ΜΑΡΙΑ ΔΗΜΑΚΗ-ΖΩΡΑ Σ.Ν. Βασιλειάδης Η ζωή και το έργο του ΙΔΡΥΜΑ ΚΩΣΤΑ ΚΑΙΙ ΕΛΕΝΗΣ ΟΥΡΑΝΗ, Αθήνα 2002, σελ. 953 Παρουσιάζει ο Θανάσης Ν. Καραγιάννης Εισαγωγικά θα θέλαμε να σημειώσουμε πως υπάρχουν αξιόλογα βιβλία –όπως τούτο–, τα οποία ίσως να ενδιαφέρουν μεν λιγότερους αναγνώστες λόγω θέματος, έχουν δε κυριολεκτικά «θαφτεί» από την κριτική και τους κριτικούς και για διάφορους άλλους λόγους, ενδεχομένως. Βιβλία, που δεν ανήκουν στις λίστες των ευπόληπτων, πολυσυζητημένων και εμπορικών βιβλίων, η ποιότητά τους όμως, είναι πολλή ανώτερη από αρκετά απ’ αυτά. Νιώθουμε άβολα, αφού έχουμε στα χέρια μας για 16 χρόνια το παρουσιαζόμενο αξιόλογο βιβλίο (και άλλα παρομοίως αξιόλογα βιβλία άλλων συγγραφέων), το οποίο δυστυχώς δεν είχαμε παρουσιάσει στο αναγνωστικό κοινό, ως οφειλόταν δεοντολογικά. Να που τώρα –έστω καθυστερημένα– το παρουσιάζουμε, αφού πρώτα διαπιστώσαμε ότι υπάρχουν ακόμη αντίτυπα για τους ενδιαφερομένους στα βιβλιοπωλεία. Η Μαρία Δημάκη Ζώρα είναι επίκ. Καθηγήτρια των Ανθρωπιστικών Σπουδών (Θεατρολογίας, Νεοελληνικής Δραματουργίας και Πολιτισμού) στο Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης του ΕΚΠΑ, με πλούσιο ερευνητικό και μελετητικό έργο κ.ά. επιστημονικές και διδακτικές ακαδημαϊκές δραστηριότητες. Το παρόν βιβλίο περιέχει τη διδακτορική διατριβή τής συγγραφέα για τη ζωή και το έργο ενός σημαντικού πνευματικού εργάτη, δικηγόρου, ποιητή, πεζογράφου, θεατρικού συγγραφέα, δημοσιογράφου, αρθρογράφου, δοκιμιογράφου, κριτικού βιβλίου με κοινωνική δράση, παράλληλα με τις άλλες δραστηριότητές του, του Σ.Ν. Βασιλειάδη, ο οποίος είχε την ατυχία να πεθάνει σε νεαρή ηλικία, μόλις 29 χρόνων. Ο πατρινός Σπυρίδων Ν. Βασιλειάδης (1845-1874), ο οποίος ανήκει στην Παλαιά Αθηναϊκή Σχολή και στο ρομαντισμό κυρίως, ένα δυναμικό «πολύμορφο ιδεολογικό, κοινωνικό και καλλιτεχνικό κίνημα», έζησε μια πλούσια και έντονη ζωή, και παρά το βραχύ του βίου του, κατόρθωσε να παράγει ένα αξιοζήλευτο πλούσιο πνευματικό, συγγραφικό και κοινωνικό έργο. Θ’ αναφερθούμε πολύ περιεκτικά σε ορισμένους σταθμούς της ζωής και δράσης του, αφού θα χρειαζόταν πολλές σελίδες για να συνοψίσουμε το έργο του, το οποίο η συγγραφέας αναλύει διεξοδικά, με εύληπτο λόγο, σε σχεδόν 1000 σελίδες του παρόντος βιβλίου. Η συγγραφέας, συντοπίτισσα του Σ.