Τρίτη 31 Δεκεμβρίου 2013



Μπέρτολτ Μπρεχτ

Θεατρικές παραστάσεις έργων του

«Τους ρόλους σας να μελετάτε
Ερευνώντας, έτοιμοι να μείνετε κατάπληκτοι
Χαρείτε για το νέο, για το παλιό ντραπείτε!»
Μπ. Μπρεχτ[1]

Στη θεατρική περίοδος 2012-2013 έγινε αρκετά εμφανής η επαναφορά στο προσκήνιο θεατρικών έργων του Μπρεχτ. Οκτώ θεατρικές παραστάσεις δεν είναι και λίγες. Άσχετα αν οι μισές δεν ήταν εμπορικές. Αυτέςβεκπορεύτηκαν με αφορμή το Επιστημονικό Συνέδριο της Κ.Ε. του ΚΚΕ για τον Μπέρτολτ Μπρεχτ, με τίτλο: «Μπρεχτ: Για τους σεισμούς που μέλλονται να ’ρθούν» και είχαν μικρή διάρκεια.
Είναι τυχαίο το γεγονός ότι ο επιχειρηματικός κόσμος του θεάματος «είχε βάλει στη ναφθαλίνη» το θεατρικό έργο του Μπρεχτ, ότι το αγνοούσε για δεκαετίες, εκτός από ελάχιστες εξαιρέσεις (και στον τομέα του ερασιτεχνικού θεάτρου[2]), ότι δεν επιθυμούσε για πολιτικούς προφανώς λόγους (έστω για ιδεολογικούς) να παρουσιαστεί ενώπιον του κοινού; Από την άλλη μεριά, οι καλλιτέχνες νομίζω ότι δεν μπορούσαν να κάνουν και πολλά πράγματα πέρα από κάποιες προτάσεις. Οι σκηνοθέτες ίσως είχαν περισσότερη δυνατότητα να πείσουν τους παραγωγούς, αλλά μάλλον υποχωρούσαν, μη βρίσκοντας πρόσφορο έδαφος …
Στην προκείμενη περίπτωση της τρέχουσας θεατρικής περιόδου, έχουμε τρεις μέτριες έως μεγάλες εμπορικές θεατρικές παραγωγές αξιώσεων και μία μικρότερη, πολύ αξιόλογη, αλλά άτυχη, μια και δεν πήγε μακριά στο χρόνο. Επίσης, μία αμιγής θεατρική παράσταση από την 24μελή θεατρική ομάδα του ΠΑΜΕ: «Τρόμος και αθλιότητα στο Γ΄ Ράιχ» (2.3.2013), μία μουσικο-θεατρική παράσταση από την ομάδα ΜΙΤΟΣ: «Το ρομάντζο της πεντάρας», εμπνευσμένη από το ομώνυμο μυθιστόρημα του Μπ. Μπρεχτ, σε μουσική Κουρτ Βάιλ από την «Όπερα της πεντάρας» (20.3.2013). Στο δεύτερο κύκλο εκδηλώσεων για τον «Μπρεχτ στο θέατρο και τη μουσική» εντάσσονται και δυο εκδηλώσεις με κάποια θεατρική δομή ή θεατρικά στοιχεία, όπως: η μουσικο-χορευτικο-θεατρική παράσταση «Ο Μαρξ και τα επτά θανάσιμα αμαρτήματα των μικροαστών» (15.2.2013), βασισμένη στο μπαλέτο των Κουρτ Βάιλ και Μπέρτολτ Μπρεχτ  (σκηνοθεσία-χορογραφία: Ίλια Κοντού, μουσική διεύθυνση: Νίνα Πατρικίδου) με συμμετοχή 36 νέων καλλιτεχνών και η μουσικο-θεατρική παράσταση «Γενιές σημαδεμένες» (20.4.2013), με κείμενα του Μπρεχτ (ποιήματα, τραγούδια, αποσπάσματα από θεατρικά έργα του) και μουσική του Τάσου Γκρους (σκηνοθεσία: Γιώργος Αντωνακάκης, ενορχήστρωση-μουσική εκτέλεση: συγκρότημα «ΚολλεκτίβΑ»), με συμμετοχή της Καλλιόπης Βέτα, Τάσου Γκρους, μιας πλειάδας τραγουδιστών και ηθοποιών και της παιδικής χορωδίας του Ελληνικού Ωδείου (παράρτημα Πειραιά) (διεύθυνση χορωδίας: Ανθή Γουρουντή). 
Οι παραπάνω παραστάσεις ανεβάστηκαν για μία και μοναδική φορά στην Αίθουσα Συνεδρίων του ΚΚΕ στον Περισσό.
Επίσης, κατά την ίδια χρονική περίοδο, στο Δημοτικό Θέατρο Θέρμης Θεσσαλονίκης ανέβηκε η παράσταση του έργου «Η Όπερα της παρακμής» αλά Μπρεχτ, σε σκηνοθεσία: Θεόφιλου Λάλου και Δώρας Σκαρλάτου, από την Ομάδα «Θεάτρου Όραμα», εμπνευσμένη από την «Όπερα της πεντάρας», με περιεχόμενο τη σύγχρονη πολιτική πραγματικότητα.

