Κώστας Βάρναλης

Αϊ-Στράτης

Θυμήματα εξορίας

Εισαγωγή-Επιμέλεια-Σχόλια

ΗΡΑΚΛΗΣ ΚΑΚΑΒΑΝΗΣ

Εκδόσεις ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ, Αθήνα 2014, σσ. 299

Δεύτερο θετικό εκδοτικό εγχείρημα των εκδ. Καστανιώτη, μετά από το Κώστας Βάρναλης. Φέιγ βολάν της Κατοχής. Χρονογραφήματα (Επιλογή-επιμέλεια: Γιώργος Ζεβελάκης), Αθήνα 2007, σσ. 335.

Θετική, όμως, και η συμβολή του δημοσιογράφου και μελετητή του βαρναλικού έργου, Ηρακλή Κακαβάνη, στην ιστορική έρευνα και μελέτη του έργου του ογκόλιθου της νεοελληνικής λογοτεχνίας, κομμουνιστή διανοητή και αγωνιστή Κ. Βάρναλη.

Είμαι πάντοτε υποστηριχτής και εμψυχωτής όσων μοχθούν να συγκεντρώσουν και να παρουσιάσουν σε έκδοση συλλογής κειμένων, είτε δικών τους σκόρπιων δημοσιευμένων έργων σε εφημερίδες και περιοδικά παρελθόντων ετών, είτε έργων σημαντικών λογοτεχνών και επιστημόνων. Αν δεν το έκαναν, δε θα γνωρίζαμε ίσως  ποτέ οι περισσότεροι από εμάς τους «κρυμμένους», «θαμμένους» και λησμονημένους αυτούς «θησαυρούς», άσχετα αν δεν είναι όλοι από «χρυσό», οι οποίοι θα «χάνονταν» στο πέρασμα του χρόνου και θα περνούσαν νομοτελειακά στη λήθη. Διότι απλούστατα δεν είναι δυνατό να βρούμε και να φυλλομετρήσουμε όλοι μας χιλιάδες σελίδες  περιοδικών και εφημερίδων και άλλων εντύπων, τα οποία αναμένουν ωστόσο υπομονετικά τον ιστορικό ερευνητή και μελετητή, ο οποίος θα τα καταστήσει και πάλι επίκαιρα, θα τα «αναστήσει» και θα τα δώσει στο κοινό για ανάγνωση και μελέτη πλέον για τις επόμενες γενιές. Επισημαίνω και υπογραμμίζω, λοιπόν, την αξία τέτοιων εργασιών και βιβλίων, όπως είναι τα προαναφερόμενα βιβλία των εκδ. Καστανιώτη και φυσικά ένα πλήθος άλλων βιβλίων με παρόμοιο περιεχόμενο.

Ο Ηρακλής Κακαβάνης, ως γνωστό, διακονεί εδώ και αρκετά χρόνια με πάθος και συνέπεια τα γράμματα. Χαρακτηρίζεται ως αξιόλογος ερευνητής και μελετητής του βαρναλικού έργου και είναι βέβαιο ότι θα προσφέρει πολλά ακόμη σ’ αυτή την περιοχή του πνευματικού μας βίου.

Δεν πρέπει εδώ να παραλείψω να υπενθυμίσω στον αναγνώστη μου ότι ο Ηρ. Κακαβάνης είχε δώσει πρόσφατα στη δημοσιότητα άλλο ένα, πολύ ενδιαφέρον και αποκαλυπτικό, βιβλίο του: Ο άγνωστος Βάρναλης και 19 αδημοσίευτα ποιήματά του. (εκδόσεις «ΕΝΤΟΣ», Αθήνα 2012, σσ. 320), το οποίο δημιούργησε ευνοϊκά σχόλια από την κριτική και αγαπήθηκε από το αναγνωστικό κοινό.

Το παρόν βιβλίο χωρίζεται σε τρία μέρη: Α. «Θυμήματα στον Ανεξάρτητο», «Δημοσιεύματα στο Ριζοσπάστη» και «Μαρτυρίες», Β. «Οι επιστολές από την εξορία» και Γ. «Τα ποιήματα της εξορίας».

Προηγείται στην αρχή του βιβλίου μια πολύ κατατοπιστική και ενδιαφέρουσα εισαγωγή του Ηρ. Κακαβάνη και ακολουθεί των βαρναλικών κειμένων ένα «Παράρτημα» (με ενδιαφέροντα κείμενα, που αφορούν την περιρρέουσα ιστορική και λογοτεχνική ατμόσφαιρα και όχι μόνο), τα «Βιογραφικά» διαφόρων σημαντικών προσωπικοτήτων εκείνης της εποχής και συνοπτικά «Η ζωή και το έργο του» Κώστα Βάρναλη.

Η έκδοση εμπλουτίζεται από 43 φωτογραφίες, ζωγραφικούς πίνακες, σκίτσα, χειρόγραφες επιστολές κ.λπ.

Είναι αρκετά δύσκολο να παρουσιάσει κανείς αναλυτικά και να επιχειρήσει μια ερμηνευτική προσέγγιση σε όλα τα δημοσιευμένα εδώ βαρναλικά κείμενα. Και μάλιστα με τον προσήκοντα σεβασμό στο πολύπτυχο, πολυδιάστατο και πολυσήμαντο βαρναλικό έργο, εξετάζοντας τη θεματολογία, την ιδεολογία, τη γλώσσα,  την πολιτική και κοινωνική προσφορά του λογοτέχνη, μέσα από την τέχνη του και με γνώμονα τη ζωή και την αγωνιστική του δράση, ενταγμένα όλα μέσα στον ιστορικό καμβά, όπου όλα αυτά ανήκουν οργανικά.

Απαιτείται, ως εκ τούτου μια ιδιαίτερη μελέτη ή κάποιο εγχείρημα στα πλαίσια μιας πτυχιακής έστω πανεπιστημιακής εργασίας.

Ο Ηρακλής Κακαβάνης, έριξε το σπόρο. Με αυτή δε την αποκαλυπτική ερευνητική προσπάθειά του, με τη σταχυολόγηση, συγκέντρωση και παρουσίαση των βαρναλικών κειμένων, αλλά και με την εμπεριστατωμένη «εισαγωγή» του στο παρόν βιβλίο, ανοίγει οπωσδήποτε δρόμους για την περαιτέρω σπουδή των συγκεκριμένων κειμένων, αλλά και για την ενημέρωση και κοινωνικο-πολιτικό προβληματισμό του αναγνωστικού κοινού.

Μια ενδιαφέρουσα έκδοση για φιλομαθείς αναγνώστες και κυρίως για φιλολόγους, εκπαιδευτικούς, φοιτητές και μελετητές του βαρναλικού έργου, που έρχεται να προστεθεί στην ήδη υπάρχουσα πλούσια σχετική βιβλιογραφία.

ΘΑΝΑΣΗΣ Ν. ΚΑΡΑΓΙΑΝΝΗΣ

ΤΑΜΑΡΑ ΚΑΖΑΝΤΖΙΔΟΥ

Η ΛΙΧΟΥΔΟΧΩΡΑ

Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 2012, σελ. 109

Παρουσιάζει ο Θανάσης Ν. Καραγιάννης

Βιβλία για παιδιά και για όλες τις ηλικίες (βρεφική, προνηπιακή, νηπιακή, παιδική, προεφηβική και εφηβική) έχουν εκδοθεί και κυκλοφορήσει –εδώ και δεκαετίες (περισσότερο από έναν αιώνα)– και στη χώρα μας από καταξιωμένους λογοτέχνες, αλλά και από μετριότητες, οι οποίοι ατάλαντοι καθώς είναι υπερτιμούν τον εαυτό τους και νομίζουν ότι είναι λογοτέχνες ή ότι διαθέτουν συγγραφικό τάλαντο. Και δε φταίνε, βέβαια, αποκλειστικά αυτοί, οι οποίοι θεωρούν ότι το βιβλίο που απευθύνεται σε νήπια, παιδιά ή εφήβους είναι ένα εύκολο είδος για προσωπική προβολή και οικονομικό κέρδος. Φταίνε και οι εκδότες που εκδίδουν μέτρια έως κακά ποιοτικά βιβλία για παιδιά, φταίνε οι ανημέρωτοι και απροβλημάτιστοι σχετικά με το είδος γονείς που τ’ αγοράζουν και όσοι τα προβάλλουν σε εκδηλώσεις, που οργανώνονται από ανίδεους αισθητικά και παιδαγωγικά συμπατριώτες μας. Τα θέματα που διαπραγματεύονται οι συγγραφείς σε αυτά τα βιβλία είναι πολλά και διάφορα. Πολλά, βέβαια, τα είδη και οι κατηγορίες των βιβλίων για νήπια, παιδιά και εφήβους: Ποίηση, Διήγημα, Μυθιστόρημα, Παραμύθια, Μύθοι, Μυθολογία, Θέατρο, Βιβλία γνώσεων (εγκυκλοπαιδικά-επιστημονικά) κ.ά.

