ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΦΕΚΑΣ ΙΣΛΑΜ & Κομμουνιστικό κίνημα στην Τουρκία κατά τον 20ό αιώνα Εκδόσεις ΕΝΤΟΣ, Αθήνα 2019, σελ. 207 Παρουσιάζει ο Θανάσης Ν. Καραγιάννης Ο συγγραφέας του παρόντος βιβλίου, κ. Αναστάσιος Φέκας, γεννήθηκε στη Λαμία, το 1992. Είναι πτυχιούχος του Τμήματος Κοινωνιολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών, στο οποίο πραγματοποίησε και τις μεταπτυχιακές του σπουδές. Πρόκειται για το πρώτο βιβλίο αυτού του νέου επιστήμονα, ο οποίος είχε το θάρρος ν’ ασχοληθεί και να περατώσει ένα δύσκολο μελετητικό εγχείρημα και μάλιστα με επιτυχία, αν και η ξενόγλωσση βιβλιογραφία στην οποία στηρίχτηκε (δευτερογενείς πηγές) ήταν αρκετά φτωχή, η δε ελληνική ήταν και παραμένει ανύπαρκτη. Έκανε, λοιπόν, ένα σημαντικό βήμα, με αποτέλεσμα να φανεί η αναγκαιότητα της επιστημονικής έρευνας σε πρωτογενείς πηγές, σε αρχεία της Τουρκίας και να εμπλουτιστεί η σχετική με το θέμα βιβλιογραφία στην Ελλάδα, αλλά και σε διεθνές επίπεδο. Δε γνωρίζω στο κατά πόσο κάτοχοι της τουρκικής γλώσσας, φοιτητές και μελετητές, θα πάρουν την άδεια από τις τουρκικές αρχές να ερευνήσουν τα ιστορικά αρχεία κρατικών υπηρεσιών (δικαστικές αποφάσεις, νομοθετήματα κ.ά.) και των γενικών αρχείων του κράτους. Δηλαδή, τίθεται το ερώτημα αν υπάρχει προσβασιμότητα στις πηγές. Το θέμα της μελέτης αφορά στην Ιστορία της εμφάνισης, δράσης και εξέλιξης του εργατικού κινήματος στην Τουρκία κατά τον 20ό αι. και τις αρχές του 21ου αι., συγκεκριμένα από την εμφάνιση των Νεοτούρκων (1908), της αστικής Επανάστασής τους με ηγέτη τον Κεμάλ Ατατούρκ και την ίδρυση του πρώτου αστικού κράτους στην Τουρκία (1922), μέχρι και τις πρώτες δεκαετίες του 21ου αι. Μέσα στις πρώτες σελίδες του βιβλίου και μετά από τα Περιεχόμενα, περιλαμβάνεται ένας πίνακας με «Αρτικόλεξα», όπου ουσιαστικά μαθαίνουμε όλα τα εργατικά συνδικάτα και τα πολιτικά κόμματα, τα οποία εμφανίστηκαν, έδρασαν, μετεξελίχθηκαν και ορισμένα απορροφήθηκαν από άλλα και εξαφανίστηκαν. Με βάση τη θεαματική της μελέτης, εδώ ενδιαφέρει ακόμη περισσότερο να δούμε την ίδρυση των φιλολαϊκών εργατικών οργανώσεων και των σοσιαλιστικών κομμάτων και ιδιαίτερα του Κομμουνιστικού Κόμματος Τουρκίας, το οποίο, όπως και στην Ελλάδα το ΚΚΕ, θεωρητικά και πρακτικά είναι ένα εργατικό, μαρξιστικό λενινιστικό επαναστατικό κόμμα, με στόχο την ανατροπή του αστικού κράτους και του καπιταλισμού και το κτίσιμο της εργατικής σοσιαλιστικής αταξικής κοινωνίας, του σοσιαλισμού/κομμουνισμού. Αντιγράφω από τα «Αρτικόλεξα» (μάλλον «Αρκτικόλεξα», το ορθό) τα περισσότερα αστικά, σοσιαλιστικά/σοσιαλδημοκρατικά και κομμουνιστικά ή εργατικά κόμματα και τα εργατικά συνδικάτα του 20ού αι. στη γείτονα χώρα: Διεθνής Ένωση Εργατών, Κοινωνία Εργατών Άσπρων και Μπλε Κολάρων των Ανατολικών Σιδηροδρόμων, Κοινωνία Οθωμανών Εργατών, Κοινωνία Οθωμανών Τεχνιτών, Κοινωνία Οθωμανών Τυπογράφων, Συνδικάτο Μεταλλουργών, Ένωση Εργατών Τουρκίας, Συνομοσπονδία των Επαναστατικών Εργατικών Συνδικάτων, Δημοκρατικό Κόμμα, Εθνική Δημοκρατική Επανάσταση, Εθνικό Κόμμα, Ένωση Τουρκο-Ισλαμικής Απελευθέρωσης, Κόμμα Εθνικιστικής Δράσης, Κόμμα Ευημερίας, Κόμμα της Ένωσης και της Προόδου, Κομματική Επιτροπή για την