Συγκεκριμένα:
Α. Ο αφέντης Πούντιλα και ο δούλος Μάτι (μετάφραση: Οδυσσέας Νικάκης, σκηνοθεσία: Κώστας Καζάκος), Θέατρο «ΤΖΕΝΗ ΚΑΡΕΖΗ»,
Β. Η Αγία Ιωάννα των Σφαγείων (μετάφραση: Γιώργος Δεπάστας, σκηνοθεσία: Νίκος Μαστοράκης),  Θέατρο «ΑΚΡΟΠΟΛ»,
Γ. Ο καλός άνθρωπος του Σετσουάν (μετάφραση: Άννυ Θ. Κολτσιδοπούλου, δραματουργική επεξεργασία – επεξεργασία μετάφρασης – σκηνοθεσία: Κατερίνα Ευαγγελάτου), Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών,
Δ. Αυτός που λέει ΝΑΙ και Αυτός που λέει ΟΧΙ (μετάφραση: Αριάδνη Παπαγεωργίου, σκηνοθεσία: Σίμος Παπαδόπουλος), Θέατρο «ΑΛΚΜΗΝΗ» και σε σχολεία,
Ε. Ο Μαρξ και τα επτά θανάσιμα αμαρτήματα των μικροαστών
ΣΤ. Τρόμος και αθλιότητα στο Γ΄ Ράιχ
Ζ. Το ρομάντζο της πεντάρας

Τι θα μπορούσε να υποθέσει κάποιος για τις αιτίες που ειδικά στο τρέχον χρονικό διάστημα συνετέλεσαν στην πληθώρα αυτή θεατρικών παραστάσεων έργων του Μπρεχτ;
Η διαπίστωση ότι η κρίση του καπιταλιστικού συστήματος στην Ευρώπη και στην Αμερική στα 1929 έχει παρόμοια δομικά χαρακτηριστικά και παρόμοιες οικονομικές και κοινωνικές συνέπειες με αυτές της σημερινής κρίσης του συστήματος και στη χώρα μας; Ότι η επικαιρότητα της θεματολογίας της μπρεχτικής δραματουργίας, θα συγκινούσε ιδιαίτερα το ελληνικό θεατρικό κοινό, το οποίο βιώνει τις συνέπειες της κρίσης;
Μάλλον, λοιπόν, η διαχρονικότητα των μπρεχτικών μηνυμάτων της δραματουργίας του αναδείχθηκαν στην παρούσα ιστορική φάση της ισχυρής κρίσης του καπιταλισμού, βοηθώντας τους θεατές να προβληματιστούν ανάλογα, με αμφίβολα, βέβαια, κοινωνικά και πολιτικά αποτελέσματα…
Άρα, το εγχείρημα αυτό, όπως υπέθεσαν οι παραγωγοί, θα είχε εμπορική επιτυχία και δε θα έπρεπε να τους διαφύγει … Η αγορά στον καπιταλισμό μόνο με το εμπορικό κέρδος κινείται, ακόμη και στις μεσαίες επιχειρήσεις …
Βέβαια, θα μπορούσε να ισχυριστεί κάποιος, ότι δεν είχαν όλοι οι παραγωγοί μόνο οικονομικά κίνητρα. Για παράδειγμα το Θέατρο «ΤΖΕΝΗ ΚΑΡΕΖΗ» και ο Κώστας Καζάκος, οι οποίοι αποδεδειγμένα –εδώ και δεκαετίες– στην επιλογή του δραματολογίου τους θέτουν πρωταρχικά ιδεολογικούς στόχους, ταυτόσημους με εκείνους του Μπρεχτ. Επίσης, ο παιδαγωγός του Θεάτρου και λέκτορας του πανεπιστημίου Θράκης Σίμος Παπαδόπουλος, επιχειρώντας τη σκηνοθεσία μιας μικρής παραγωγής, επιδίωξε σαφώς παιδαγωγικούς στόχους (φυσικά και ιδεολογικούς), χωρίς βέβαια να έχει άλλες βλέψεις και δυνατότητες…
Δεν επιχειρώ δίκη προθέσεων, απλά προβληματίζομαι. Άλλωστε, όπως και να έχει το πράγμα, οι ενλόγω θεατρικές παραστάσεις ήταν ένα θετικό πολιτιστικό και πολιτικό γεγονός για την τρέχουσα θεατρική περίοδο.
Η Κ.Ε. του ΚΚΕ έχει λοιπόν προγραμματίσει διήμερο Επιστημονικό Συνέδριο (25-26 Απριλίου 2013) με τίτλο: «Μπρεχτ: Για τους σεισμούς που μέλλονται να ’ρθούν», με τη διεξαγωγή μιας πληθώρας προσυνεδριακών εκδηλώσεων με θέατρο, μουσική, όπερα, προβολή κινηματογραφικών έργων της σημαντικής αυτής διεθνώς φυσιογνωμίας, του κομμουνιστή καλλιτέχνη και διανοούμενου Μπέρτολτ Μπρεχτ. Ήταν πολύ θετικό το γεγονός της διεξαγωγής ενός τέτοιου σημαντικού συνεδρίου, στο οποίο θα φωτιστούν επιστημονικά πολλές πλευρές του έργου του και θα μελετηθούν από το ευρύ κοινό των ενδιαφερομένων, μετά από την έκδοση των Πρακτικών του Συνεδρίου.
                                                                                                                                                       «ΟΡΕΣΤΗΣ»