Υπάρχουν, όμως, βιβλία για παιδιά –όλων των ειδών και κατηγοριών λογοτεχνίας και βιβλίου– τα οποία είναι καλά, πολύ καλά ή και πραγματικά «διαμάντια». Βέβαια, το καλό φαίνεται να είναι υποκειμενικό. Δεν είναι, όμως, όταν αξιολογείται με επιστημονικά και αισθητικά κριτήρια και όχι μόνο εμπορικά από ορισμένους εκδότες ή από κάποιους παρουσιαστές-«κριτικούς», οι οποίοι αγνοούν βασικές αρχές της αισθητικής, της επιστήμης, της λογοτεχνίας, της ποιότητας των βιβλίων, της παιδαγωγικής και της ψυχολογίας του αναπτυσσόμενου ανθρώπου. 

Υπάρχει η άποψη ότι τα βιβλία για παιδιά δε θα πρέπει ν’ ασχολούνται με την πολιτική (με πολιτικά, κοινωνικά, οικονομικά κ.ά. σχετικά προβλήματα και ζητήματα). Την αντίθετη από αυτή την άποψη την έχουν αυτοί που πιστεύουν ότι τα παιδιά από μικρά πρέπει να ενημερώνονται και να προβληματίζονται –ποσοτικά και ποιοτικά– ανάλογα με την ηλικία τους, σταδιακά και μεθοδικά, μέσα από τις επιστήμες και τη λογοτεχνία, για όλα τα θέματα που αφορούν τη ζωή και τα προβλήματα των ανθρώπων και της κοινωνίας. Πιστεύουν ότι έτσι διαπαιδαγωγείται σωστά– και μέσα από την τέχνη και τη λογοτεχνία, επί τω προκειμένω– ένα νήπιο, παιδί ή έφηβος, από μικρό με όχημα την επιστήμη και την τέχνη, χωρίς «προπαγανδιστική» διάθεση, για όλα τα ζητήματα που τον αφορούν για όλη του τη ζωή.

Τέτοια άποψη έχουν και οι εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή», που πριν από μερικά χρόνια εξέδωσαν δύο βιβλία της συγγραφέα Ταμάρας Καζαντζίδου, τα οποία τα κατατάσσω –ίσως καταχρηστικά– στις παραμυθιακές κοινωνικο-πολιτικές νουβέλες ή στα κοινωνικο-πολιτικά παραμύθια.

Εδώ, θα παρουσιάσω συνοπτικά, το πρώτο βιβλίο της: Η Λιχουδοχώρα, το οποίο –κατά τη γνώμη μου– δεν πρέπει ν’ απουσιάζει από καμία παιδική και σχολική βιβλιοθήκη, κατάλληλο για παιδιά 7-11 χρόνων, αλλά και για γονείς και εκπαιδευτικούς, οι οποίοι ελπίζω ότι θα «συλλάβουν» τα κοινωνικά μηνύματα του παραμυθιού, καθώς και τις πολιτικές προεκτάσεις του, λίαν απαραίτητες για τη σταδιακή διαπαιδαγώγηση του παιδιού στη διαμόρφωση κοινωνικής και πολιτικής (ως πολίτης/πολίτις) συνείδησης, η οποία δυστυχώς απουσιάζει ή είναι πέρα για πέρα λανθασμένη και επικίνδυνη για τα ατομικά, οικογενειακά και κοινωνικά του συμφέροντα, για την ικανοποίηση των ανθρώπινων αναγκών  του.  

Πρόκειται για ένα βιβλίο, το οποίο προτείνω να διαβαστεί σταδιακά από εκπαιδευτικούς μέσα στην αίθουσα διδασκαλίας ή από γονείς, μαζί με τα παιδιά και ανά κεφάλαιο να δημιουργείται κατάλληλη ατμόσφαιρα για συζήτηση, χωρίς φυσικά να εξάγονται «αφοριστικά» συμπεράσματα και «απόλυτες» κρίσεις από τη μια ή από την άλλη, ενδεχομένως, οπτική γωνία, από ενήλικες αναγνώστες, οι οποίοι θεωρούν ότι γνωρίζουν τα πάντα και φυσικά την απόλυτη αλήθεια. Προτείνω συζήτηση με τα παιδιά, τα οποία προσπαθούμε με παιδαγωγικό τακτ να ερμηνεύσουν, να υποθέσουν, να προτείνουν, να διαφωνήσουν, να συμπεράνουν, πριν από την εξέλιξη και την τελική έκβαση του μύθου. Προτείνω, επίσης, να δώσουμε στα παιδιά την ευκαιρία να μας εξηγήσουν όσα αυτά βλέπουν και αντιλαμβάνονται –με την οξυδέρκεια και την καθαρότητα που τα διακρίνει– πίσω από τις λέξεις και τις γραμμές και πίσω και πέρα από την εικονογράφηση. Είναι βέβαιο, ότι όσο αναπτύσσεται και καλλιεργείται περισσότερο η κριτική τους ικανότητα, όλο και περισσότερο θα γίνουν ικανά ν’ αντιλαμβάνονται και να ερμηνεύουν κοινωνικά ζητήματα, που αρκετοί από τους ενήλικες αδυνατούν, λόγω του ότι οι ίδιοι δέχτηκαν στην παιδική/σχολική ηλικία τους μια αυταρχική, μονοδιάστατη, αντιεπιστημονική και αντιδιαλεκτική αγωγή. Έτσι, η θετική αυτή εξέλιξη στην ανάπτυξη της προσωπικότητάς τους να μας εκπλήσσει και να μας κάνει περήφανους ως γονιούς ή εκπαιδευτικούς, διότι θα αισθανόμαστε χαρά και ικανοποίηση ότι συμβάλλαμε κι εμείς μέσα από τα καλά βιβλία και θεάματα, που τους δώσαμε την ευκαιρία να έρθουν σε επαφή μαζί τους, σημαντικά και ουσιαστικά στη θετική αυτή ανάπτυξη και εξέλιξή τους.

Δεν πρέπει δε να παραγνωρίζουμε την αλήθεια ότι αρκετοί κατέχουμε γενικές και εξειδικευμένες επιστημονικές και κοινωνικές γνώσεις, αλλά φιλοσοφικά, επιστημονικά και πολιτικά είμαστε λίγο έως πολύ αμόρφωτοι, χωρίς κριτική και επιστημονική σκέψη και κρίση, χωρίς πολιτική σκέψη, που προϋποθέτει γνώσεις Φιλοσοφίας, Πολιτικής Οικονομίας, Κοινωνιολογίας, Ιστορίας από καθαρά επιστημονική οπτική γωνία, χωρίς μεταφυσικές και ανορθολογικές αντιλήψεις και απόψεις, που δημιουργούν σύγχυση και θολούρα.   

Το παρόν βιβλίο είναι η εξέλιξη ενός παρόμοιου ιδεολογικά φορτισμένου βιβλίου για παιδιά: Κάποτε στην Ποντικούπολη, του αξιόλογου και πολυγράφου συγγραφέα-λογοτέχνη και για παιδιά και εφήβους, Μάνου Κοντολέων, αν και η υπόθεση του έργου είναι παρόμοια, αλλά όχι ακριβώς ίδια. Στο παρελθόν, έχουν εκδοθεί και άλλα παρόμοια βιβλία για μικρότερα ή μεγαλύτερα παιδιά, παραμύθια, ιστορίες και μυθιστορήματα, τα οποία έθεταν κοινωνικά, οικονομικά, ταξικά και πολιτικά ζητήματα, με διακριτικότητα και με βάση τις αρχές της αισθητικής και της παιδαγωγικής, με σκοπό να προβληματίσουν ιδεολογικά τα παιδιά και να συμβάλλουν από τη μεριά τους στην κοινωνική και πολιτική διαπαιδαγώγηση των παιδιών. Δεν έχει νόημα εδώ να παραθέσω ένα κατάλογο συγγραφέων και τίτλων. Ίσως, αυτό να γίνει κάποια άλλη φορά σε μια ιδιαίτερη μελέτη γι’ αυτή την κατηγορία βιβλίων για παιδιά και εφήβους και να δοθούν συγκεκριμένα θέματα και βιβλία προς ενημέρωση γονιών και εκπαιδευτικών, απαραίτητα για την πιο επιτυχή εκπλήρωση του ρόλου και του καθήκοντός τους, γονεϊκού ή εκπαιδευτικού, αντίστοιχα.  

Θ’ αντιγράψω το κείμενο του οπισθόφυλλου του βιβλίου και στη συνέχεια θα παραθέσω κάποιες σκέψεις και απόψεις μου ακόμη, σχετικές με την υπόθεση και την αξία του παρόντος βιβλίου:

«Σε ένα μακρινό πλανήτη ζουν οι εργατικοί Λιχούδηδες, οι αχόρταγοι κοιλαράδες και οι παιχνιδιάρηδες φρουτοδράκοι…

Οι Λιχούδηδες δουλεύουν για τους κοιλαράδες: Φτιάχνουν γλυκά και μαζεύουν φρούτα. Κρυφό τους όνειρο είναι να φάνε τούρτα.

Οι κοιλαράδες κάνουν τα πάντα για να μεγαλώνει η κοιλιά τους.

Οι μέρες κυλάνε μονότονα, ώσπου οι προετοιμασίες για τα γενέθλια της χαζοβιόλας πριγκίπισσας οδηγούν σε μια μεγάλη μάχη!

