εφημερίδα Ριζοσπάστης και το περιοδικό Θέματα Παιδείας, αφού -όπως αναφέρει στην εισαγωγή του βιβλίου του- αρχικά ο ίδιος πρότεινε στους διευθυντές των δύο εντύπων να του παραχωρηθεί κάποιος χώρος για επίτευξη του εγχειρήματός του, κατάφερε να υλοποιήσει αυτό που κανείς άλλος δεν είχε επιχειρήσει μέχρι πρόσφατα: την σε τακτική βάση παρουσίαση-κριτική θεατρικών παραστάσεων για παιδιά.

Με θέληση, αγάπη, αλλά και με συστηματική έρευνα ο Θανάσης Καραγιάννης συνέβαλε και συνεχίζει να συμβάλει στην παρουσία και προβολή της κριτικής του Θεάτρου για τα παιδιά κι ας «ορισμένοι δημιουργοί δεν θέλησαν τη συνεργασία του, άλλοι απαξιώνοντας την προσπάθειά του και άλλοι ενοχλημένοι από την ιδεολογική ταυτότητα του δημοσιογραφικού οργάνου του ΚΚΕ, παραβλέποντας την ουσία της υπόθεσης και του κοινωνικού/πολιτικού καθήκοντος όλων στα ζητήματα θεατρικής αγωγής του λαού μας και ιδιαίτερα όσων ασχολούνται με τη διαπαιδαγώγηση των παιδιών».

Ο Θανάσης Καραγιάννης στο βιβλίο του «Κριτική Θεάτρου για παιδιά 2007-2010» αναδημοσιεύει 110 κριτικά σημειώματα, στα οποία παρουσιάζει, σχολιάζει και κρίνει θεατρικά κείμενα για παιδιά και τις παραστάσεις τους, για τις θεατρικές περιόδους 2007-2008, 2008-2009 και 2009-2010, με γνώμονα τα γνωρίσματα του «θεάτρου για παιδιά»: δηλαδή το κείμενο, την παράσταση, την επικοινωνία και την παιδαγωγική. Δίνει βαρύτητα στο κείμενο αλλά και στη σκηνική του απόδοση, στην παιδαγωγική αλλά και μορφωτική αποστολή που επιδιώκεται δι’ αυτού.

Στο βιβλίο «Κριτική Θεάτρου για παιδιά 2007-2010» αναδημοσιεύονται, με ελάχιστες διορθώσεις και προσθήκες, 102 κριτικά κείμενά του από την εφ. «Ριζοσπάστης», 6 από το περιοδικό «Θέματα Παιδείας», 1 από την εφημερίδα «Ενεργός Δημότης Νοτίων Προαστίων» και 1 από το θεατρικό πρόγραμμα (2009-2010) του θιάσου «Αβάντι».

Περιλαμβάνονται κριτικά κείμενα για παραστάσεις που εμπερικλείουν τους τέσσερις βασικούς άξονες της δραματουργίας που καλύπτουν το σύνολο σχεδόν των έργων για παιδιά.

Τους αναφέρω επιγραμματικά:

Ο πρώτος άξονας αφορά στην αρχαία ελληνική γραμματεία με διασκευές και δραματοποιήσεις που ξεκινούν από τον Αριστοφάνη και τον Όμηρο και φτάνουν μέχρι την τραγωδία και την Ιστορία.

Ο δεύτερος αναφέρεται στο παραμύθι και τη λαϊκή (ελληνική) παράδοση.

Ο τρίτος προκύπτει από διασκευές, δραματοποιήσεις και διακειμενικές συνθέσεις έργων της ελληνικής και παγκόσμιας λογοτεχνίας.

Κι ο τέταρτος προέρχεται από τη σύγχρονη θεματική, με θέματα οικολογικά, κοινωνικού προβληματισμού, διαφυλικές, διαπροσωπικές σχέσεις, κ.ά.

Κατά είδος, στο βιβλίο, συμπεριλαμβάνονται κριτικά σημειώματα για παραστάσεις που αφορούν:

Θέατρο (76 στο σύνολο), Θέατρο-Μπαλέτο (2), Θέατρο-Θεατρικό Παιχνίδι (5), Όπερα (3), «Ζακυνθινή Ομιλία» (1), Κουκλοθέατρο (13), Θέατρο Σκιών (3), Μαριονέτες (3), Αφήγηση παραμυθιών (θεατρική έκφανση) (4).

Θα ήθελα, στο σημείο αυτό, να σταθώ στην κριτική γραφή του Θανάση Καραγιάννη:

Ο Βρετανός κριτικός λογοτεχνίας Ian Watt (Ίαν Βάττ) στη δραστηριότητα του κριτικού περιλαμβάνει τέσσερις αναγκαίες συνιστώσες: την πνευματική αναγνώριση του αντικειμένου έρευνας, την αισθητική αποτίμησή του, την άμεση δέσμευσή των συναισθημάτων του κριτικού απέναντι στο αντικείμενό του, καθώς και τη λεκτική έκφραση των τριών προηγούμενων συνιστωσών.