Καταπολέμηση του Κομμουνισμού, Κόμμα Εθνικής Σωτηρίας, Κόμμα Εθνικής Τάξης, Κόμμα Μητέρας Πατρίδας, Κόμμα Νέας Τουρκίας, Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης, Κόμμα Δημοκρατικού Αγροτικού Έθνους, Κόμμα Δικαιοσύνης, Κόμμα Σοσιαλιστικής Ένωσης, Μέτωπο Τουρκο-Ισλαμικής Απελευθέρωσης, Οθωμανικό Σοσιαλιστικό Κόμμα, Πρόοδος Βιομηχανικής Οθωμανικής Κοινωνίας, Ρεμπουμπλικανικό Κόμμα του Λαού, Σοσιαλιστικό Κόμμα Εργατών και Αγροτών, Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα, Σοσιαλιστικό Κόμμα Τουρκίας, Τουρκικό Εργατικό και Αγροτικό Κόμμα, Τουρκικό Σοσιαλιστικό Κόμμα και Ενωμένο Κομμουνιστικό Κόμμα Τουρκίας, Εργατικό Κόμμα Τουρκίας, Κομμουνιστικό Κόμμα του Λαού, Κομμουνιστικό Κόμμα Τουρκίας, Μαρξιστικό Λενινιστικό Κόμμα Τουρκίας, Μαοϊκός Προλεταριακός Επαναστατικός Διαφωτισμός, Προλεταριακοί Επαναστάτες. Ο συγγραφέας έβαλε κάποιους στόχους για τη συγγραφή της μελέτης του και ενπολλοίς τους έπιασε: α) Να μελετήσει το εργατικό και κομμουνιστικό κίνημα στην Τουρκία του 20ού αι. β) Να ερευνήσει «την πορεία ανάπτυξης του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής και τους εργατικούς αγώνες που υπήρξαν στην τουρκική κοινωνία», γ) Να επισημάνει τις διαφορές που υπήρχαν «στην αντιπαράθεση εργατικής και αστικής τάξης» μεταξύ των δυτικών κοινωνιών και της Τουρκίας, όπου εδώ «Παρεμβαίνουν δυναμικά και άλλοι παράγοντες και κοινωνικές δυνάμεις στις ταξικές, κοινωνικές συγκρούσεις, τμήματα του κρατικού μηχανισμού, όπως οι Ένοπλες Δυνάμεις, η γραφειοκρατία, αλλά και το ίδιο το Ισλάμ μέσω οργανώσεων αλλά και πολιτικών ισλαμικών κομμάτων, κυρίως από το 1980 και στη συνέχεια.» δ) Να μελετηθούν οι επιδράσεις που δέχτηκε το εργατικό και κομμουνιστικό κίνημα μέσα σε μια μουσουλμανική κοινωνία με ένα κοσμικό κράτος. ε) Να μελετηθούν «η πορεία συγκέντρωσης της τουρκικής εργατικής τάξης σε βιομηχανικούς και μη κλάδους της παραγωγής, στις μεταφορές, τα λιμάνια, τις μονάδες εξόρυξης ορυκτού πλούτου και αλλού, κυρίως στα μεγάλα αστικά κέντρα της Κωνσταντινούπολης, της Άγκυρας και της Σμύρνης, η επίπονη διαδικασία διαμόρφωσης ταξικής της συνείδησης, αρχικά μέσω της δημιουργίας συνδικαλιστικών οργάνων, μέσων προπαγάνδας, όπως οι εφημερίδες, μέσω της ίδρυσης σοσιαλιστικών κομμάτων και της ανώτατης μορφής πολιτικής συνείδησης, της δημιουργίας του Κομμουνιστικού Κόμματος Τουρκίας.» στ) Να μελετηθούν οι τρόποι και τα μέσα που οι πολιτικοί οργανισμοί επηρεάζουν την εργατική τάξη. ζ) Να ερευνηθούν οι υλικές συνθήκες όπου το εργατικό κίνημα δρα, «το επίπεδο ζωής της εργατικής τάξης της Τουρκίας, οι όροι εργασίας, τα ωράρια, τα επίπεδα μισθών και ημερομισθίων, το ποσοστό παραγωγής υπεραξίας που παράγουν οι εργάτες και οι εργάτριες, οι πολιτικές συνθήκες και άλλες» η) Να μελετηθεί «η σύγκρουση μεταξύ του Ισλάμ και του Κεμαλισμού», καθώς και «η σχέση και συμβολή του Ισλάμ στη συντριβή του κομμουνιστικού κινήματος σε συνεργασία με τον Κεμαλισμό και το κατά πόσο αυτή η από κοινού νίκη, που σφραγίζεται με το πραξικόπημα του 1980, που είχε ως αποτέλεσμα αλλαγές στην οικονομική ζωή της Τουρκίας κατά τις δεκαετίες του 1980 και 1990.» θ) Να διερευνηθούν οι «αλληλεπιδράσεις ανάμεσα στο εργατικό και κομμουνιστικό