Ποιος νίκησε;

Και γιατί εξαφανίστηκαν τα λαχανικά;

Γιατί ο κοιλαράς Τερηδόνας δε θέλει να πλένει τα δόντια του;

Και πώς ένα ατύχημα έκανε άνω κάτω μια ολόκληρη χώρα, τη Λιχουδοχώρα;»

Βέβαια, μπορεί να διατυπωθούν και άλλα ερωτήματα, όπως:

Πώς ήταν και πώς δούλευε το μεγαλύτερο εργοστάσιο της Λιχουδοχώρας, το φημισμένο «ζαχαρόκοσμος»;

Ποιοι είναι οι εργάτες Μελισσούλα, Καβουράκος, Κορδελίτσα, Συννεφούλης κ.ά., ποιο ρόλο παίζουν στο παραμύθι, πώς ενεργούν και πώς ενεργοποιούνται, ποια είναι τα συναισθήματά τους και ποιες πρωτοβουλίες παίρνουν;

Ποιοι είναι οι κοιλαράδες Τερηδόνας και Περονόσπορος και πώς συμπεριφέρονται στους εργάτες;

Ποια είναι η κακομαθημένη Λιχουδοπριγκίπισσα, που κάποιοι υποτελείς της την αποκαλούν «λιχουδοτάτη» και «φακιδοτάτη»; Και ποια είναι τα δύο γιγάντια χαϊδεμένα γουρούνια της;

Ποιο ρόλο παίζει ο λιχουδογράφος Κεραυνούλης ενάντια στους κοιλαράδες και γιατί τον κυνηγούν οι γαϊδουράγκαθοι;

Τι είναι οι φρουτοδρακοδρομίες;

Ποιος είναι ο Λαβύρινθος;

Πώς ο Κεραυνούλης βρήκε ίσως το τελευταίο διασωθέν βιβλίο με την ιστορία της Λιχουδοχώρας και πώς διαβάζοντάς το μαζί με τους εργάτες ανακαλύπτουν την καλλιέργεια των λαχανικών στο παρελθόν, η οποία τώρα έχει απαγορευτεί; Γιατί άραγε;

Τα ερωτήματα είναι πολλά ακόμη, ως προς την εξέλιξη του μύθου, αλλά και άλλα που θα δημιουργηθούν με το διάβασμα, τα οποία σταδιακά θα απαντιούνται ενμέρει με συνεχή διάλογο παιδιών-γονιών-εκπαιδευτικών, ίσως και συγγραφέα (δι’ αλληλογραφίας, έντυπης ή ηλεκτρονικής, μαζί της).

Βέβαια, το παραμύθι μας έχει πολύ δρόμο ακόμη, πολλές περιπέτειες και απρόοπτα, εκπλήξεις, εξελίξεις, αγωνία κ.ά.

Κι ένα δικό μου, καθοριστικό και ουσιαστικό ερώτημα: Θ’ αφήσουν οι εργάτες της Λιχουδοχώρας να παραμείνει η ίδια δυσάρεστη γι’ αυτούς κατάσταση ή θα θελήσουν να την αλλάξουν και πώς;

Η συγγραφέας κινείται με φόντο το παραμυθιακό χωρόχρονο για να μιλήσει στους μικρούς αναγνώστες της για σημερινά θέματα, που απασχολούν τους γονείς τους, τις οικογένειές τους και την κοινωνία, γενικότερα, για την εκμετάλλευση, την αδικία, τη φτώχεια, τις αντιδημοκρατικές και αντιλαϊκές πράξεις των κατεχόντων την εξουσία και το χρήμα.

Πρόκειται για ένα πρωτότυπο θεματολογικά βιβλίο, σύγχρονο, ρεαλιστικό (γεμάτο συγχρόνως με φανταστικά δρώμενα), το οποίο ενώ αναπτύσσει τη φαντασία του παιδιού/αναγνώστη, το προβληματίζει, του γεννά απορίες και ερωτήματα, του ενεργοποιεί το συναίσθημα, τη λογική και την κριτική σκέψη και του μαθαίνει –μέσα από το παραμύθι– ποιο και πώς είναι το σύγχρονο «παραμύθι» που πουλάνε κάποιοι στους ανθρώπους της δουλειάς και του μόχθου. Το παιδί αρχίζει να υποψιάζεται από μικρό, πώς δουλεύει το κοινωνικό και οικονομικό σύστημα που καλείται ν’ αντιμετωπίσει –και γιατί όχι– μετά από ανάλογη οργάνωση και δράση ν’ ανατρέψει όταν δημιουργηθούν οι κατάλληλες συνθήκες και με τη δική του, φυσικά, προσωπική συμβολή και συλλογική δράση.

Υπάρχει, όμως, και συνέχεια του παραμυθιού, στο δεύτερο βιβλίο της συγγραφέα, το οποίο ελπίζουμε να παρουσιάσουμε σε επόμενο σημείωμά μας.

Τα θαυμάσια γεμάτα δημιουργική φαντασία σχέδια του βιβλίου ανήκουν στον Ιάκωβο Βάη και τα εντυπωσιακά έντονα χρώματα στον Κωνσταντίνο Ρουγγέρη. Στο βιβλίο υπάρχουν 14 ολοσέλιδες έγχρωμες εικόνες και άλλες 4 δισέλιδες, οι οποίες βοηθούν σημαντικά στη μεγαλύτερη κατανόηση του κειμένου, και δημιουργούν ακόμη αφόρμηση για περαιτέρω εικονοπλασία στα παιδιά/αναγνώστες.

Συγχαρητήρια στη Σύγχρονη Εποχή και στην Τυποεκδοτική ΑΕ για το υπέροχο εκδοτικό αποτέλεσμα και σε όλους τους εργαζόμενους στις εκδόσεις, άξιους συντελεστές της έκδοσης.

Θανάσης Ν. Καραγιάννης

e-mail:thkaragia@gmail.com

http//:thkaragia.vix.com/main

Αναμνήσεις, νοσταλγίες και γνώση μέσα από το θαυμάσιο και ενδιαφέρον βιβλίο:

Βασίλης Καΐλας

Ένα παιδί μετράει τα πλάνα

30 χρόνια ελληνικός κινηματογράφος

Εκδόσεις Αγγελάκη, Αθήνα 2013, σχήμα: 24,5 Χ 22,5 εκατ., σελ.200

Παρουσιάζει ο Θανάσης Ν. Καραγιάννης*

Ο Βασίλης Καΐλας, το «παιδί θαύμα» του ελληνικού κινηματογράφου της μεταπολεμικής και μετεμφυλιακής εποχής, αποφάσισε να κυκλοφορήσει ένα αυτοβιογραφικό βιβλίο, για να μας κάνει να συγκινηθούμε για μια ακόμη φορά, από χαρά πλέον. Να επαναφέρουμε στη μνήμη μας τα παιδικά μας χρόνια, να νοσταλγήσουμε το γιασεμί των θερινών σινεμά και ν’ αναπολήσουμε τις ατέλειωτες ουρές στα πεζοδρόμια και στις πλατείες, μέχρι να ’ρθεί η σειρά μας στο ταμείο του επαρχιακού κινηματογράφου, να πάρουμε το εισιτήριο και να μπούμε στη σκοτεινή αίθουσα με τη μαγική οθόνη.

Με τα πασατέμπο ή τα στραγάλια στο χέρι ή με το μπυράλ στο διάλειμμα, για ν’ απολαύσουμε τα μικρά ή μεγάλα επιτεύγματα του νεοελληνικού μεταπολεμικού σινεμά, δημιουργία ανθρώπων ταλαντούχων, ονειροπόλων, εργατικών, που στέριωναν στα πόδια της – και στον τομέα της έβδομης τέχνης – την ταλαιπωρημένη Ελλάδα μας, και προσπαθούσαν να δώσουν θάρρος, υπομονή και όνειρο στους συμπολίτες μας, όσους βέβαια απ’ αυτούς είχαν «επιζήσει» από την Κατοχή και τον Εμφύλιο.

Ανάμεσα στους δημιουργούς και καλλιτέχνες ο μικρός Βασιλάκης Καΐλας από μικρός. Ποιος δεν τον γνώριζε; Ποιος δεν τον λάτρευε; Ποιος δε μιλούσε γι’ αυτόν τις ώρες της σχόλης, μετά από μια κινηματογραφική συμμετοχή και επιτυχία του; Όλοι μας μικροί και μεγάλοι τον είχαμε στα χείλη μας, όπως φυσικά το άλλο «παιδί θαύμα», τον Γιαννάκη τον Καλαντζόπουλο, που και εκείνος σταδιοδρόμησε από πολύ μικρός στο θέατρο και στον κινηματογράφο (από 5 χρόνων, όπως περίπου και ο Βασιλάκης, αν και ο Γιαννάκης είναι 4 χρόνια μεγαλύτερός του) και όπως αποδεικνύεται στο ενλόγω βιβλίο, αργότερα, συνεργάστηκαν στο θέατρο για παιδιά, παίζοντας μαζί σε αρκετές θεατρικές παραστάσεις με κείμενο και σκηνοθεσία του Γιάννη Καλαντζόπουλου και μάλιστα συνεργάστηκαν και στην «Παιδική Αυλαία», επαγγελματικός θίασος για παιδιά. Αργότερα μάθαμε ότι υπήρχε και άλλο παιδί που έπαιζε στον κινηματογράφο, ο Βαγγελάκης Ιωαννίδης, στον οποίο αναφέρεται ο συγγραφέας, Β. Καΐλας, αλλά και τόσα άλλα παιδιά, που συμμετείχαν σε ελληνικές ταινίες, τα οποία αξίζει κάποτε να γίνει μνεία για τη συμμετοχή του στην έβδομη τέχνη και στο παιδικό θέατρο.