[1]. «Ψάξε για το νέο και το παλιό» (1950), από την ενότητα «Ποιήματα για την τέχνη του θεάτρου ΙΙ», Βλ. Μπέρτολτ Μπρεχτ, Ποιήματα (μετάφραση-πρόλογος: Νάντια Βαλαβάνη), Σύγχρονη Εποχή, 31989, σ. 289.
[2]. Κατά την προηγούμενη διετία:
Α. Στις 21.4.2011, ο «Σύνδεσμος Υποτρόφων» του «Κοινωφελούς Ιδρύματος Ωνάση», ανέβασε στη Στέγη Γραμμάτων & Τεχνών, στην Αθήνα, το έργο του Μπρεχτ «Αντιγόνη», σε σκηνοθεσία Νικόλα Μίχα.
Β. Το Γ΄ έτος της Ανώτερης Σχολής Δραματικής Τέχνης του Νέου Ελληνικού Θεάτρου Γ. Αρμένη, το 2011, ανέβασε 12 σκηνές από το έργο «Τρόμος και Αθλιότητα του Γ΄ Ράιχ» (υποκριτική διδασκαλία-σκηνοθεσία: Γιώργος Αρμένης).
Γ. Στις 4.2.2012 το «Θέατρο Ζακύνθου» ανέβασε τηλεοπτικά, στο Ionian Channel, το έργο «Ιστορίες Αθλιότητας».
Δ. Κατά την περίοδο 2010-2011, στην Κόρινθο, η Ομάδα Θεάτρου-Κουκλοθεάτρου «ΞΙΦΟΣ» του Κέντρου Νέων Κορίνθου, ανέβασε με μαριονέτες και ηθοποιούς το έργο «Αυτός που λέει Ναι και Αυτός που λέει Όχι».
Ε. Τον Ιούνιο 2012, η Δραματική Σχολή Πέτρας, ανέβασε στο Θέατρο Πέτρας Δ. Αττικής, το έργο «Μπρεχτ και Χίτλερ» (σύνθεση κειμένων: Μάριος Πλωρίτης).


Ως και η Πηνελόπη Δέλτα
στο μηχανισμό στήριξης του μνημονίου,
100 χρόνια μετά…!

Τάκης Τζαμαργιάς–Βαγγέλης Ραπτόπουλος[1]

«Παραμύθι χωρίς όνομα»

[Δραματοποίηση του ομώνυμου «φανταστικού μυθιστορήματος»[2]
της Πηνελόπης Δέλτα],

στην Παιδική Σκηνή του Εθνικού Θεάτρου



Ιδεολογικές συγγένειες στη σύγχρονη συγκυρία…  το μνημόνιο και οι θυσίες του λαού μας!