κίνημα, τον Κεμαλισμό και το πολιτικό Ισλάμ, το αν και το πώς η ήττα και η υποχώρηση του πρώτου οφείλεται όχι μόνο στην κεμαλική γραφειοκρατία και τις Ένοπλες Δυνάμεις, αλλά και στις ισλαμικές οργανώσεις, ενώ η άνοδος των τελευταίων στην κρατική εξουσία, μέσω των ισλαμικών πολιτικών κομμάτων, που παρατηρείται τη δεκαετία του 1990 οριστικά πλέον, προϋπέθετε την ήττα αυτή.» ι) Να ανιχνευτούν και να διευκρινισθούν «κάποια ποιοτικά στοιχεία σχετικά με την πορεία ανάπτυξης αλλά και οπισθοχώρησης, συχνά, της ταξικής συνείδησης της εργατικής τάξης –η οποία εκδηλωνόταν με τη μεγαλύτερη ή μικρότερη συμμετοχή της στους κοινωνικούς αγώνες, τις θεωρητικές επεξεργασίες και τη στρατηγική που ακολουθούσαν τα κόμματα που παρεμβαίναν στο κίνημα, όπως το Κομμουνιστικό Κόμμα και το Κόμμα Εργατών Τουρκίας– αλλά και τη δράση κοινωνικών στρωμάτων με συγκεκριμένη κοσμοθεωρία και θρησκευτική συνείδηση, που ανέδειξαν το Ισλάμ στην πολιτική εξουσία της δεκαετίας του 1980 και 1990.» ια) Άρα, σε τελευταία ανάλυση, θέτει ως στόχο του να μελετηθούν «οι διαδικασίες μέσα από τις οποίες δημιουργήθηκε στην τουρκική κοινωνία, κυρίως κατά τον 20ό αιώνα, το εργατικό και κομμουνιστικό κίνημα, οι συνθήκες μέσα στις οποίες έδρασε, τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του και η αντιπαράθεσή του με τον Κεμαλισμό αφενός αλλά και με το πολιτικό Ισλάμ αφετέρου, η κατάληξη αυτής της σύγκρουσης και τα οικονομικά, κοινωνικά και πολιτικά αποτελέσματα αυτής της κατάληξης.» Είναι αξιόλογη και πολύ ενδιαφέρουσα η διάρθρωση της παρούσας μελέτης, η μεθοδολογία που αναπτύχθηκε, η πληθώρα στοιχείων που ανιχνεύτηκαν μέσα από μια πλούσια βιβλιογραφία, κυρίως ξενόγλωσση, οι ερμηνείες που δόθηκαν, οι προβληματισμοί που τέθηκαν κ.ο.κ. Νομίζουμε ότι ο επίδοξος αναγνώστης του βιβλίου θα πρέπει να γνωρίζει ότι το περιεχόμενό του χωρίζεται σε τέσσερα κεφάλαια: 1) Από την Επανάσταση των Νεοτούρκων έως την ίδρυση του Τουρκικού Κράτους (σσ. 1908-1922) 2) Η περίοδος από το 1923 έως το 1950 – Το Εργατικό και Κομμουνιστικό κίνημα στα χρόνια του μονοκομματικού κεμαλικού καθεστώτος 3) Η ανάπτυξη του Εργατικού και Κομμουνιστικού Κινήματος εντός του πολυκομματικού συστήματος, του οικονομικού φιλελευθερισμού και των στρατιωτικών πραξικοπημάτων κατά τις δεκαετίες 1950-1960-1970 4) Η άνοδος του Πολιτικού Ισλάμ στην Τουρκία με έμφαση την περίοδο από το 1980 έως το 2002. Ακολουθούν οι «Πηγές-Βιβλιογραφία (Ελληνόγλωσση και Ξενόγλωσση)» και φωτογραφικό υλικό με τους εκ των ιδρυτών/ηγετών του Κομμουνιστικού Κόμματος Τουρκίας, Μουσταφά Σουφί (1883-1921) και του Εργατικού Κόμματος Τουρκίας, Μεχμέτ Αλί Αϊμπάρ (1908-1965) και από συγκεντρώσεις και συγκρούσεις με την αστυνομία κ.λπ. Ένα καλοδουλεμένο επιστημονικό βιβλίο με πλήθος από ιστορικά και κοινωνιολογικά στοιχεία διαλεκτικής και υλιστικής προσέγγισης, το οποίο θα χρησιμεύσει σε φοιτητές, σε πτυχιακούς και μεταπτυχιακούς, σε ερευνητές και μελετητές ως βιβλίο αναφοράς και θα ικανοποιήσει κάθε φιλομαθή αναγνώστη. Το βιβλίο προλογίζει με συνοπτικό και ουσιαστικό τρόπο ο Καθηγητής Παντείου Πανεπιστημίου, κ. Γεράσιμος Ν. Καραμπελιάς. Οι εκδόσεις ΕΝΤΟΣ επιμελήθηκαν επιτυχώς την έκδοση και αυτό είναι τιμητικό γι’ αυτές.