Ένα βιβλίο γεμάτο από πληροφορίες, πνιγμένο στη νοσταλγία. Ευρηματικός ο τίτλος του βιβλίου «Βασίλης Καΐλας. Ένα παιδί μετράει τα πλάνα», κατά το «Ένα παιδί μετράει τα άστρα» του Μενέλαου Λουντέμη. Και ο τίτλος του βιβλίου έχει, φυσικά, κάποια σχέση με την υπόθεση του έργου του Λουντέμη. Κι ο μικρός Βασιλάκης Καΐλας στους ρόλους του ήταν ένα φτωχό και ορφανό αγόρι, όπως ο Μέλιος Καδράς του Λουντέμη, αγαπούσε τη μάθηση, τα γράμματα και τα βιβλία, είχε βιώσει την κοινωνική αδικία, τη φτώχεια, την κακία και την έχθρα των ανθρώπων, αλλά και την καλοσύνη και φιλία κάποιων άλλων, όπως και ο Μέλιος Καδράς κ.ο.κ.  Γράφει ο συγγραφέας, στον πρόλογο του βιβλίου του: «Σαν το μικρό ήρωα του Λουντέμη μέτραγα τα άστρα στη δική μου περιπλάνηση, 30 ολόκληρα χρόνια. Ένα οδοιπορικό μνήμης που προσδοκά να κρατήσει ζωντανές εικόνες, γεγονότα, πρόσωπα, μια εποχή όλο ρομαντισμό και αθωότητα.»

30 χρόνια στον ελληνικό κινηματογράφο δεν είναι και λίγα… Η συμμετοχή του σε πολλές ταινίες τον γέμισαν εμπειρίες, γνώσεις, συγκινήσεις, χαρά και ικανοποίηση. Η κούραση και οι ταλαιπωρίες που ασφαλώς έχει μια τέτοια δουλειά, περισσότερο για ένα παιδί –και μάλιστα την εποχή εκείνη-, τον αποζημίωναν μετά το πετυχημένο καλλιτεχνικό αποτέλεσμα και την επιτυχία της κάθε ταινίας, καθώς και μετά από τα ενθαρρυντικά λόγια που άκουγε ή τα κολακευτικά σχόλια των κριτικών κινηματογράφου και θεάτρου, που διάβαζε στις εφημερίδες της εποχής.

«[…] 117 ταινίες αριθμεί το πορτοφόλιό του (σ.σ. με τις οποίες) μας έδειξε από την παιδική ματιά τις δυσκολίες που αντιμετώπιζε τότε η ελληνική οικογένεια στη μετάβασή της από την εποχή της Κατοχής και του Εμφυλίου στη σύγχρονη κοινωνία. Οι μικροί ήρωες που ερμήνεψε μας έδωσαν κάποιες πολύτιμες συνταγές επιβίωσης στα χρόνια προσαρμογής, στα νέα δεδομένα της αστικοποίησης και του εκσυγχρονισμού της Ελλάδας. Τότε που τα σενάρια έδιναν μια αισιόδοξη άποψη για τη ζωή και παρήγαγαν όνειρα.», γράφει χαρακτηριστικά –μεταξύ άλλων– ο κ. Μάνος Αγγελάκης, εκδότης των εκδόσεων ΑΓΓΕΛΑΚΗ, στο προλογικό «σημείωμα του εκδότη», του ενλόγω βιβλίου.

Ολόκληρο το βιβλίο διατρέχει ο μεστός, απλός και γλαφυρός λόγος του κ. Βασίλη Καΐλα, ένας λόγος αυτοβιογραφικός, εξομολογητικός, λυρικός, με πλούσια ιστορικά στοιχεία από την Ιστορία του ελληνικού κινηματογράφου και του επαγγελματικού θεάτρου για παιδιά, που στις δεκαετίες του ’50 και ’60 έκανε τα πρώτα του βήματα. Ευτυχώς, που γράφτηκε αυτό το βιβλίο από έναν ταλαντούχο ηθοποιό και συγγραφέα, στον οποίο η Ιστορία χρωστάει πολλά. Οι προσωπικές μαρτυρίες, όταν μάλιστα συνοδεύονται από ντοκουμέντα (φωτογραφίες, θεατρικά προγράμματα, κριτικές, οικονομικές αποδείξεις πληρωμής, αφίσες κ.λπ.), αποτελούν χρήσιμα και πολύτιμα ιστορικά στοιχεία. Έτσι, είναι δυνατό οι ιστορικοί ερευνητές να συνθέσουν τον ιστορικό καμβά, να μελετήσουν και να αξιολογήσουν ασφαλέστερα και πιο αντικειμενικά πρόσωπα και έργα της Ιστορίας του Ελληνικού Κινηματογράφου και του Επαγγελματικού Θεάτρου για παιδιά, ιδιαίτερα, σε μια περιοχή, που ακόμη βρίσκεται στα σπάργανα της επιστημονικής ιστορικής έρευνας.

Πρόκειται για ένα καταπληκτικό και πολύ ενδιαφέρον βιβλίο, με 200 σελίδες γεμάτες από φωτογραφίες, με πλούσιο θεατρολογικό και κινηματογραφικό υλικό, με εκτύπωση και σελιδοποίηση της τελευταίας λέξης της τυπογραφικής τεχνολογίας, με θαυμάσιο σχεδιασμό και καλλιτεχνική επιμέλεια της κ. Κάλλιας Μ. Χυτήρογλου, που της αξίζουν πολλά συγχαρητήρια για το αποτέλεσμα της δουλειάς της. Συγχαρητήρια για το θαυμάσιο εκδοτικό αποτέλεσμα ανήκουν σε όλους τους συντελεστές της έκδοσης και ιδιαίτερα στον εκδότη, που είχε τη βούληση να κυκλοφορήσει και να παρουσιάσει στο αναγνωστικό κοινό αυτό το βιβλίο. Μακάρι ν’ ακολουθήσουν και άλλα παρόμοιου περιεχομένου και ενδιαφέροντος βιβλία για σινεφίλ και θεατρόφιλους αναγνώστες.

Ευχαριστούμε θερμά τον κ. Βασίλη Καΐλα γι’ αυτή τη συγγραφική δημιουργία του, πραγματική προσφορά στους πολυάριθμους αναγνώστες του, που τον θαύμαζαν και τον αγαπούσαν – δεκαετίες τώρα- από τότε που ως «παιδί-θαύμα» τους πρόσφερε απέραντες συγκινήσεις. Και, φυσικά, συνεχίζουμε να τον αγαπούμε και να θαυμάζουμε τη μακρόχρονη καλλιτεχνική πετυχημένη πορεία του στο νεοελληνικό κινηματογράφο και στο θέατρο. Του ευχόμαστε να είναι πάντοτε καλά!

*Ο Δρ. Θανάσης Ν. Καραγιάννης είναι Ερευνητής/Μελετητής Δραματουργίας Θεάτρου για παιδιά – Κριτικός Θεάτρου για παιδιά και εφήβους και Συγγραφέας

http://thkaragia.wix.com/main

e-mail:thkaragia@gmail.com

Χρήστος Δημούλας

Οι λαϊκατδήδες

Ποίηση

Παρουσιάζει ο Θανάσης Ν. Καραγιάννης

Ο Χρήστος Δημούλας είναι ένας νέος άνθρωπος, που αγωνίζεται για το μεροκάματο, με μια αξιοθαύμαστη αξιοπρέπεια. Με ψηλά το κεφάλι, μακριά από τις σύγχρονες σειρήνες της αστικής διανόησης, δίπλα και μαζί με την εργατική τάξη και τους ταξικούς αγώνες της, μπροστάρης για τη μόρφωση των λαϊκών στρωμάτων, τρέχει ολημερίς –μετά την επίπονη δουλειά του– αν και κουρασμένος, στις πολιτιστικές εκδηλώσεις, στις πολιτικές μαζώξεις, στα συλλαλητήρια, για να επιτελέσει το προσωπικό του χρέος απέναντι στους συνανθρώπους του. Δεν το βάζει κάτω. Στο ένα χέρι το βιβλίο και στο άλλο τη γραφίδα του, πολεμάει, μαζί με τους συναγωνιστές του, τον ταξικό μας εχθρό, με όπλο την ποίηση, αλλά ενίοτε και τον πεζό λόγο.