Οι Βαγγέλης Ραπτόπουλος και Τάκης Τζαμαργιάς είναι ικανοί και ευφυείς δραματουργοί/διασκευαστές. Η μεταφορά του πεζού λόγου σε θεατρική μορφή, η σκηνική οικονομία, τα υπέροχα σκηνικά του Γιάννη Θεοδωράκη, τα φανταχτερά κοστούμια της Κέννυ Μακλέλλαν, η μουσική του Δημήτρη Μαραμή, οι χορογραφίες της Ζωής Χατζηαντωνίου, οι φωτισμοί της Κατερίνας Μαραγκουδάκη και το βίντεο του Παν. Ράππα, προσδίνουν αίγλη στη συγκεκριμένη  θεατρική παράσταση για παιδιά. Τα καθηλώνουν στο κάθισμά τους, με διάπλατα τα πανέμορφα ολοζώντανα μάτια τους να ρουφάνε αισθητική απόλαυση. Η σκηνοθεσία του ακούραστου και ταλαντούχου παιδαγωγού Τάκη Τζαμαργιά είναι καταπληκτική. Πρόκειται για έναν υπέροχο θεατράνθρωπο, που με ό,τι καταπιάνεται, το φέρνει σε πέρας επιτυχώς. Ασφαλώς και ήταν γι’ αυτόν πρόκληση η πρόσκληση του κ. Χουβαρδά να σκηνοθετήσει παράσταση για παιδιά. Άλλωστε, ο ίδιος είναι θιασώτης της λογοτεχνικής δεινότητας της Π. Δέλτα για το συγκεκριμένο της μυθιστόρημα. Πού να σκεφτεί, όμως, τις απώτερες σκέψεις και βουλές του αξιοσέβαστου Εθνικού μας Θεάτρου; Να, όμως, που χρειάζεται να υποψιαζόμαστε, μερικές φορές, τις σκοπιμότητες της αστικής εξουσίας και των οργάνων της… Παραστάσεις ασφαλώς και μπορούν να γίνουν με φτωχότερα υλικά μέσα, από καλλιτέχνες, που έχουν βάλλει ως σκοπό της ζωής τους να κτίσουν και με τη βοήθεια της τέχνης τους μιαν άλλη κοινωνία, ειρηνική, δίκαιη, αταξική, σοσιαλιστική.
Τι γίνεται όμως με τη σκέψη και τον προβληματισμό των παιδιών/θεατών μιας παράστασης; Τι συμβαίνει με τα «ξαναζεσταμένα φαγητά», τα οποία όταν μαγειρεύτηκαν, η ανερχόμενη τότε «πεφωτισμένη» αστική τάξη έτσι τα ήθελε μαγειρεμένα; Τη βόλευε στα 1910. Ήταν αμέσως μετά το ταπεινωτικό 1897 και τα λάθη της μοναρχίας, που τάραξαν το φιλομοναρχισμό της Δέλτα, στάθηκαν αιτία να γράψει το Παραμύθι της. Όμως, όπως εύστοχα παρατηρεί ο αλησμόνητος Χάρης Σακελλαρίου «(Η Δέλτα) μετέφερε τον όλο προβληματισμό στο προσωπικό επίπεδο και δεν είδε την πολιτειακή του διάσταση.»[3] Στην ίδια ρότα κινείται και το κείμενο των Τζαμαργιά-Ραπτόπουλου, σε αντίθεση με το Παραμύθι του Καμπανέλλη, που θέτει διάφορα πολιτικά ζητήματα, τα οποία στηρίζει με την καυστική του σάτιρα.
 Η Π. Δέλτα, βαθιά συντηρητικό άτομο, γόνος μεγαλοαστικής οικογένειας, φιλοβασιλική και στη συνέχεια φιλοβενιζελική –μηδαμινές διαφορές μεταξύ βασιλιά Γεωργίου και Ελ. Βενιζέλου, αφού και οι δυο τους το αστικό σύστημα υπηρετούσαν με φανατισμό– ποιους συμβολισμούς επιχείρησε στο «Παραμύθι χωρίς όνομα»; Στο πρόσωπο του βασιλόπουλου έβλεπε τον Βενιζέλο, τον αγαπημένο της Ίωνα Δραγούμη ή κάποιον άλλο εθνικόφρονα εθνοσωτήρα αστό;
Η ίδια αρνείται κατηγορηματικά, σε επιστολή της προς τον Αλ. Δελμούζο, ότι ο «βασιλεύς Αστόχαστος» συμβολίζει τον βασιλιά Γεώργιο. Ο Δελμούζος κρίνει το έργο θετικά, το χαρακτηρίζει δε ως «αντι-Γεωργικώτατο και μαζί φιλοβασιλικώτατο», με αποτέλεσμα η Δέλτα να συμφωνήσει με το δεύτερο χαρακτηρισμό, αλλά ν’ αντιδράσει στην απαντητική επιστολή της, για τον πρώτο χαρακτηρισμό, ως εξής: «Το βρίσκετε “αντι-Γεωργικώτατο”, αν και φιλοβασιλικώτατο, και υποθέτετε πως σαν κυκλοφορήσει θα κατασχεθή. Και το έγραψε και η Ακρόπολις στο φύλλο της 16 Δεκεμβρίου: Ο βασιλεύς Αστόχαστος συμβολίζει άραγε στο Παραμύθι τον Βασιλέα Γεώργιον; Πολύ λυπήθηκα που το παίρνει κανείς έτσι, όπως λέτε, είναι άδικο να φορτώνομε στον συνταγματικό μας Βασιλέα όλες τις δικές μας αμαρτίες∙ και είναι πρόστυχο και ανήθικο∙ όχι, σκοπός μου δεν ήταν καθόλου ν’ αγγίξω τη Βασιλεία. Ο Αστόχαστος είναι το σιχαμένο καθεστώς, και το Βασιλόπουλο ο νέος Έλληνας, όπως θα τον ήθελα, εκείνος που θα ζητήσει μέσα του να βρη τη δύναμη ν’ αναγεννηθή, όχι έξω, όχι ρίχνοντας στον ένα και στον άλλο τις δικές του τις ίδιες αμαρτίες.»[4]