Ν. Βασιλειάδη, αν και είχε στα χέρια της αρχικά πενιχρό φιλολογικό υλικό, ώστε να το χρησιμοποιήσει βιβιογραφικά, εντούτοις το κατέγραψε, το μελέτησε, συγχρόνως δε ερεύνησε ενδελεχώς τον καθημερινό και περιοδικό τύπο της εποχής του, αλλά και των αρχών του 20ού αι., οπότε γιορτάστηκαν τα 50χρονα από το θάνατό του, το υλικό που προέκυψε από τον εορτασμό αυτό, αλλά και τα βιβλιογραφικά αθησαύριστα δημοσιευμένα κείμενα του Βασιλειάδη (ποιήματα, επιστολές, πεζά), τα οποία ανέσυρε από τον τύπο της εποχής του, καθώς κι ένα πλήθος από αναφορές στο έργο του, τις οποίες «αποκρυπτογράφησε», προς όφελος της ερμηνείας του έργου του. Επίσης, αξιοποίησε τα ευρήματά της από τον τύπο της εποχής με κρίσεις για το έργο του ποιητή (βιβλιοκρισίες, θεατρικές κριτικές, νεκρολογίες, σχόλια και αποτιμήσεις διαφόρων ομοτέχνων του και μη.) Το περιεχόμενο του ογκώδους τούτου βιβλίου διαρθρώνεται μεθοδολογικά με υποδειγματικό τρόπο, ώστε ο φοιτητής, ο φιλόλογος, ο θεατρολόγος, ο μελετητής και κάθε φιλομαθής αναγνώστης, να μπορεί να το διαβάσει και να το κατανοήσει επαρκώς, αφού μάλιστα η σ. χρησιμοποιεί απλή γλώσσα και ύφος για μια ευχάριστη ανάγνωση, ο δε μελετητής να προσλάβει επαρκή στοιχεία για να τα χρησιμοποιήσει για περαιτέρω μελέτες του ίδιου θέματος ή άλλων παρεμφερών φιλολογικών και θεατρολογικών μελετών. Τα περιεχόμενα είναι πλούσια και αναλυτικά: Προηγούνται οι «Βραχυγραφίες» και τα «Προλεγόμενα», στα οποία οριοθετείται η εποχή που έζησε ο ποιητής, η σ. αναφέρεται με συνοπτικό τρόπο στο Ρομαντισμό, ως αισθητικό ρεύμα και στο οποίο ανήκε ο ποιητής, στους διανοούμενους που επίσης ανήκαν στο ίδιο ρεύμα, στις τάσεις και εξελίξεις των λογοτεχνικών, κοινωνικών και πολιτικών καταστάσεων, στο ενδιαφέρον του για το γλωσσικό ζήτημα και τη Μεγάλη Ιδέα, χωρίς όμως συντηρητική χροιά, αλλά και στη «στράτευσή» του ως πνευματικός άνθρωπος μαζί με τους αγώνες του λαού για μια καλύτερη κοινωνία. Αναφέρεται εν συντομία, επίσης, στην ακμή της Παλαιάς Αθηναϊκής Σχολής, όπου ανήκε ο ποιητής, με κύρια χαρακτηριστικά τον αρχαϊσμό, τον ρομαντισμό και τον πατριωτισμό, σε πρόσωπα, κρίσεις και βιβλιογραφικά στοιχεία σχετικά με το έργο του και τέλος παραθέτει περιλήψεις των κεφαλαίων του βιβλίου. Στο πρώτο κεφάλαιο «Βιογραφικά στοιχεία» (σελ. 29-173) η συγγραφέας εξετάζει εξονυχιστικά τη ζωή του από τη γέννησή του, την οικογένειά του, τα παιδικά χρόνια και τις εγκύκλιες σπουδές του, τις σπουδές του στη Νομική Αθηνών και στοιχεία από τη δικηγορία του, τις εξωλογοτεχνικές δραστηριότητές του, την ιδέα που είχε για την ίδρυση «Σχολής απόρων παιδιών» από το Φ.