Με την ιδιότητα του παιδαγωγού αλλά και του βετεράνου εκπαιδευτικού, έχοντας τις «ποικίλες» γνώσεις, ο Θανάσης Καραγιάννης, αναπτύσσει ένα πρόσφορο έδαφος βιωμάτων μέσα από τις κριτικές του, ανοίγοντας νέους ορίζοντες και προεκτείνοντας τα όρια της ανθρώπινης εμπειρίας στο θέατρο για παιδιά. Γιατί «η κριτική δεν είναι ζήτημα μεθόδου», όπως έγραψε ο Μουλλάς αλλά «είναι υπόθεση ταμπεραμέντου. Ένα ύφος και ένα ήθος. Ένας τρόπος γραφής. Μια σχέση με τον λόγο και με τον κόσμο».

Η «κριτική» γλώσσα του Καραγιάννη διέπεται από δεκτικότητα, ευαισθησία και εντιμότητα απέναντι στα νέα καλλιτεχνικά κινήματα, οξυδέρκεια, βαθύνοια, πρωτοτυπία, πληρότητα και αρτιότητα. Δεν λειτουργεί μόνο ως ενημερωτική και ως εργαλειακή. Δεν αναλίσκεται σε οιδηματικές μικρότητες ούτε σε περίτεχνες φαυλότητες αλλά, όπως σημειώνει και ο Κώστας Γεωργουσόπουλος στον πρόλογο του βιβλίου, «Οι κριτικές του Καραγιάννη είναι παιδαγωγικά ευθείες, αισθητά απαιτητικές και θεατρικά ενημερωμένες».

Επιτρέψτε μου στο σημείο αυτό, και πέρα από το θεωρητικό της παρουσίασης του βιβλίου, να μοιραστώ μαζί σας μία εκ των 110 κριτικών που αναδημοσιεύει στο βιβλίο του, μεταφέροντας σας την κριτική γραφή του Καραγιάννη, όπως την ανέπτυξα πιο πάνω.

Πρόκειται για την κριτική που έγραψε στην εφ. «Ριζοσπάστης» στις 17.12.2009, για την παράσταση του έργου Τα μαγικά μαξιλάρια (Ένας δάσκαλος, ένας σπόρος, μια ελπίδα) του Ευγένιου Τριβιζά από το Παιδικό Στέκι του Εθνικού Θεάτρου, που ανέβηκε στο θέατρο REX.

(βιβλίο σελ. 94)

Ο Θανάσης Καραγιάννης καταφέρνει μέσα από τα κριτικά του κείμενα από τη μια μεριά να διαφωτίζει και να καθοδηγεί το κοινό και από την άλλη, να ελέγχει και να αποτιμά την πνευματική πράξη και το καλλιτεχνικό προϊόν.

Ενδιαφέρεται και αποτιμά όλες τις παραμέτρους της κάθε παράστασης χωρίς δημοσιογραφικούς σχολιασμούς, χωρίς καμία κενόδοξη γνώμη. Συλλαμβάνει τους παλμούς του παρόντος μέσα από τα ζωτικά στοιχεία του παρελθόντος. Εντοπίζει δηλαδή και αξιολογεί τον σύνδεσμο μεταξύ κειμένου και παράστασης.

Το θέατρο για παιδιά είναι εξαιρετικά ευαίσθητη και ιδιάζουσα περίπτωση. Μέσα στη σύγχρονη καταναλωτική κοινωνία η πολιτεία, το σχολείο, οι γονείς και κηδεμόνες, οι άνθρωποι των ΜΜΕ και του θεάτρου, θα πρέπει να δίνουν ιδιαίτερη προσοχή σε αυτό. Και είναι αυτή την προσοχή που ο Θανάσης Καραγιάννης τονίζει με το βιβλίο του αυτό.

Με τον παρόντα τόμο ο Θανάσης Καραγιάννης προσφέρει στην θεατρική μας βιβλιογραφία πολύτιμο υλικό για τη θεατρολογία και τη δραματολογία αλλά και την ιστορία του θεάτρου για παιδιά.

Το βιβλίο «Κριτική Θεάτρου για παιδιά 2007-2010» δεν αφορά μόνο τους θεατρολόγους, δραματολόγους και μελετητές του θεάτρου, αλλά αφορά και τους γονείς, τους εκπαιδευτικούς, τους διευθυντές θεάτρων και όσων άλλων εμπλέκονται στην θεατρική διαπαιδαγώγηση των παιδιών.

Αγαπητέ Θανάση… με την ιδιότητά μου ως θεατρολόγος/δραματουργός θέλω να σε ευχαριστήσω για την προσφορά σου στην θεατρολογία, στην σύγχρονη ιστορία του θεάτρου, στη σύγχρονη ελληνική βιβλιογραφία του θεάτρου με το βιβλίο σου. Το μήνυμά σου ελήφθει.