Συνέχεια της ιδεολογικής συνέπειας…

Όπως κάθε έργο τέχνης, έτσι και το «Παραμύθι χωρίς όνομα», φέρνει το ιδεολογικό του φορτίο, από το ιστορικό περιβάλλον, και τα συμφραζόμενα, μέσα στο οποίο γεννήθηκε. Ο αείμνηστος Ιάκ. Καμπανέλλης πραγματώνει στα 1959 τη θεατρική μεταφορά του έργου και τη μετάλλαξή του σ’ ένα αντιπολεμικό παιάνα, ένα καθαρόαιμο πολιτικό έργο, που πιάνει τον παλμό της ιστορικής περιόδου που γράφεται και εξακολουθεί να παίζεται με μεγάλη επιτυχία και μέσα στη δικτατορία, ξεσηκώνοντας τα πλήθη των θεατών σε παραλήρημα ενθουσιασμού. Η σατιρική και ειρωνική πρόθεση του Καμπανέλλη είναι εμφανέστατη και πετυχημένη, σε αντίθεση με το κείμενο της Δέλτα, που το διακρίνει η σοβαρότητα, με κάποια άψυχη σατιρική χροιά. Γράφει ο Γ. Πεφάνης για το έργο του Καμπανέλλη: «τα χρώματα του έργου είναι παρμένα από τον πίνακα της μετεμφυλιακής Ελλάδας και του ψυχροπολεμικού δυτικού κόσμου. Τα στοιχεία της μπρεχτικής αφήγησης και του επικού grotesque είναι εδώ εμφανή, διηθημένα όμως σε έναν παραμυθιακό ιστό, που αποπροσωποποιεί τα πολιτικά ιδανικά και υπονομεύει τα πολεμόχαρα ήθη.»[5]
Εδώ έχουμε μια κάποια ατόφια μεταφορά του θέματος, του ύφους και της ιδεολογίας του πρωτότυπου κειμένου σε θεατρική μορφή. Φυσικά οι δύο δραματουργοί έχουν αφαιρέσει ή παραλλάξει αρκετά σημεία του αφηγηματικού κειμένου της Δέλτα. Σε άλλα σημεία πρόσθεσαν ορισμένα σύγχρονα θέματα. Διατήρησαν βέβαια την παραμυθιακή του δομή και… προσπάθησαν να δώσουν στους συμβολισμούς και στις αλληγορικές του θέσεις κάποια διαφορετική υπόσταση, κοινωνική και πολιτική, πάντοτε όμως με παιδαγωγική ευαισθησία, βασισμένη σε επιστημονική γνώση. Και έφτασαν σ’ ένα θαυμάσιο σκηνικό αποτέλεσμα, με την αξία των συντελεστών και των ηθοποιών. Πολύ σωστά ο Θόδ. Γραμματάς γράφει ότι «η σκηνοθεσία διέθετε αρετές μιας νεωτερικής απόδοσης του δραματικού κειμένου: δραματοποιημένη εικονοποίηση του αφηγηματικού λόγου που στηρίζεται στον υποκριτικό αυτοσχεδιασμό και το θεατρικό παιχνίδι, συμπύκνωση της δράσης και περιορισμό των περιγραφικών στοιχείων, εικαστική θεαματικότητα, αλλά και δραματική εκφραστικότητα, με βάση τους καλοδουλεμένους ηθοποιούς και το ομαδικό θέαμα.» 
Το σύγχρονο δραματοποιημένο κείμενο προσαρμόζεται στη σύγχρονη κοινωνική και πολιτική πραγματικότητα. Διαθέτει οικολογικά και αντιπολεμικά μηνύματα, φαινομενικά χρήσιμα για τα παιδιά, όμως, όπως πάντοτε ενταγμένα μέσα σ’ ένα ευρύτερο πλαίσιο της αστικής ιδεολογίας. Δηλαδή, τίποτα να μην ενοχλεί τον ιδεολογικό πυρήνα του συστήματος, αλλά ούτε και να τον αμφισβητεί. Άλλωστε, το έργο της Πηνελόπης Δέλτα, 100 χρόνια μετά, έρχεται «γάντι» στη σύγχρονη πολιτική πραγματικότητα, και δεν είναι καθόλου τυχαίο που επιλέχτηκε από το Εθνικό μας Θέατρο, που δεν έχω αντιληφθεί να αμφισβητεί την κυρίαρχη πολιτική και κομματική γραμμή… Στα παιδιά και στη νεολαία, γενικότερα, όμως, περνούν όλα στο υποσυνείδητο εύκολα, κατά τη διαπαιδαγώγηση που επιθυμεί η αστική τάξη να τους επιβάλλει, μέσα από όλους τους ιδεολογικούς μηχανισμούς της (σχολείο, εκκλησία, στρατός, τέχνη, θέατρο κ.ο.κ.) Αυτό δεν πρέπει να το παραβλέπουν οι εκπαιδευτικοί και οι γονείς. Ο Καμπανέλλης απευθύνεται σε ενηλίκους, που διαθέτουν γνώση, εμπειρίες και κρίση. Δεν είναι το ίδιο. Τα παιδιά στερούνται όλα τα παραπάνω, διακατέχονται μόνο από συναισθήματα και ακολουθούν άκριτα τα πρότυπα. Στο υποσυνείδητό τους, όμως ριζώνουν βαθιά και ανεξίτηλα όσα η οικογενειακή, σχολική και κοινωνική αγωγή τους προσφέρει με λόγια, παραδείγματα και ενγένει με βιωματικές καταστάσεις.
Εδώ, οι συμβολισμοί στους χαρακτήρες του έργου –και που αφορούν στη σύγχρονη πραγματικότητα– είναι εμφανείς, για όσους ξέρουν και θέλουν να τους δουν: ο αποτυχημένος βασιλιάς, που ρήμαξε τη χώρα μπορεί να είναι ο Κώστας Καραμανλής ή γενικά οι προηγούμενες «επάρατες» κυβερνήσεις μας, το πριγκιπόπουλο, που θέλει να σώσει τη χώρα από τους εχθρούς (από τις «κακές αγορές») και να την ανορθώσει μπορεί να είναι ο Γ. Παπανδρέου, αφού στο έργο η χώρα έχει κυριολεκτικά αποδομηθεί οικονομικά, από την κακοδιαχείριση του βασιλιά και των αυλικών του, από τις κλεψιές των ανθρώπων της εξουσίας, αλλά και από την αδιαφορία και την τεμπελιά του λαού.  