Σ. «Παρνασσός», την υλοποίησή της, την αμφισβήτηση από κάποιους για την πατρότητα αυτής της θαυμάσιας κοινωνικής πρωτοβουλίας από μέρους του, και πολλές άλλες πτυχές και διάφορα γεγονότα που σχετίζονται με τη ζωή, τη δράση του, τις σχέσεις του με ομότεχνους, το έργο του. Το ενλόγω κεφάλαιο τελειώνει με τα εξής υποκεφάλαια: «Το τέλος» (ασθένεια, θάνατος, κηδεία, επικήδειοι, νεκρολογίες για τον Βασιλειάδη, εκδηλώσεις στη μνήμη του) και «Η πεντακονταετηρίδα από το θάνατό του (1924)» (Φιλολογικό μνημόσυνο στον «Παρνασσό», Η παράσταση του έργου του «Γαλάτεια» με πρωταγωνίστρια την Κυβέλη, «Τα θαμμένα χειρόγραφα», κατά την έκφραση του Κ. Παλαμά, μια περίεργη και πρωτότυπη υπόθεση, άρθρα για τον Βασιλειάδη). Στο δεύτερο κεφάλαιο «Το ποιητικό έργο» (σελ. 175-355) η σ. αναλύει και ερμηνεύει ολόκληρη την ποιητική παραγωγή του Βασιλειάδη, κατά συλλογή και κατά ποίημα με υποδειγματική φιλολογική μεθοδολογία και ερμηνευτική προσέγγιση στα εξής υποκεφάλαια: «Α΄. Ποιητικές Συλλογές – Συμμετοχές σε διαγωνισμούς», «Β΄. Θεματικοί άξονες», «Γ΄. Επιδράσεις». Το κείμενο είναι πολυσέλιδο και θα μπορούσε ν’ αποτελέσει αυτοτελή έκδοση. Στο τρίτο κεφάλαιο «Το πεζογραφικό έργο» (σελ. 357-504) η σ. αναφέρεται, αναλύει και ερμηνεύει τα διηγήματά του, τα χρονογραφήματα και τις επιφυλλίδες του, τους λόγους του (πανηγυρικούς και επιταφίους), τα κριτικά του κείμενα, καθώς και τα αθησαύριστα κείμενά του: δύο επικήδειους λόγους, μία νεκρολογία και ένα άρθρο για τη Σχολή των Απόρων. Και τούτο το κείμενο είναι πολυσέλιδο και θα μπορούσε ν’ αποτελέσει αυτοτελή έκδοση. Στο τέταρτο κεφάλαιο «Το θεατρικό έργο» (σελ. 505-725) η σ. επιχειρεί μία σε βάθος μελέτη για το θεατρικό έργο του Βασιλειάδη και για τις απόψεις του τις σχετικές με τη διαμόρφωση του νεοελληνικού θεάτρου. Ήτοι, γίνονται αναφορές στα δοκίμια και τις μελέτες του για το θέατρο, την προσπάθειά του για την αναβίωση της αρχαίας τραγωδίας και τις αισθητικές αντιλήψεις του για το θέατρο. Πιο εμπεριστατωμένα αναφέρεται στα ιστορικά και πατριωτικά του δράματα («Οι Καλλέργαι», «Λουκάς Νοταράς», «Αλέξανδρος Υψηλάντης», «Θάνος Καλλισθένης»), στα σατιρικά και στις κωμωδίες («Χίμαιρα», «Αμάλθεια», «Ή έγγαμος ή αυτόχειρ», «Διός έρωτες – Σεμέλη», «Γαλάτεια και Πολύφημος») και στις τραγωδίες του με θέματα από τη Μυθολογία («Γαλάτεια», «Σκύλλα»). Το κεφάλαιο τελειώνει με το κείμενό της «Ο χαρακτήρας των έργων: κλασικός ή ρομαντικός;». Ακολουθούν τα «Επιλεγόμενα ή μία Εικόνα του ποιητή των Εικόνων» (σελ. 727-791) Το βιβλίο κλείνει με το «Παράρτημα κειμένων» (793-905), τη «Βιβλιογραφία» (σελ. 907-928) και το «Φωτογραφικό υλικό». Μια υποδειγματική διδακτορική διατριβή, καρπός πολύμοχθης επιστημονικής προσπάθειας, η οποία πιστώνεται στα ακαδημαϊκά προσόντα της κ. Μαρίας Δημάκη-Ζώρα, στέρεα και πολύτιμη αφετηρία και βάσης και τις μελλοντικές ακαδημαϊκές μελέτες της.