Χρίστος Γεωργίου
Θεατρολόγος/Δραματουργός




Θαν. Ν. Καραγιάννη, Ο ΒΑΣΙΛΗΣ ΡΩΤΑΣ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ ΚΑΙ ΕΦΗΒΟΥΣ

Θαν. Καραγιάννη, Ο Βασίλης Ρώτας και το έργο του για παιδιά και έφηβους,

Παρουσίαση βιβλίου στη Λευκωσία (5.2.2013) Θανάσης Ν. Καραγιάννης, Ο Βασίλης Ρώτας και το έργο του για παιδιά και έφηβους, Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 2007 Με ιδιαίτερη χαρά καλωσορίζω στο νησί μας τον αγαπητό φίλο συγγραφέα, Διδάκτορα του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, Θανάση Καραγιάννη και τη σύζυγό του Στέλα, και τους εύχομαι να έχουν μια ευχάριστη διαμονή στο νησί μας. Τον ευχαριστώ επίσης γιατί μου δίνει την ευκαιρία, μέσα στα πλαίσια αυτής της εκδήλωσης, να παρουσιάσω τη διδακτορική του διατριβή, που έχει τίτλο Ο Βασίλης Ρώτας και το έργο του για παιδιά και έφηβους, που εκδόθηκε στην Αθήνα το 2007, σε μια άρτια επιμελημένη και καλαίσθητη έκδοση 660 σελίδων, από τις Εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή. Καθώς παίρνει κανείς το βιβλίο στα χέρια του και επιχειρεί το ταξίδι της ανάγνωσης και της μελέτης, εντυπωσιάζεται κυριολεκτικά από την έκταση της έρευνας και την αναλυτικότητα της καταγραφής, της ταξινόμησης και της κριτικής αξιολόγησης ενός τεράστιου υλικού, το οποίο, είναι προφανές, ότι ο συγγραφέας συγκέντρωσε μέσα από μια πολύχρονη, επίπονη και επίμοχθη ερευνητική προσπάθεια. Ο Θανάσης Καραγιάννης έχει εγκύψει και ενδιατρίψει με σεβασμό και αγάπη, με ερευνητική δεξιοτεχνία και επιστημονική εμβρίθεια στο πολυσήμαντο έργο του Βασίλη Ρώτα, αναδεικνύοντας τις λογοτεχνικές αρετές, τη θεματική πολυμορφία, τις ιδεολογικές αναζητήσεις, την παιδαγωγική διάσταση αλλά και την τεράστια, γενικά, προσφορά του συγγραφέα στη σύγχρονη νεοελληνική λογοτεχνία και ιδιαίτερα στο θέατρο, την ποίηση και την πεζογραφία για παιδιά και έφηβους. Ο Βασίλης Ρώτας, που γεννήθηκε στο Χιλιομόδι της Κορινθίας το 1889 και πέθανε στην Αθήνα το 1977, σπούδασε φιλόλογος, εργάστηκε ως στρατιωτικός μέχρι το 1926, για να αφιερωθεί στη συνέχεια αποκλειστικά, στην ποίηση, στο θέατρο και στις μεταφράσεις. Ο Ρώτας, που συγκαταλέγεται ανάμεσα στις κορυφαίες φυσιογνωμίες της νεοελληνικής θεατρικής και της ευρύτερης λογοτεχνικής δημιουργίας για παιδιά, βίωσε στα 88 χρόνια της ζωής του τις μεγάλες και τραγικές στις διαστάσεις τους ιστορικές περιπέτειες του σύγχρονου ελληνισμού, που σημάδεψαν καθοριστικά την ιστορική του πορεία στη διάρκεια του 20ού αιώνα, αλλά και μετέπειτα: Βαλκανικοί πόλεμοι (όπου πολέμησε ως έφεδρος αξιωματικός), Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, Μικρασιατική Εκστρατεία, δικτατορίες του Πάγκαλου και του Μεταξά, πόλεμος του ’40, κατοχή, εμφύλιος, δικτατορία των συνταγματαρχών (1967), τουρκική εισβολή στην Κύπρο (1974) και όλα τα παρεμφερή πολιτικά γεγονότα σε τοπικό και διεθνές επίπεδο επηρέασαν, αναπόφευκτα, και σφράγισαν σε μεγάλο βαθμό την κοσμοθεωρία αλλά και τη λογοτεχνική έμπνευση και δημιουργία του Βασίλη Ρώτα. Θα πρέπει ακόμα να σημειωθεί ότι ο Ρώτας, όντας ο ίδιος στρατευμένος στην αριστερή προοδευτική ιδεολογία, συμμετείχε ενεργά σε όλους τους αγώνες του ελληνικού λαού για ελευθερία και κοινωνική δικαιοσύνη και πλήρωσε πολύ ακριβό τίμημα για την ιδεολογία του, αφού υπέστη διώξεις, ενώ ακόμα και σε