Στην ποίηση έχει μια ευχέρεια. Σκαρώνει στίχους και ποιήματα άλλοτε με ομοιοκαταληξία και άλλοτε σε ελεύθερο στίχο, ο οποίος όμως διαθέτει ρυθμό. Ο ρυθμός των ποιημάτων του είναι πηγαίος, όπως πηγαία και γνήσια είναι τα συναισθήματά του και η πολιτική σκέψη του. Μια σκέψη αρκετά καλλιεργημένη, γαλουχημένη από τον ιστορικό και διαλεκτικό υλισμό, δεν ξεφεύγει σε περιττολογίες και δε χρησιμοποιεί ασκόπως το δευτερεύον και το επιμέρους. Στοχεύει στο κοινωνικά κύριο και καθοριστικό, με λυρισμό ή ρεαλισμό, και σχεδόν πάντοτε περιφέρεται και επικεντρώνει στον άνθρωπο και στην ευτυχία του, στον εργαζόμενο ή στον άνεργο και στα προβλήματά του. Καυτηριάζει το σάπιο καπιταλιστικό σύστημα. Ο στίχος του σαλπίζει με τέχνη τον αγώνα και την επανάσταση. Επιδιώκει τον ξεσηκωμό για τη δημιουργία μιας άλλης κοινωνίας, δίκαιης και ειρηνικής, της σοσιαλιστικής κοινωνίας. Κάποιες φορές ο λόγος του είναι «αντιποιητικός» ή «χυδαίος», κατά την κρατούσα καθωσπρέπει αστική διανόηση, που την ενοχλεί, βέβαια, όμως καίριος, κοφτερός, αποκαλυπτικός, γνήσιος, καταπέλτης για τους συμβιβασμένους και τους πραγματικά χυδαίους.

Στο παρόν βιβλίο του δεν υπάρχουν διάφορα ποιήματα, αλλά μόνο ένα ποίημα έκτασης δεκαπέντε σελίδων, μια ποιητική σύνθεση. Εμπνευστής των στίχων του είναι η ίδια του η ζωή, η καταγωγή του, τα παιδικά του βιώματα, η κοινωνική και ταξική του συνείδηση. Ο πατέρας του και ο θείος του εργαζόμενοι στις λαϊκές αγορές, «λαϊκατζήδες», και αυτός από μικρός κοντά τους, βοηθός τους, πίσω από τον πάγκο. Βιώματα που δεν εξαλείφονται στο πέρασμα του χρόνου, αν και μεγάλωσε, σπούδασε στο πανεπιστήμιο, έγινε επιστήμονας.

Η επιλογή του ήταν να ακολουθήσει το δρόμο των εργατών και των εργαζομένων, γενικότερα. Θέλει να είναι κοντά και μαζί με την εργατική τάξη. Γι’ αυτό και ο στίχος του είναι ταξικός και συχνά αναφέρεται σε κοινωνικά προβλήματα, χωρίς να στέκεται στην περιγραφή, αλλά στο βάθος και στην ανάλυση των φαινομένων. Καταγράφει ποιητικά το κοινωνικό γίγνεσθαι, αλλά δε μένει στην περιγραφή, δίνοντας διάσταση και προοπτική στην αλλαγή και στην ανατροπή.

«Οι λαϊκατζήδες» είναι το πρώτο βιβλίο, που εκδίδεται για την κοινωνική αυτή ομάδα της εργατικής τάξης. Και είναι άξιο λόγου, που το σκέφτηκε και το υλοποίησε ο ποιητής Χρήστος Δημούλας.

Επίσης, ο «περί ου λόγος» ποιητής κυκλοφόρησε, επίσης, για πρώτη φορά την αξιόλογη ποιητική βιογραφία, με τίτλο: Χρήστος Δημούλας: «Γιώργος Φαρσακίδης, Ο Ζωγράφος του Λαού», εκδ. Εντύποις» (ποιητική συλλογή)

Παραθέτω, ως δείγματα γραφής, ελάχιστα από τα 69 τετράστιχα της ποιητικής του σύνθεσης:

«Τα προϊόντα στον πάγκο αραδιασμένα/η παράσταση και πάλι αρχινάει/η βροχή τρυπάει τα κόκαλα τα ιδρωμένα/η ορθοστασία τα γόνατα πονάει.» Κάπως έτσι περιγράφει την πραγματικότητα και τα προβλήματα του κλάδου των λαϊκατζήδων.

«Φρούτα, λαχανικά, υφάσματα/τ’ ανθρώπινου κόπου δημιουργίες/του μισού ευρώ τα λαχανιάσματα, ενάντια/στων πολυεθνικών τις ραδιουργίες.», περνώντας από την περιγραφή στην κοινωνιολογική ανάλυση, δίνοντας σε δυο στίχους τις ταξικές αντιθέσεις.

«Μικρογραφία κοινωνίας/όλες του κόσμου οι λαϊκές/μέσα τους ένα αεράκι ειρωνείας/που ξαποσταίνει μοναχά τις Κυριακές», αφού περιγράφει σε άλλα τετράστιχα τα διάφορα κοινωνικά στρώματα που υπάρχουν ως έμποροι και ως πελάτες στις λαϊκές.

«Σωματείο, συνελεύσεις για ουσιαστικά προβλήματα/ο φόβος για το αύριο του κλάδου/προτάσεις άπειρες που φέρνουν νέα ερωτήματα/να μην καταντήσουμε απορρίμματα του κάδου.», καθώς τον απασχολεί η συνδικαλιστική οργάνωση και πάλη των εργαζόμενων στον κλάδο.

«Εξαγγελίες, νέα μέτρα για εμπόριο υγιές/πρωτοσέλιδα, δηλώσεις, μα χαμένη η ουσία, πως το κύριο είναι να ανατραπεί η εξουσία/που γεννά τις ανεργίες και τις λαμογιές.», περιγράφοντας την αλητεία της αστικής εξουσίας και θέτοντας θέμα ανατροπής της.

«Φορτηγά ατέλειωτα στου Ρέντη το παζάρι/πάνε κι έρχονται καρότσια και τελάρα/στον ίδιο χώρο ο αξιοπρεπής και το τομάρι/απ’ όλα έχει και τούτη εδώ η φάρα.», καταγράφοντας την ανθρωπογεωγραφία του κλάδου με ειλικρίνεια, αν και παρόμοιοι χαρακτήρες και συμπεριφορές υπάρχουν και σε άλλους κλάδους εργαζομένων, εμπόρων κ.λπ.

«Στη λαϊκή μεγάλωσαν/και μεγαλώνουνε πολλά παιδιά/το βιος τους το εμπάλωσαν/με μια αντάρα στην καρδιά.», δηλώνοντας ότι αρκετοί από τους λαϊκατζήδες δουλεύουν από παιδιά και έχουν βιώσει πόνο, ταλαιπωρία, απογοήτευση, αδικία.

«Το χρήμα, κατάρα και στόχος ποθητός/στα μηνίγγια φλόγα, στο κεφάλι πυρετός/αϋπνία κι έλκος στο στομάχι/σκληρός ανταγωνισμός πάντοτε να άρχει.», αποφαινόμενος τις δυσκολίες του επαγγέλματος και τα προβλήματα υγείας, κυρίως, που απορρέουν απ’ αυτές.

«Ελεύθεροι επαγγελματίες, μάπα ελευθερία/σαν τους κλόουν πριν την αυτοχειρία/για μισό κιλό κέρδος σαν παλιάτσοι να γελάν/κι όταν μένουν μόνοι τα νεύρα τους να σπαν.», ειρωνευόμενος την «ελευθερία», που ψεύτικα τάζει το αστικό κράτος, ενώ η αλήθεια και η πραγματικότητα είναι δυσάρεστα πολύ διαφορετικές.

«Σελίδες, εγκυκλοπαίδειες και τόμοι/μπορούν να γραφτούν απ’ της λαϊκής τις ιστορίες/η οποία είναι σπίτι κι οι λαϊκατζήδες οικοδόμοι,/παλάτι που το λυμαίνονται αρχόντοι και τ’ αγαπούν παρίες.», δηλώνοντας πόσα γεγονότα και περιπέτειες συμβαίνουν χρόνια και δεκαετίες στις λαϊκές αγορές, που βέβαια – τα περισσότερα – τα βιώνουν οι ίδιοι οι εργαζόμενοι σ’ αυτές και φυσικά, καλό θα ήταν κάποτε να καταγραφούν για να μην πέσουν στην ιστορική λήθη, για τις μελλοντικές γενιές.

Τα παραπάνω αποσπάσματα του βιβλίου, δεν παρέχουν στον επίδοξο αναγνώστη του μια πλήρη εικόνα των θεμάτων, που διαπραγματεύεται ποιητικά ο Χρ. Δημούλας, ούτε του δίνεται τοιουτοτρόπως ολόκληρο το ψηφιδωτό ιδεών, απόψεων, γεγονότων, βιωμάτων κ.ο.κ., ικανά για να δημιουργήσουν ή να διαμορφώσουν την άποψη του αναγνώστη για τις λαϊκές και τους λαϊκατζήδες, για τις ιδιομορφίες και τα προβλήματα του επαγγέλματος κ.ο.κ. 

Ένα βιβλίο, άξιο λόγου, που αξίζει να αναζητηθεί και να διαβαστεί, αλλά και να παρουσιαστεί σε διάφορες πολιτιστικές εκδηλώσεις.