Κάτι μας θυμίζει αυτή η κατάσταση… από τη σύγχρονη πραγματικότητα. Το πριγκιπόπουλο ζητάει συνεχώς θυσίες από το λαό για να σώσει την πατρίδα (αυτό το ακούμε το τελευταίο διάστημα κατά κόρον), περνώντας τεχνηέντως την ιδεολογία του στους απλούς εργαζόμενους: «ΖΗΤΙΑΝΟΣ: Δεν έχω να φάω, Αφέντη! ΒΑΣΙΛΟΠΟΥΛΟ: Φλουριά δεν έχω να σου δώσω… Έλα εδώ να δουλέψεις και θα ’χεις φαΐ να χορτάσεις! […], ΜΑΡΑΓΚΟΣ: Βαρέθηκα να δουλεύω… άσκοπα! ΒΑΣΙΛΟΠΟΥΛΟ: Δούλεψε λοιπόν για ένα σκοπό! […] ΒΕΛΙΣΣΑΡΙΟΣ: Δώσ’ μου λίγο κέρδος, και να δεις με τι καρδιά δουλεύουμε… ΒΑΣΙΛΟΠΟΥΛΟ: Για το σκοπό ή για το κέρδος; ΒΕΛΙΣΣΑΡΙΟΣ: Το ίδιο κάνει. ΒΑΣΙΛΟΠΟΥΛΟ: Όχι δεν κάνει το ίδιο, γιατί όποιος από σας εδώ θέλει να δουλέψει, εγώ να του δώσω δουλειά. Μα θα είναι για έναν σκοπό μεγάλο και ιερό, που δεν αφήνει κέρδος!» Και ενώ ο πόλεμος χτυπά την πόρτα του Βασιλείου, το βασιλόπουλο ζητάει πάλι θυσίες. Ο πόλεμος, όμως, σήμερα είναι οικονομικός και οι θυσίες που ζητούνται έχουν άλλο περιεχόμενο. «ΒΕΛΙΣΣΑΡΙΟΣ: Μας προτείνεις, δηλαδή, να πάμε να σκοτωθούμε για χάρη του Βασιλιά; Για να κάθεται αυτός να τρώει και να πίνει; ΒΑΣΙΛΟΠΟΥΛΟ: Όχι για χάρη του Βασιλιά. Αλλά για χάρη του λαού μας… της πατρίδας! ΒΕΛΙΣΣΑΡΙΟΣ: […] Η πατρίδα είναι μια σκέτη λέξη, κι ο Βασιλιάς ένα γουρούνι και μισό! ΒΑΣΙΛΟΠΟΥΛΟ: Πατρίδα είν’ ο τόπος μας! Και Βασιλιάς, ο αρχηγός μας!» Και παρακάτω: «ΒΑΣΙΛΟΠΟΥΛΟ: Πατριώτες! Πρέπει ν’ αλλάξετε μυαλά… να συνέλθετε και να βοηθήσετε!», αρκεί να διασωθεί η βασιλεία, η αριστοκρατία, η πλουτοκρατία όποιας εποχής και χώρας είτε σε στρατιωτικό είτε σε οικονομικό πόλεμο…!  
 Ο Πρωτομάστορας επικρίνει όλους εκείνους τους ανθρώπους της εξουσίας που έκλεψαν το κράτος (βασίλειο) και εξαιτίας τους κατέρρευσε, με αποτέλεσμα να φτωχύνει ο λαός: «Ας είναι καλά οι αρχικαγκελάριοι, αρχιστράτηγοι, στόλαρχοι… και η μαφία τους.» Και συνεχίζει επικρίνοντας τον Αρχιστράτηγο: «[…] έκανε ό,τι κάνουν όλοι στο παλάτι (βλ. κυβέρνηση). Είχε στα χέρια του τις αποθήκες του στρατού και τις άδειασε εντελώς. Κι όταν πούλησε τα όπλα, τις σκηνές και τις στολές, μάζεψε μια περιουσία ολόκληρη κι έφυγε στα ξένα, χωρίς να πάρει είδηση ο Βασιλιάς. Ακόμα και οι πέτρες τα ξέρουν αυτά! Μόνο ο Αφέντης μας, ο Βασιλιάς Αστόχαστος, είναι μακριά νυχτωμένος… ». Είναι η ίδια λογική με την αστική θεωρία ότι τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο τον έκανε ένας «τρελός μπογιατζής»… Κι εδώ ο βασιλιάς ήταν «αστόχαστος» και αγαθός και… δεν κατάλαβε τίποτα. Και συνεχίζει η Ειρήνη: «Τι φταίει ο Βασιλιάς, αν έχει όλο κλέφτες και λωποδύτες γύρω του;» Ο Πρωτομάστορας της απαντά: «Ας φρόντιζε να ξέρει τι υπαλλήλους παίρνει, πριν τους εμπιστευτεί τα συμφέροντα του Κράτους. Κι αν του έβγαιναν ψεύτες και κλέφτες, ας τους τιμωρούσε. Αλλά δε νοιάστηκε ποτέ για τίποτα!» Κάτι θα θυμίζει αυτό και στα παιδιά/θεατές της παράστασης. Καμία, όμως, κουβέντα, για την αιτία των εξελίξεων, για τη δομή του οικονομικού συστήματος, για την ανατροπή του. Ακόμη κι ό ίδιος ο δάσκαλος, που θα ’πρεπε να είναι προοδευτικός, είναι συντηρητικός: «Εμάς εδώ, στη Μοιρολατρία, μας τρώει η συμπόνια… είμαστε πονόψυχοι! Πώς να τιμωρήσεις τον κλέφτη ή τον προδότη και όποιον άλλον ασυνείδητο; “Τον κακόμοιρο τον άνθρωπο”, σου λένε, “γιατί να καταστραφεί; Τόσοι άλλοι υπάρχουν που κάνουν πολύ χειρότερα!” Και πάει λέγοντας…»
Η παράσταση τελειώνει με το παρακάτω κείμενο, το οποίο αποδίνουν εν χορώ όλοι οι ηθοποιοί επί σκηνής: «Το “Παραμύθι χωρίς όνομα” μιλάει για μας! / Για το Βασιλόπουλο, που κρύβει ο καθένας μας! / Για όλα όσα δεν κάνουμε σωστά, στις ζωές μας! / Μολύναμε τη φύση, σκέτη διαφθορά / Για όλα φταίει η απληστία για λεφτά! / Άλλαξε κι εσύ, πάλεψε κι εσύ, σηκωθείτε όλοι σας! / Όχι άλλα σκουπίδια και μεταλλαγμένα! / Χαλασμένες συσκευές κι απόβλητα! / Δούλεψε , όχι μόνο για τον εαυτό σου / Και το κοινό καλό πάλι θα ’ν’ δικό σου! / Βοηθήστε όλοι μαζί, ν’ αναστήσουμε τον τόπο μας!»
Πρόκειται, όντως για συναρπαστικό παραμύθι, που η παραλλαγή του, όμως, κατά τη γνώμη μου, θα έπρεπε να είναι η εξής: Ο λαός να ξεσηκώνεται ενάντια στη βασιλεία (ΔΝΤ και ΕΕ και ΝΑΤΟ),  έχοντας τους δικούς του λαϊκούς ηγέτες ή έστω ένα βασιλόπουλο, τύπου Αριστόνικου στην Επανάσταση των δούλων της Περγάμου, να οργανώνεται και να καθιερώνει τη δική του λαϊκή εξουσία και οικονομία. Οι αιτίες της οικονομικής καταστροφής έπρεπε να δίνονται στην πραγματική τους διάσταση και να καταγράφονται, πάντοτε με αισθητικές προδιαγραφές, οι αιτίες και η προοπτική για μια άλλη κοινωνία, όπου δε θα επικρατεί πια η ασυδοσία και οι απάτες της αστικής εξουσίας και των συνεργατών του καπιταλιστικού συστήματος.