μεγάλη ηλικία, το 1967, εξορίστηκε στη Γυάρο για κάποιο χρονικό διάστημα από τη χούντα των συνταγματαρχών. Με την ποίηση ασχολήθηκε αρχικά, δίνοντάς μας από το 1917 που πρωτοεμφανίζεται στα ελληνικά γράμματα ίσαμε το 1961 οχτώ ποιητικές συλλογές, ενώ στη συνέχεια αφιερώθηκε στο θέατρο, όπου έδωσε κυριολεκτικά την ψυχή του, γράφοντας τη δική του ιστορία στα θεατρικά πράγματα της σύγχρονης Ελλάδας. Ίδρυσε το Λαϊκό Θέατρο Αθηνών, έπαιξε θέατρο ως ηθοποιός, δίδαξε σε διάφορες θεατρικές σχολές και σκηνοθέτησε δεκάδες θεατρικά έργα, ενώ κατά τη διάρκεια της Κατοχής του ανατέθηκε από την ΠΕΕΑ να διευθύνει τον Θεατρικό Όμιλο ΕΠΟΝ Θεσσαλίας και να δίνει παραστάσεις στον απλό λαό, για να επικεντρωθεί στη συνέχεια στο παιδικό και το σχολικό θέατρο, γράφοντας μεγάλο αριθμό θεατρικών έργων, που ορισμένα απ’ αυτά ανεβάζονται ακόμη και σήμερα από τις σχολικές και επαγγελματικές παιδικές θεατρικές σκηνές. Έλαβε επίσης μέρος στο κίνημα του δημοτικισμού, όπου επίσης η συμβολή του υπήρξε τεράστια. Εκτός από την ποιητική και τη θεατρική του προσφορά στην παιδική λογοτεχνία, σημαντικό είναι το έργο του και στον τομέα της πεζογραφίας και δοκιμιογραφίας, όπου έγραψε παραμύθια, μικρές ιστορίες, διηγήματα, κλασικά εικονογραφημένα, έκανε μεταφράσεις και έγραψε δοκίμια. Γενικά μπορούμε να πούμε ότι ο Ρώτας ασχολήθηκε με όλα τα είδη του γραπτού λογοτεχνήματος, καταλείποντάς μας μετά το θάνατό του το 1977 μια μοναδική και ανεπανάληπτη λογοτεχνική συγκομιδή. Δεν είναι τυχαία λοιπόν που ο Θανάσης Καραγιάννης, αφοσιωμένος μελετητής της παιδικής λογοτεχνίας και εμβριθής θεατρικός κριτικός, με ένα πλούσιο συγγραφικό έργο, επέλεξε το έργο του Βασίλη Ρώτα για παιδιά και έφηβους ως αντικείμενο της διδακτορικής του διατριβής, μέσα από την οποία μελετά σε βάθος το θεατρικό, ποιητικό και πεζογραφικό του έργο, όπως επίσης και τα κλασικά εικονογραφημένα που για χρόνια έγραφε ο Ρώτας και εξέδιδαν οι εκδόσεις «Ατλαντίς». Στο προλογικό του σημείωμα, που παρατίθεται στην αρχή του βιβλίου, ο ομότιμος σήμερα Καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας Βασίλης Δ. Αναγνωστόπουλος, ο οποίος μαζί με τους καθηγητές του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων Απόστολο Γ. Παπαϊωάννου και Δημήτρη Ράτσικα αποτέλεσαν την Τριμελή Συμβουλευτική Επιτροπή για την εκπόνηση της διατριβής, θεωρεί ευτυχή συγκυρία τη «συνάντηση» του συγγραφέα με τον Βασίλη Ρώτα και επισημαίνει ότι «ο Θανάσης Καραγιάννης έχει το μικρόβιο της ερευνητικής περιέργειας και της προσοχής σε πράγματα και πρόσωπα που η ιστορία τα προσπερνά» (σ. 16), ενώ ο καθηγητής Απόστολος Παπαϊωάννου σημειώνει στο δικό του εισαγωγικό σημείωμα: «Ήταν καιρός το έργο του Βασίλη Ρώτα να συσχετισθεί με τη ζωή μας, να επαναπροσδιοριστεί και να δοθεί η δυνατότητα να κατανοηθεί η αξία του κυρίως από τις γενιές που έρχονται στην εποχή της "νέας τάξης πραγμάτων", των διεθνών ανακατατάξεων και πολέμων ... Το έργο του Βασίλη Ρώτα είχε ένα στόχο, απέβλεπε στην ολοκλήρωση του μαθητή, μακράν ή πέραν του σχολικού προγράμματος. Από την άλλη ο ερευνητής φανερώνει την αμετακίνητη πίστη του στην κοινωνική ισότητα και την ανθρώπινη ελευθερία, αξίες για τις οποίες ο Β. Ρώτας αγωνίστηκε καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του» (σ.15). Πέρα από την αγάπη του για το πολυσχιδές