Θανάσης Ν. Καραγιάννης

http://thkaragia.wix.com/main

Αναμνήσεις, νοσταλγίες και γνώση μέσα από το θαυμάσιο και ενδιαφέρον βιβλίο:

Το οδοιπορικό ενός κωμωδού

50 χρόνια στο σανίδι

Μανώλης Δεστούνης

Εκδόσεις Εντύποις, Αθήνα 2016, σ. 460

Παρουσιάζει ο Θανάσης Ν. Καραγιάννης*

Είναι άδικο, ανεπίτρεπτο, αντιδεοντολογικό και αντικοινωνικό το φαινόμενο να εκδίδονται αξιόλογα βιβλία και να μην κυκλοφορούν –για διάφορους λόγους και αιτίες– ευρέως στα βιβλιοπωλεία όλης της χώρας, στις προθήκες τους, αλλά και σε σχολικές ή δημόσιες ή δημοτικές βιβλιοθήκες, με αποτέλεσμα να στερούνται χιλιάδες αναγνώστες την ευχάριστη συντροφιά τους. Ένα από τα βιβλία αυτά είναι και τούτο, το οποίο αποφάσισα να παρουσιάσω, με σκοπό να γνωρίσουν καλύτερα οι φιλαναγνώστες και οι θεατρόφιλοι, κυρίως, έναν αγαπημένο τους ηθοποιό – του ελληνικού κινηματογράφου και του θεάτρου, τον κ. Μανώλη Δεστούνη.

Στο παρόν βιβλίο, αυτοβιογραφικό, αναλαμβάνει ο ίδιος ο δημοφιλής εξαιρετικός ηθοποιός να μας ξεναγήσει στα 50 χρόνια της ζωής του και της λαμπρής καλλιτεχνικής πορείας του στην οθόνη και στο σανίδι. Ο λόγος του απλός, λαϊκός, καθημερινός, λες και αφηγείται στους δικούς και φίλους του, τη ζωή και την καλλιτεχνική του πορεία, βρισκόμενος στο σπίτι, στο καφενείο, σε κάποιο δημόσιο χώρο, που λες και μαζεύτηκαν όλοι να πιουν έναν καφέ ή ένα κρασί και παράλληλα να τον ακούσουν να τους μιλά μ’ εκείνη τη χαρακτηριστική χροιά της φωνής του, το μειλίχιο ύφος του, τον προσηνή λόγο του, την αστραφτερή ματιά του.

Η οδοιπορική ματιά του κ. Μαν. Δεστούνη είναι μεθοδική, ελκυστική, αναλυτική, κριτική –κατά σημεία -, διεισδυτική και άκρως επικριτική, ενίοτε, στα θεατρικά και κοινωνικο-πολιτικά δρώμενα κάθε εποχής που αναφέρεται. Αφηγείται σε πρώτο πρόσωπο μ’ έναν γνήσιο, αυθεντικό και λαγαρό λόγο, στον οποίο δε διστάζει να μιλήσει για πρόσωπα και πράγματα, για ευχάριστες αλλά και για δυσάρεστες καταστάσεις, με γλώσσα (αρκετές φορές) «που κόκκαλα τσακίζει», με αργκό εκφράσεις κάποιες άλλες φορές, χωρίς αναστολές και υποκρισία! Η ευγένεια του χαρακτήρα του είναι εμφανής μέσα στα κείμενά του. Επίσης, είναι χαρακτηριστική η ανοιχτόκαρδη έκφραση της ευγνωμοσύνης του σε πολλούς συναδέλφους του και το φανέρωμα του πλούσιου συναισθηματικού του κόσμου. Σαφέστατα αποδεικνύεται από τα γραφόμενά του και η ξεκάθαρη αριστερή ιδεολογία του (κομμουνιστική), που δεν την κρύβει, άλλωστε. Ούτε βέβαια κρύβει την αγάπη του στον Ολυμπιακό, όντας «γαύρος» ο ίδιος.

Πρέπει εδώ ν’ αναφέρουμε ότι το βιβλίο του απαρτίζεται από 80 ολιγοσέλιδα αφηγήματα, τα οποία ο συγγραφέας παραθέτει κατά χρονολογική σειρά τέλεσης των γεγονότων, αρχής γενομένης από τη γέννησή του (για τη μάνα του, τον πατέρα και τ’ αδέρφια του, τα δύσκολα χρόνια της Κατοχής, της μεταπολεμικής περιόδου και του Εμφύλιου, τις επαγγελματικές δραστηριότητες των γονιών του, τις περιπέτειές τους κ.ο.κ.). Το οδοιπορικό της ζωής του και οι αναμνήσεις των βιωμάτων του θα συνεχιστούν, αφηγούμενος με ρεαλιστικό τρόπο και άκρως συναρπαστικά όλη τη ζωή του, μέχρι το 2014 (οπότε παραδίνει στον εκδότη το πόνημά του), τις ευχάριστες και δυσάρεστες στιγμές, τα απρόοπτα και τις περιπέτειες, με χιούμορ, με μια γλυκόπικρη γεύση στο λόγο, με πλούσια συναισθήματα και χαραγμένες βαθιά μέσα του πάμπολλες εντυπώσεις και αναμνήσεις.

Μεγάλο μέρος των αφηγήσεών του, ασφαλώς, αφιερώνει στις θεατρικές σπουδές και στην πορεία του στον κινηματογράφο και στο θέατρο, αναφέροντας εκατοντάδες ονόματα, θεάτρων, ηθοποιών, σκηνοθετών και άλλων συντελεστών, με αγάπη και νοσταλγικό τόνο. Προσπαθεί να μην ξεχάσει κανέναν ή καμία από τους συναδέλφους και συνεργάτες του, για τους οποίους έχει πάντοτε ένα καλό λόγο να πει. Αναμνήσεις και καταγραφές, που όλους μας συγκινούν, μας μορφώνουν, αλλά πλουτίζουν συγχρόνως και την Ιστορία του Θεάτρου. Ένα πολύτιμο υλικό για ερευνητές και μελετητές του είδους, αλλά και για φοιτητές των Τμημάτων Θεατρικών Σπουδών των Πανεπιστημίων μας, των Σχολών Κινηματογράφου και των Δραματικών Σχολών.

Γενικότερα, θα έλεγα ότι ο καλός ηθοποιός και δη ο θεατράνθρωπος είναι συγχρόνως ένας σημαντικός κοινωνικός και πολιτιστικός παράγοντας, χρήσιμος στο κοινωνικό γίγνεσθαι, ένα ζήτημα το οποίο πρέπει να μελετηθεί δεόντως, ώστε η Εκπαίδευση όλων των βαθμίδων θα πρέπει συντονισμένα και προγραμματισμένα ν’ αξιοποιήσει κάποτε δεόντως τους καλλιτέχνες στα εκπαιδευτικά ιδρύματα, από το νηπιαγωγείο μέχρι το λύκειο. Ο ηθοποιός (και ο κάθε καλός καλλιτέχνης), καθώς είναι και εκπέμπει φως, είναι συγχρόνως παιδαγωγός, φιλόσοφος, κοινωνιολόγος, γνώστης της τέχνης και της αισθητικής, ένα «πολυεργαλείο» για μόρφωση της νέας γενιάς. Είναι ο πολύπειρος άνθρωπος, ο οποίος με γνώση και εμπειρία, «διδάσκει» από σκηνής, αλλά και στην ίδια του ζωή, στην καθημερινότητά του, όπου βρεθεί και όπου σταθεί.

Άξιος «δάσκαλος» είναι –και μπορεί να παίξει πλατύτερα κοινωνικούς ρόλους, με σκηνοθέτες το Υπουργείο παιδείας και πολιτισμού ή και άλλους φορείς– και ο κ. Μανώλης Δεστούνης, ο οποίος ακόμη και με το συγκεκριμένο βιβλίο του μας μαθαίνει τόσα πολλά και χρήσιμα και αλίμονο αν δεν το έγραφε και δεν το εξέδιδε. Όλ’ αυτά θα χανόντουσαν, πέφτοντας μοιραία μέσα στη χοάνη της ιστορικής λήθης.

Την έκδοση κοσμούν 130 περίπου φωτογραφίες, οι περισσότερες συγκεντρωμένες σε λεύκωμα στο τέλος του βιβλίου. Φωτογραφίες από τη ζωή του και τις δραστηριότητές του στον κινηματογράφο (και ταινίες μικρού μήκους) και στο θέατρο (πρόζα, επιθεώρηση και μιούζικαλ), αφίσες από θεατρικές παραστάσεις, της οικογένειάς του κ.ά. 

«Μάθημα της ζωής και της τέχνης» θα ονόμαζα αυτό το βιβλίο και προτείνω να μη χάσει κανένας την απόλαυση της μελέτης του. Είναι μια συμπυκνωμένη ιστορία ενός πρωταγωνιστή του θεάτρου και της ζωής μισού αιώνα γνώσεων, εμπειριών και δημιουργημένης, συσσωρευμένης  σοφίας. Ευκαιρία ν’ αδράξει ο αναγνώστης την ευκαιρία και ν’ αναζητήσει στα βιβλιοπωλεία «Το οδοιπορικό ενός κωμωδού» του κ. Μανώλη Δεστούνη και δε θα μετανιώσει. Αντιθέτως, θα το χαρεί και θα το απολαύσει!