Μια άλλη πρόταση…

Αυτό, όμως, το παραμύθι και με την εκδοχή του θεατρικού έργου σε παράσταση για παιδιά και εφήβους, νομίζω ότι μπορεί να το γράψει μόνο το Κ.Κ.Ε. και η ίδια η εργατική τάξη, και στην τέχνη με τους δικούς της καλλιτέχνες και στην κοινωνική πραγματικότητα με το Π.Α.ΜΕ. και τη θέληση και αγωνιστικότητα όλων των λαϊκών δυνάμεων…  Ναι μεν, σ’ ένα θεατρικό έργο για παιδιά, ασφαλώς με αλληγορική σημασία και παραμυθιακούς ήρωες, αλλά με προοπτική, όραμα και ταξικό προσανατολισμό των παιδιών, χρήσιμο και χρηστικό για το μέλλον τους…
Οι παρακάτω 14 ηθοποιοί απέδωσαν τους 22 ρόλους τους εκπληκτικά: Αλεξάνδρα Αϊδίνη, Δημ. Βέργαδος, Γρηγ.  Γαλάτης, Σοφιάννα Θεοφάνους, Μάνος Καρατζογιάννης, Κων. Καρβέλης, Μιχ. Κοιλάκος, Μαίρη Λούση, Πέτρος Σπυρόπουλος, Φωτεινή Τιμοθέου, Δημ. Φραγκιόγλου, Κατερίνα Φωτιάδη, Στράτος Χρήστου και Αλ. Μαυρόπουλος (σε βίντεο). 
Θανάσης Ν. Καραγιάννης
Δρ. Επιστημών της Αγωγής
Μελετητής-Κριτικός Θεάτρου για παιδιά


[1]. Οι δυο δραματουργοί στηρίχθηκαν στον αρχικό μύθο και στη δομή της υπόθεσης του παραμυθιού, που έπλασε η Πην. Δέλτα, στα 1910. Το διασκεύασαν και προπαντός το δραματοποίησαν. Όμως, το παρόν μεταγραμμένο θεατρικό έργο είναι δικό τους, με τις παρεμβάσεις, τις προσθήκες, τις παραλείψεις και τον εκσυγχρονισμό, που επιχείρησαν στο πεζογράφημα της συγγραφέα.   
[2]. Ο Χάρης Σακελλαρίου υποστηρίζει ότι: «η όλη δομή κι επεξεργασία του υλικού συνηγορούν στην κατάταξή του ανάμεσα στα φανταστικά μυθιστορήματα.», βλ. στη μονογραφία του Πηνελόπη Δέλτα. Η ζωή–οι έρωτες–το έργο της, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 1997, σ. 141.   
[3]. Σακελλαρίου Χάρης, Πηνελόπη Δέλτα, ό.π., σ. 138.
[4]. Απόσπασμα επιστολής της Δέλτα προς τον Δελμούζο, από τη Φραγκφούρτη, στις 27.12.1910 (9.1.1911).   
[5]. Πεφάνης Γιώργος Π., Ιάκωβος Καμπανέλλης. Διαδρομές σε μεγάλη χώρα. Ανιχνεύσεις και προσεγγίσεις στο θεατρικό του έργο, Κέδρος, Αθήνα 2000, σ. 24. Ο Μιχ. Καραγάτσης σε κριτικό του κείμενο διατυπώνει την αρνητική του στάση στο εγχείρημα θεατρικής μεταφοράς του έργου της Δέλτα, βλ. Μ. Καραγάτσης, Κριτική Θεάτρου, 1946-1960 (Πρόλογος: Κώστας Γεωργουσόπουλος, Εισαγωγή-επιμέλεια: Ιωσήφ Βιβιλάκης), Βιβλιοπωλείον της «ΕΣΤΙΑΣ», Αθήνα 1999, σ. 599-561.