λογοτεχνικό έργο του Βασίλη Ρώτα, όπως ο ίδιος ο Καραγιάννης σημειώνει στο δικό του προλογικό σημείωμα, μια άλλη παράμετρος που τον ώθησε στην εκπόνηση αυτής της διδακτορικής διατριβής ήταν η διαπίστωσή του ότι «το έργο του Βασίλη Ρώτα για παιδιά και έφηβους ήταν στο σύνολό του, σχεδόν, παραμελημένο και περιφρονημένο από μια μεγάλη μερίδα ιστορικών, κριτικών και μελετητών της λογοτεχνίας, αλλά και από τους θεατρολόγους ... Δυστυχώς, συμπληρώνει, δεν έχει γραφτεί μέχρι σήμερα ούτε μια μονογραφία για τον Βασίλη Ρώτα και μέχρι το 2001, 25 χρόνια μετά τον θάνατό του, δεν είχε κυκλοφορήσει ούτε ένα αφιέρωμα σε κάποιο περιοδικό» (σ. 17). Στη συγγραφή της μελέτης του ο Θανάσης Καραγιάννης ακολουθεί πιστά τους βασικούς κανόνες της εκπόνησης μιας προσεγμένης και υποδειγματικής επιστημονικής εργασίας, η οποία περιλαμβάνει εκτός από τους τρεις προλόγους που προαναφέρθηκαν, μια αναλυτική εισαγωγή, τέσσερα επί μέρους κεφάλαια, γενικά συμπεράσματα-προτάσεις, παραρτήματα, επίμετρο, ευρετήριο ονομάτων και ενδεικτική βιβλιογραφία. Στην εισαγωγή του ο συγγραφέας- μελετητής, αφού αναλύει την ερευνητική και μεθοδολογική του προσέγγιση, μας πληροφορεί ότι, εκτός από το έργο του Βασίλη Ρώτα για παιδιά και έφηβους και την ερμηνευτική του προσέγγιση, η διατριβή του περιλαμβάνει και την αναφορά σε ένα σημαντικό μέρος από το έργο του Ρώτα για ενήλικους, το οποίο παρουσιάζεται για πρώτη φορά και κρίθηκε ως κατάλληλο για παιδιά και έφηβους, με βάση αξιολογικά κριτήρια που τέθηκαν από τον ίδιο (αισθητικά, ιδεολογικά, γλωσσικά, θεματολογικά, ιστορικά και παιδαγωγικά). Το εισαγωγικό κεφάλαιο περιλαμβάνει επίσης μια αναφορά στον «ιστορικό περίγυρο», όπως ονομάζει την περιρρέουσα ιστορική πραγματικότητα του 20ού αιώνα, που σημαδεύτηκε από συγκλονιστικά γεγονότα που συντάραξαν την Ευρώπη και την Ανθρωπότητα ολόκληρη, επηρεάζοντας καθοριστικά και τη λογοτεχνική πορεία του ποιητή και θεατρικού συγγραφέα Βασίλη Ρώτα, ο οποίος έζησε και έδρασε στη μεγαλύτερη διάρκεια του αιώνα. Γίνεται αναφορά στους δυο μεγάλους παγκόσμιους πολέμους του 20ού αιώνα και τις συναφείς ιστορικές περιπέτειες του ελληνισμού που προαναφέρθηκαν, οι οποίες αρχίζουν με τους Βαλκανικούς Πολέμους του 1912-13 και ολοκληρώνονται με την Τουρκική Εισβολή του 1974 και τη συνακόλουθη κυπριακή τραγωδία, τις συνέπειες της οποίας βιώνουμε ίσαμε σήμερα. Ο συγγραφέας -μελετητής ολοκληρώνει την εισαγωγική του αναφορά με μια αναλυτική και λεπτομερή και άκρως τεκμηριωμένη παράθεση στοιχείων και σημαντικών πληροφοριών-όπως γίνεται και σε ολόκληρη τη διατριβή, για τα παιδικά και εφηβικά χρόνια του Βασίλη Ρώτα και τις σπουδές του, τη μετέπειτα ζωή και δραστηριότητά του και τις επιδράσεις στην προσωπικότητα και το έργο του. Μέσα από τα κείμενα αυτά παρατίθεται πλήθος πληροφοριών για την οικογενειακή του ζωή με τους γονείς και τα τέσσερα αδέλφια του, στο Χιλιομόδι αρχικά, στην Κόρινθο αργότερα και τελικά στην Αθήνα. Τις μαρτυρίες για τη ζωή του Ρώτα αντλεί ο μελετητής από τις δυο γυναίκες της ζωής του, τη σύζυγό του Κατερίνη Γιαννακοπούλου-Ρώτα και τη μετέπειτα σύντροφό του Βούλα Δαμιανάκου, αλλά και από σωρεία άλλων πηγών που καταγράφονται ως υποσημειώσεις και υπομνηματισμοί στο κάτω μέρος κάθε σελίδας του βιβλίου. Μέσα από τις αναφορές για τις σπουδές του φαίνεται ο