Θα κλείσω τη σύντομη αυτή παρουσίαση μ’ ένα απόσπασμα από τον «Πρόλογο» του βιβλίου, της γιατρού, λογοτέχνιδας και δραματουργού κ. Τούλας Μπούτου:

«[…] Ο τίτλος του βιβλίου πολύ επιτυχημένος, αφού ένα μακρύ “οδοιπορικό”, μια αδιάκοπη περιδιάβαση από χώρο σε χώρο, από θέατρο σε θέατρο, από πόλη σε πόλη, αλλά και ακόμη μακρύτερα σε άλλες χώρες, υπήρξε ο χώρος που ακολούθησε. Για να τρυγήσει την ουσία της ζωής τόσο πλατιά, τόσο πολύτροπα, κι επεισοδιακά πολλές φορές. Για να ικανοποιήσει τη δίψα και τον έρωτα για τη θεατρική του δικαίωση. Τις ανησυχίες για μια ξεχωριστή ζωή. Είναι ένα βιβλίο που συνεπαίρνει τον αναγνώστη από τις πρώτες σελίδες του με ειλικρίνεια, την απλότητα της γραφής, που φτάνει σε κάποια σημεία της αφήγησης ν’ αγγίζει τον άκρατο ρεαλισμό. […]»

Συγχαρητήρια αξίζουν και στις εκδόσεις ΕΝΤΥΠΟΙΣ γι’ αυτό το όμορφο και απέριττο εκδοτικό αποτέλεσμα!

*Θανάσης Ν. Καραγιάννης

http://thkaragia.wix.com/main

Ενα βι­βλίο για το ερα­σι­τε­χνι­κό θέ­α­τρο στην Κων­στα­ντι­νού­πο­λη τον 20ό αιώνα

ΑΠΟ HERKO ΣΤΟ ΜΑΡ 28, 2018ΒΙ­ΒΛΙΟ­ΠΑ­ΡΟΥ­ΣΙΑ­ΣΕΙΣ

Πα­ρου­σιά­ζει ο Θα­νά­σης Ν. Κα­ρα­γιάν­νης* //

ΣΤΕ­ΦΑ­ΝΟΣ Α. ΔΕ­ΚΑ­ΒΑΛ­ΛΑΣ: 

ΤΟ ΕΛ­ΛΗ­ΝΙ­ΚΟ ΕΡΑ­ΣΙ­ΤΕ­ΧΝΙ­ΚΟ ΘΕ­Α­ΤΡΟ ΣΤΗΝ ΚΩΝ­ΣΤΑ­ΝΤΙ­ΝΟΥ­ΠΟ­ΛΗ ΤΟΝ 20ό ΑΙΩΝΑ

ΕΚ­ΔΟ­ΣΕΙΣ ΤΣΟΥ­ΚΑ­ΤΟΥ,

Αθήνα 2005, σχ. Ο,22 Χ 0,28 εκατ, σελ. 198

Ένα βι­βλίο, εκ­δο­τι­κής ηλι­κί­ας 13 χρό­νων, κι όμως ακόμη αξε­πέ­ρα­στο, μια και η έρευ­να και με­λέ­τη του Ερα­σι­τε­χνι­κού Θε­ά­τρου στην Πόλη δε συ­νε­χί­στη­κε… στο βαθμό που επι­βάλ­λε­ται δε­ο­ντο­λο­γι­κά.

Ο αεί­μνη­στος συγ­γρα­φέ­ας-ερευ­νη­τής και με­λε­τη­τής Στέ­φα­νος Α. Δε­κα­βάλ­λας (1929-2013) κα­τόρ­θω­σε να συ­γκε­ντρώ­σει –μετά από έρευ­νά του– στοι­χεία από το ερα­σι­τε­χνι­κό θε­α­τρι­κό γί­γνε­σθαι της Πόλης στον 20ό αιώνα, και μια πλού­σια και λίαν εν­δια­φέ­ρου­σα φω­το­γρα­φι­κή συλ­λο­γή από ερα­σι­τε­χνι­κές θε­α­τρι­κές πα­ρα­στά­σεις, από σχο­λι­κές θε­α­τρι­κές πα­ρα­στά­σεις, αλλά και πλού­σια βιο­γρα­φι­κά στοι­χεία και φω­το­γρα­φί­ες προ­σω­πι­κο­τή­των που έπαι­ξαν ση­μα­ντι­κό ρόλο στο συ­γκε­κρι­μέ­νο θέ­α­τρο, σ’ αυτόν τον πε­ρι­πε­τειώ­δη αιώνα για τη Ρω­μιο­σύ­νη της Πόλης.   

Η συμ­βο­λή του με­λε­τη­τή και συγ­γρα­φέα του πα­ρό­ντος βι­βλί­ου, είναι αναμ­φι­σβή­τη­τα πο­λύ­τι­μη, αφού του­λά­χι­στο έθεσε τα θε­μέ­λια για πε­ραι­τέ­ρω έρευ­να και με­λέ­τη του συ­γκε­κρι­μέ­νου θε­α­τρι­κού φαι­νο­μέ­νου στην Πόλη (για τη χρο­νι­κή πε­ρί­ο­δο 1900-1975) και για τη ζωή και δρα­στη­ριό­τη­τα κά­ποιων θε­α­τράν­θρω­πων της Πόλης στην Αθήνα (1975-2000), όπου έζη­σαν τα υπό­λοι­πα χρό­νια της ζωής τους.

Το υπό­βα­θρο για το συ­νο­λι­κό κεί­με­νο του πα­ρό­ντος βι­βλί­ου ήταν απο­σπα­σμα­τι­κές με­λέ­τες, τις οποί­ες επι­χεί­ρη­σε ο συγ­γρα­φέ­ας και δη­μο­σί­ευ­σε αρ­χι­κά στην εφ. «ΕΠΤΑ­ΛΟ­ΦΟΣ» (1991-2000) του Μι­χά­λη Βα­σι­λειά­δη και στην εφ. «ΠΟ­ΛΙ­ΤΗΣ» (2001-) της Πη­νε­λό­πης Τσου­κά­του. Αυτά τα με­λε­τή­μα­τά του, πε­ρισ­σό­τε­ρο συ­ναι­σθη­μα­τι­κού και δη­μο­σιο­γρα­φι­κού χα­ρα­κτή­ρα, παρά δο­κι­μια­κού και ακα­δη­μαϊ­κού, ανα­δη­μο­σιεύ­ο­νται στον πα­ρό­ντα τόμο, φυ­σι­κά συ­μπλη­ρω­μέ­να με πρό­σθε­τα στοι­χεία και εμπλου­τι­σμέ­να με πλού­σιο απο­κα­λυ­πτι­κό φω­το­γρα­φι­κό ρε­πορ­τάζ (238 φω­το­γρα­φί­ες θε­α­τρι­κών πα­ρα­στά­σε­ων, θε­α­τρι­κών προ­γραμ­μά­των και συ­να­ντή­σε­ων ηθο­ποιών εκτός σκη­νής, από τις οποί­ες οι 52 είναι σκί­τσα ή προ­σω­πι­κές οι­κο­γε­νεια­κές φω­το­γρα­φί­ες των θε­α­τράν­θρω­πων Γιώρ­γου Κα­σα­πά­κη, Γιώρ­γου Ρούσ­σου και Σπύ­ρου Λίνα, αλλά και άλλων Ελ­λή­νων δρα­μα­τουρ­γών, ηθο­ποιών και σκη­νο­θε­τών). Δε γνω­ρί­ζω αν υπάρ­χουν και άλλες φω­το­γρα­φί­ες για τις πα­ρα­στά­σεις του Ερα­σι­τε­χνι­κού και Σχο­λι­κού Θε­ά­τρου στην Πόλη, εν­δε­χο­μέ­νως σε κά­ποια ιδιω­τι­κά αρ­χεία. Αυτό θα μας το απο­κα­λύ­ψει μια μελ­λο­ντι­κή έρευ­να. Έχω την ελ­πί­δα και την εντύ­πω­ση ότι υπάρ­χει και άλλο σχε­τι­κό φω­το­γρα­φι­κό υλικό…

Τα πε­ριε­χό­με­να του βι­βλί­ου έχουν ως εξής:

§  Προ­λε­γό­με­να, σ. 11-12

§  Με συ­ντρο­φιά τη νο­σταλ­γία, σ. 13-22

§  Ο ανα­γεν­νώ­με­νος Φοί­νι­κας, σ. 23-33

§  Γιώρ­γος Σάββα Ρούσ­σος. Ένας κα­πε­λάς αλ­λιώ­τι­κος από τους άλ­λους. ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ, σ. 35-54

§  ΜΕΡΟΣ ΔΕΥ­ΤΕ­ΡΟ, σ. 55-80

§  ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ, σ. 81-91

§  Ακρο­τε­λεύ­τιο, σ. 91-92

§  Σπύ­ρος Πα­να­γιώ­τη Λίνας. Η μετά το 1964 πε­ρί­ο­δος των θε­α­τρι­κών του δρα­στη­ριο­τή­των, σ. 93-114

§  ΜΕΡΟΣ ΔΕΥ­ΤΕ­ΡΟ, σ. 115-146

§  ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ, σ. 147-180

§  Ο Ερα­σι­τε­χνι­κός Θε­α­τρι­κός Όμι­λος του «Φι­λαν­θρω­πι­κού Συν­δέ­σμου Στα­μπούλ», σ. 181-198