έντονος προβληματισμός του νεαρού Ρώτα για τις αδυναμίες και τις στρεβλώσεις του εκπαιδευτικού συστήματος αλλά και η έφεσή του για το γράψιμο, που εκδηλώθηκε από πολύ νωρίς. «Από μικρός ο Ρώτας είναι ανήσυχος χαρακτήρας», σημειώνει ο Θαν. Ν. Καραγιάννης (σ.33), «θεατρική φυσιογνωμία με μια σπιρτάδα σε όλε του τις πράξεις, γεγονός που δίνει κίνητρο σε κάποιες νέες κοπέλες να τον προσέξουν περισσότερο γιατί έχει χαριτωμένη και ευγενική συμπεριφορά, με αποτέλεσμα να ξεχωρίζει από τους συνομήλικούς του" ενώ, όπως συνεχίζει, από νωρίς εκδηλώνει και τις καλλιτεχνικές και λογοτεχνικές του επιδόσεις. Η μετέπειτα ζωή και οι επιδράσεις στο έργο του σίγουρα σφραγίζονται από το κοινωνικό περιβάλλον στο οποίο μεγαλώνει και δραστηριοποιείται, όπως επίσης και από τα γεγονότα που επηρεάζουν δραματικά τον τόπο και το λαό, ενώ σημαντικές είναι οι φιλίες του με λογοτέχνες της εποχής, όπως ο Μάρκος Αυγέρης, ο Κώστας Βάρναλης, ο Φώτος Πολίτης και οι γνωριμίες του με εξέχουσες μορφές του δημοτικιστικού κινήματος, ανάμεσα στις οποίες, όπως μας πληροφορεί ο Καραγιάννης, περιλαμβάνονταν ο Κωστής Παλαμάς, ο Αργύρης Εφταλιώτης, ο Αλέξανδρος Πάλλης και ο Γιάννης Ψυχάρης. «Οι φιλολογικές του σπουδές», σημειώνει ο μελετητής, «στη λογοτεχνία και το θέατρο (ιδιαίτερα οι θεατρικές του σπουδές στη Δραματική Σχολή του Ωδείου Αθηνών, αλλά και οι σπουδές στο χορό και τη μουσική, στη Σχολή Καλησπέρη και στο Ωδείο Λόττνερ), καθώς και η επαγγελματική του ενασχόληση με το θέατρο ως ηθοποιός και αργότερα ως θεατρικός συγγραφέας και μεταφραστής αποτελούν αφορμές για βαθιά μελέτη, από μέρους του, της αρχαίας ελληνικής γραμματείας, της ελληνικής δημοτικής ποίησης και της ενγένει λογοτεχνίας, της λαϊκής γλώσσας, του ελληνικού λαϊκού θεάτρου, της ελληνικής και παγκόσμιας ιστορίας, αλλά και της ιστορίας της λογοτεχνίας, του θεάτρου και της τέχνης. Αυτά, σχολιάζει ο μελετητής, μαζί με την αρχαιοελληνική διαλεκτική σκέψη και την υλιστική μαρξιστική σκέψη, την οποία γνώρισε και ασπάστηκε ο Ρώτας καθόρισαν εν πολλοίς την πνευματική, ιδεολογική και λογοτεχνική του πορεία, ενώ είναι εξίσου σημαντικό και καθοριστικό για τον Ρώτα, προστίθεται στο σχολιασμό του μελετητή, το γεγονός ότι, εκτός από τους αρχαίους Έλληνες κλασικούς συγγραφείς, τραγικούς και κωμικούς, των οποίων το έργο έχει μελετήσει σε βάθος και έχει μεταφράσει ορισμένα έργα, ο Ρώτας μελετούσε και μετάφραζε έργα από άλλες τέσσερις γλώσσες που τις έμαθε μόνος του: αγγλικά, γαλλικά, γερμανικά και ρωσικά. Έτσι λοιπόν γνωρίζει σε βάθος το έργο μεγάλων Ευρωπαίων συγγραφέων και διανοητών, όπως ο Σαίξπηρ, ο Μολιέρος, ο Σίλλερ, ο Τολστόι, ο Πούσκιν, ο Τσέχοφ, ο Μίλλερ, ο Καλτερόν, ο Ίψεν και άλλοι. Στη συνέχεια της διδακτορικής διατριβής του Θανάση Ν. Καραγιάννη γίνεται μια μεθοδική και καθ’ όλα επιστημονική, εμβριθής και τεκμηριωμένη ανάλυση για το λογοτεχνικό έργο του Ρώτα για παιδιά και έφηβους- που είναι και το θεματικό επίκεντρο της όλης ερευνητικής εργασίας, μέσα από τέσσερα ξεχωριστά κεφάλαια, τα οποία καλύπτουν το θέατρο, την ποίηση, την πεζογραφία και τα κλασικά εικονογραφημένα. Τα στενά χρονικά περιθώρια που διαθέτουμε δεν επιτρέπουν σίγουρα μια εκτενή και εμπεριστατωμένη αναφορά στα επί μέρους κεφάλαια, στα οποία πέρα από το πλήθος των πληροφοριών και των υπομνηματισμών, διαφαίνεται η μεγάλη αγάπη του Καραγιάννη για τον Βασίλη Ρώτα, η συγγραφική του δεξιοτεχνία αλλά και το μέγεθος της ερευνητικής του εργασίας, τα αποτελέσματα της οποίας εντυπωσιάζουν κάθε επαρκή αναγνώστη και μελετητή. Το πρώτο κεφάλαιο του βιβλίου, που καταλαμβάνει γύρω στις 250 σελίδες αφιερώνεται στο θέατρο και περιλαμβάνει 14 υποκεφάλαια, που αναφέρονται στις πρώτες θεατρικές εμπειρίες του Ρώτα, τις θεατρικές και άλλες σπουδές του, την ηθοποιία, τη σκηνοθεσία και τη διδασκαλία, τη θητεία του στο «Λαϊκό Θέατρο Αθηνών», όπου δόθηκαν 198 παραστάσεις (τις οποίες παραθέτει ο μελετητής), από το 1930-1933, το Θεατρικό Σπουδαστήριο που δημιουργήθηκε στα χρόνια της ιταλογερμανικής κατοχής (1942) και τον Θεατρικό Όμιλο ΕΠΟΝ Θεσσαλίας στα βουνά της Ελεύθερης Ελλάδας (1944). Το σημαντικότερο μέρος του κεφαλαίου αυτού καλύπτει μια αδρομερής ανάλυση του παιδικού θεατρικού έργου του Βασίλη Ρώτα. Ο ερευνητής, αφού πρώτα κάνει μια κατά χρονολογικές περιόδους ταξινόμηση του θεατρικού έργου του Ρώτα (περιοδολόγηση), παραθέτει τις απόψεις και προτάσεις του Ρώτα για το σχολικό θέατρο όπως καταγράφονται στα βιβλία που εξέδωσε (Οδηγός για σχολικές παραστάσεις, Εισαγωγή στο θέατρο για παιδιά, Το παιδικό θέατρο στην Ελλάδα), ενώ καταγράφονται και παρατίθενται στα τρία τελευταία υποκεφάλαια όλες οι σχετικές λεπτομέρειες για το παιδικό και εφηβικό θέατρο του Ρώτα, όπως επίσης και το σχολικό θέατρο που έγραψε για παιδιά και περιλαμβάνει: ιστορικά και πατριωτικά έργα, κοινωνικά, θρησκευτικά-εορταστικά, δραματική ανάπλαση μύθων και θεατρικές σκηνές με πρόσωπα ή ζώα. Το κεφάλαιο κλείνει με μια αναφορά στην παιδαγωγική διάσταση του παιδικού θεατρικού έργου του Βασίλη Ρώτα και με την παράθεση σχετικών συμπερασμάτων. Είναι εκπληκτική πράγματι, η συνεισφορά του Ρώτα στο παιδικό και το σχολικό θέατρο, το οποίο, όπως σημειώνει ο Καραγιάννης, «διαμορφώνεται με κοινωνικά και ιστορικά κριτήρια, ενώ από την Κατοχή και μετά η ιδεολογία του ακολουθεί τον κοινωνικό ρεαλισμό, με βάση όμως τον πατριωτισμό, τις ανθρωπιστικές και κοινωνικές αξίες.» (σ. 292). Είναι όντως εντυπωσιακή η εργογραφία του Ρώτα, όπως καταγράφεται από τον Καραγιάννη στο παράρτημα του βιβλίου, η οποία περιλαμβάνει 54 εκδόσεις βιβλίων, από τα οποία τα περισσότερα είναι θεατρικά, 49 κλασικά εικονογραφημένα και πέραν των 50 εκδόσεων αποτελούν μεταφράσεις θεατρικών έργων από την κλασική και τη σύγχρονη δραματουργία. Το πιάνο, Ελληνικά νιάτα, Παραμύθι της Ανέμης, Ο ήρωας Κατσαντώνης, Κιλελέρ, Οι Γραμματιζούμενοι, Προμηθέας ή η κωμωδία της αισιοδοξίας, Να ζει το Μεσολόγγι, Σε γνωρίζω από την κόψη, Νενικήκαμεν, Πολεμικό ξεπροβόδισμα, Η Κατοχή, Μάνα, Η γλωσσού, Σπιτίσιο φαΐ, Τα κορίτσια επαναστατούν, Ο Καρδούλας δραγάτης, Οι μαξιλαριές, Ο ήρωας, Η αξιοπρέπεια, Η Ειρήνη, Ο Καραγκιόζης δάσκαλος, Το μάθημα της Ιστορίας, Ο Καραγκιόζης πάει σχολείο ,Μια δραχμή παστέλι, Ο πασάς μαθαίνει τον Καραγκιόζη τι εστί πατρίς, Το γράμμα που έστειλε ο Καραγκιόζης στον Σαρλό, Ο Σαρλό στην Αθήνα, Ραφτάκι, Ιησούς δωδεκαετής εν τω ναώ, Ο χορός των παιχνιδιών, Ο Καρδούλας και ο λύκος, Αλεπού και σκαντζόχοιρος, Κότες-πάπιες-χήνες-γάλοι, Η τράτα, Ο Θεληματάρης είναι οι τίτλοι μερικών από τα 37 παιδικά και σχολικά θεατρικά έργα όλων των κατηγοριών που προαναφέρθηκαν, τα οποία αναλύει και παρουσιάζει στη