Ο Στ. Λ. Δε­κα­βάλ­λας επι­κέ­ντρω­σε το φακό της έρευ­νας και με­λέ­της του, βα­σι­κά στη ζωή και τη θε­α­τρι­κή δρα­στη­ριό­τη­τα των τριών ση­μα­ντι­κών προ­α­να­φε­ρό­με­νων θε­α­τράν­θρω­πων της Πόλης. Μέσα από το βι­βλίο οι ανα­γνώ­στες του πλη­ρο­φο­ρού­νται για τη συμ­βο­λή αυτών των προ­σω­πι­κο­τή­των στη λει­τουρ­γία του Ερα­σι­τε­χνι­κού Θε­ά­τρου βα­σι­κά στην Κων/πολη και συ­γκε­κρι­μέ­να για τους Ερα­σι­τε­χνι­κούς Θε­α­τρι­κούς Ομί­λους (και Θιά­σους):  α) του Συν­δέ­σμου Απο­φοί­των του Ζω­γρα­φεί­ου, β) του Μορ­φω­τι­κού Συν­δέ­σμου Με­γά­λου Ρεύ­μα­τος (Αρ­να­ούτ­κιοϊ) (Ερα­σι­τε­χνι­κού Θιά­σου Νέων), γ) του Συν­δέ­σμου Απο­φοί­των του Ζαπ­πεί­ου, δ) του Συν­δέ­σμου Στα­μπούλ, ε) της «Χρι­στια­νι­κής Ένω­σης Νέων» (Y.M.C.A.), στ) της Ελ­λη­νι­κής Ένω­σης Κων­στα­ντι­νου­πό­λε­ως, ζ) της Φι­λο­πτώ­χου Αδελ­φό­τη­τος Τα­τα­ού­λων, η) του Αθλη­τι­κού Συλ­λό­γου Τα­τα­ού­λων (ή Κουρ­του­λούς) και θ) του Μορ­φω­τι­κού Συλ­λό­γου Φε­ρί­κιοϊ.

Και, βέ­βαια, οι ανα­φο­ρές του στις θε­α­τρι­κές δρα­στη­ριό­τη­τες των εν­λό­γω Συλ­λό­γων και Συν­δέ­σμων είναι πε­ριο­ρι­σμέ­νες –δεν απο­τε­λούν το σύ­νο­λό τους– παρά μόνο σ’ εκεί­νες που έπαι­ξαν ως ηθο­ποιοί ή σκη­νο­θέ­τη­σαν οι προ­α­να­φε­ρό­με­νοι θε­α­τράν­θρω­ποι.

Επί­σης, από το παρόν βι­βλίο απου­σιά­ζουν όλες οι θε­α­τρι­κές ερα­σι­τε­χνι­κές δρα­στη­ριό­τη­τες όλων των άλλων Κοι­νο­τή­των της Πόλης, που είχαν πλού­σια συμ­με­το­χή με τους θε­α­τρι­κούς ομί­λους τους, μέσα από τους Μορ­φω­τι­κούς Συν­δέ­σμους τους, στο θε­α­τρι­κό ερα­σι­τε­χνι­κό γί­γνε­σθαι της Πόλης στον 20ό αι. και ιδιαί­τε­ρα στη Με­τα­πο­λε­μι­κή πε­ρί­ο­δο μέχρι το 1964, ζο­φε­ρή χρο­νιά των απε­λά­σε­ων, αλλά και λίγο αρ­γό­τε­ρα, μέχρι το 1975, πε­ρί­που.

Ο συγ­γρα­φέ­ας θέ­λο­ντας να μην αφή­σει λειψά τα πορ­τρέ­τα των θε­α­τράν­θρω­πων των με­λε­τη­μά­των του, επε­κτεί­νε­ται και στη θε­α­τρι­κή δρα­στη­ριό­τη­τά τους και πέρα από την Πόλη, στην Αθήνα.

Ανα­φο­ρές γί­νο­νται -έστω πε­ριο­ρι­σμέ­νες- στο μα­θη­τι­κό και σχο­λι­κό θέ­α­τρο ή στο θέ­α­τρο για παι­διά, πάλι δη­λα­δή σε πα­ρα­στά­σεις στις οποί­ες συμ­με­τεί­χαν οι εν­λό­γω θε­α­τράν­θρω­ποι. Εδώ, ση­μειώ­νου­με, ότι στον τομέα του Σχο­λι­κού Θε­ά­τρου στην Πόλη έχου­με ερευ­νη­τι­κά, με­λε­τη­τι­κά και συγ­γρα­φι­κά ένα ση­μα­ντι­κό κενό, το οποίο ελ­πί­ζω να κα­λύ­ψουν εν καιρώ οι πα­νε­πι­στη­μια­κές μας σχο­λές (Παι­δα­γω­γι­κές και Θε­α­τρο­λο­γι­κές) με τους άξιους κα­θη­γη­τές που δια­θέ­τουν, αλλά και άλλοι παι­δα­γω­γοί ή θε­α­τρο­λό­γοι ερευ­νη­τές/με­λε­τη­τές, με προ­σω­πι­κές τους ερ­γα­σί­ες.

Η γλώσ­σα του κει­μέ­νου είναι απλή, κα­τα­νοη­τή και ρέ­ου­σα και το ύφος του συγ­γρα­φέα λιτό, ώστε ο ανα­γνώ­στης να απο­λαμ­βά­νει την ανά­γνω­ση του βι­βλί­ου έτσι, ώστε να αφο­μοιώ­νει εύ­κο­λα όλες τις πλη­ρο­φο­ρί­ες που του δί­νο­νται πλου­σιο­πά­ρο­χα. Αν και εξει­δι­κευ­μέ­νο βι­βλίο, όπως θα ισχυ­ρι­ζό­ταν κά­ποιος, επει­δή ακρι­βώς έχει δη­μο­σιο­γρα­φι­κό χα­ρα­κτή­ρα, κα­θί­στα­ται ευ­χά­ρι­στη η ανά­γνω­σή του, και για το λόγο επι­πρό­σθε­τα της αφη­γη­μα­τι­κής ικα­νό­τη­τας του συγ­γρα­φέα του.

Ο Δε­κα­βάλ­λας ανα­φέ­ρει και ευ­χα­ρι­στεί, και είναι προς τιμή του, όλους αυ­τούς που τον βο­ή­θη­σαν να συλ­λέ­ξει τα βιο­γρα­φι­κά, πα­ρα­στα­σιο­γρα­φι­κά στοι­χεία και τις φω­το­γρα­φί­ες.

Οι επί­γο­νοι –και οι οι­κο­γέ­νειές τους- όσων έλα­βαν μέρος στις θε­α­τρι­κές πα­ρα­στά­σεις ή συμ­με­τεί­χαν σ’ αυτές ως συ­ντε­λε­στές τους (σκη­νο­θέ­τες, σκη­νο­γρά­φοι, εν­δυ­μα­το­λό­γοι κ.ο.κ.), οι οποί­ες πε­ρι­λαμ­βά­νο­νται στο παρόν έργο, έχουν –και θα έχουν και οι δικοί τους επί­γο­νοι- την ευ­και­ρία, τη χαρά και την τιμή να μα­θαί­νουν τα όσα προ­σέ­φε­ραν οι γο­νείς, οι παπ­πού­δες, οι για­γιά­δες, οι θείοι και οι θείες τους, ιδιαί­τε­ρα στο Ερα­σι­τε­χνι­κό Θέ­α­τρο της Πόλης στον 20ό αι.

Αξί­ζει τον κόπο το βι­βλίο αυτό να μη λεί­ψει από τις βι­βλιο­θή­κες τους, αλλά και από τα χέρια όλων, όσοι αγα­πούν το θέ­α­τρο και τη μά­θη­ση, γε­νι­κό­τε­ρα.   

Επι­βάλ­λε­ται να δώ­σου­με τα εύ­ση­μα στις Εκ­δό­σεις ΤΣΟΥ­ΚΑ­ΤΟΥ για την επι­με­λη­μέ­νη και κα­λαί­σθη­τη έκ­δο­ση του βι­βλί­ου. Θε­ω­ρού­με ση­μα­ντι­κή την πρω­το­βου­λία τους για την έκ­δο­ση αυτού του αξιό­λο­γου πο­νή­μα­τος, μο­να­δι­κού στο είδος του, μέχρι στιγ­μής.

_______________________________­_­_­_­_­_­_­_­_­_­_­_­_­_­_­_­_­_­_­_­_­_­_­_­_­_­_­_­_­_­_­_­_­_­_­_­_­_­_­_­_­_­_­_­_­_­_­_­_­_­_­_­_­_­_­_­_­__

Θα­νά­σης Ν. Κα­ρα­γιάν­νης Δρ. Επι­στη­μών της Αγω­γής. Με­λε­τη­τής Δρα­μα­τουρ­γί­ας για παι­διά. Κρι­τι­κός Θε­ά­τρου για παι­διά. Συγ­γρα­φέ­ας
e-mail:thkaragia@​gmail.​com http://​thkaragia.​wix.​com/​main