διατριβή του, ενδεικτικά, ο Καραγιάννης, δίνοντας για όλα σχετικές γραμματολογικές-θεατρολογικές πληροφορίες και κάνοντας αναφορά στην υπόθεσή τους, τους ήρωες, τους χαρακτήρες και τις ιδεολογικές τους προεκτάσεις. Με παρόμοια στρατηγική ακολουθεί στο δεύτερο κεφάλαιο η αναφορά στην παιδική ποίηση του Ρώτα, που καλύπτεται διεξοδικά και αρκούντως τεκμηριωμένα μέσα σε 108 σελίδες, στις οποίες ο μελετητής κάνει ειδική αναφορά στις παιδικές ποιητικές συλλογές του Ρώτα και στα ποιήματά του που δημοσιεύτηκαν σε εκδόσεις για ενήλικους και σε διάφορα περιοδικά ή άλλα έντυπα. Γίνεται γραμματολογική, θεματική εξέταση και ερμηνευτική προσέγγιση των ποιημάτων που ταξινομούνται σε φυσιολατρικά, σχολικά, κοινωνικά, εμπνευσμένα από τον λαϊκό πολιτισμό, σατιρικά-χιουμοριστικά, θρησκευτικά, φιλειρηνικά-αντιπολεμικά, πολιτικά, ποιητικές αναπλάσεις μύθων και άλλα. Η αναφορά στην ποίηση του Ρώτα ολοκληρώνεται με τις γλωσσολογικές, αισθητικές και μορφολογικές επισημάνσεις του μελετητή, ο οποίος αναφέρεται επίσης σε μελοποιημένη ποίηση του Ρώτα, όπως είναι π.χ. πολύ γνωστό μας Το Χριστινάκι, που πρωτοτραγούδησε η Καίτη Χωματά και άλλα, δίνοντας καταλυτικά και τις παιδαγωγικές διαστάσεις της ποίησης του Ρώτα και τα συμπεράσματα. Τέλος, πολύ συνοπτικά αναφέρουμε τους τίτλους απλά των άλλων κεφαλαίων, όπου η επεξεργασία και η μελέτη των κειμένων ακολουθεί εν πολλοίς παρόμοια στρατηγική. Στο τρίτο κεφάλαιο η αναφορά καλύπτει το πεζογραφικό έργο του Ρώτα για παιδιά και έφηβους, το οποίο αναλύεται και αναδεικνύεται μέσα σε 36 σελίδες, και περιλαμβάνει: παραμύθια, μικρές ιστορίες, μύθους, διηγήματα και μεταφράσεις μυθιστορηματικής βιογραφίας. Δίνεται τέλος η παιδαγωγική διάσταση της πεζογραφίας του Ρώτα και παρατίθενται σχετικά συμπεράσματα. Στο τέταρτο και τελευταίο κεφάλαιο η αναφορά καλύπτει τα κλασικά εικονογραφημένα του Βασίλη Ρώτα. Η διατριβή, όπως ήδη έχουμε αναφέρει ολοκληρώνεται με τα γενικά συμπεράσματα, που είναι αρκετά ενδιαφέροντα και ευρηματικά, ενώ ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν και τα παραρτήματα, που περιλαμβάνουν το ποίημα του Ρώτα Ο βίος μου, γενεαλογικό δέντρο της οικογένειας Ρώτα, Χρονολόγιο και αναλυτική εργογραφία. Ως επίμετρο, τέλος παρατίθενται φωτογραφικά και ιστορικά ντοκουμέντα, μέσα από τα οποία ζωντανεύει κυριολεκτικά μια ολόκληρη εποχή, ενώ το βιβλίο τελειώνει με ευρετήριο ονομάτων και ενδεικτική βιβλιογραφία. Αξίζουν πραγματικά τα πιο θερμά συγχαρητήρια στον Θανάση Καραγιάννη, που μας έδωσε ένα βιβλίο άρτια και επιστημονικά επεξεργασμένο, μέσα από τις σελίδες του οποίου μπορεί κάθε ενδιαφερόμενος μελετητής και απλός αναγνώστης να ενδιατρίψει και να εμβαθύνει στο μοναδικό και ανεπανάληπτο έργο του Βασίλη Ρώτα, ο οποίος με τη δύναμη του νου και της γραφίδας του, αλλά και με το πάθος της προοδευτικής και ανθρωπιστικής του ιδεολογίας αποτύπωσε μέσα στο έργο του μια ολόκληρη εποχή, υπηρετώντας πρωτίστως διαχρονικές αρχές και αξίες που αναδεικνύουν το μεγαλείο του ανθρώπου, με γνώμονα πάντα τη μεγάλη του αγάπη για το παιδί αλλά και με επίγνωση της μεγάλης σημασίας που έχει ο παιδαγωγικός ρόλος του θεάτρου και της λογοτεχνίας γενικότερα. Δρ. ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΤΣΩΝΗΣ Πρ. Επιθεωρητής Φιλολόγων – Πρόεδρος του Κ.Σ.Π.Ν.Β Λογοτέχνης – Συγγραφέας