Βένια Σταματιάδη

Όταν ο ήλιος

[θεατρική διασκευή του ομώνυμου μυθιστορήματος της Ζωρζ Σαρή]
από την ομάδα νέων ηθοποιών «Πεδίο Τέχνης»
στο Θέατρο «ΤΖΕΝΗ ΚΑΡΕΖΗ»

Η Ζωρζ Σαρή (1925-2012), κατεξοχήν πεζογράφος για παιδιά και εφήβους, έγραψε και ορισμένα θεατρικά κείμενα, τα οποία εκδόθηκαν σε βιβλία: «Το γαϊτανάκι», (1979), «Ο Στρατάρχης» (1981), «Το τρακ» (1989). Ως ηθοποιός είχε την έφεση, αλλά και το δικαίωμα να γράψει και θέατρο. Στο τελευταίο βιβλίο της, το οποίο δεν κυκλοφορεί πλέον, η δραματουργός Ζ. Σαρή ενσωμάτωσε, εκτός από τα δύο ήδη εκδοθέντα θεατρικά έργα της για παιδιά, άλλα δύο: «Ο φαντασμένος» και «Ο Γιάννης ο στρατιώτης». «Το γαϊτανάκι» το έγραψε στα 1953 στο Παρίσι και αρχικά το εξέδωσε ως παραμύθι, στα 1973. Τα υπόλοιπα τρία έργα του βιβλίου «Το τρακ» είναι δραματουργικές εμπνεύσεις από  λαϊκά κ.ά. παραμύθια: «Ο Στρατάρχης» (από το παραμύθι «Ο θησαυρός» του Χ. Κ. Άντερσεν) «Ο φαντασμένος» (από το παραμύθι “Le Prince Désir” του Perrault) «Ο Γιάννης ο στρατιώτης» (από άγνωστο για τη δραματουργό γαλλικό παραμύθι, που της το αφηγούταν η μητέρα της).
Μεγαλύτερη επιτυχία είχε, ιδιαίτερα, στη σχολική και ερασιτεχνική θεατρική σκηνή, το αντιπολεμικό-φιλειρηνικό έργο της για παιδιά «Το γαϊτανάκι».
 Η αείμνηστη ηθοποιός, πεζογράφος και δραματουργός για παιδιά ήταν μια εξέχουσα προσωπικότητα στο χώρο των γραμμάτων και του θεάτρου και σημάδεψε με το έργο της και με τις πρωτοπόρες θεματολογικές συγγραφικές πρωτοβουλίες την Ελληνική Παιδική Λογοτεχνία. Σεμνή, αθόρυβη και αξιοπρεπής εργαζόταν σκληρά και παρουσίαζε κάθε τόσο ένα νέο βιβλίο της, το οποίο αποτελούσε «γεγονός» στα εκδοτικά δρώμενα της χώρας μας. Οι πολλές επανεκδόσεις των βιβλίων της είναι το αποδεικτικό στοιχείο για την ποιότητα των μυθιστορημάτων της, αλλά και η θεματολογική της τομή που επιχείρησε κατά την περίοδο της μεταπολίτευσης και μετέπειτα, πολύ εκτιμήθηκε από εκπαιδευτικούς και γονείς, οι οποίοι είδαν να πρωτοπαρουσιάζονται σε βιβλία για παιδιά και εφήβους (μαζί με τα έργα της Άλκης Ζέη) θέματα «ταμπού», θέματα καινοτόμα μέχρι την εποχή εκείνη, όπως η Κατοχή και η Εθνική Αντίσταση, τα Δεκεμβριανά και ο Εμφύλιος, το Πολυτεχνείο. Θέματα, τα οποία η συγγραφέας επεξεργάστηκε με λογοτεχνική, κοινωνική, δημοκρατική και παιδαγωγική ευαισθησία, αλλά και με υψηλό αίσθημα ευθύνης απέναντι στους μικρούς και μεγάλους αναγνώστες της. Η Ζ. Σαρή κατείχε το «μυστικό» της επιτυχίας, το οποίο κατέχει και ο αξιόλογος πολυγράφος δραματουργός και λογοτέχνης Ευγένιος Τριβιζάς (ίσως και άλλοι συγγραφείς): δηλαδή, τα έργα τους ν’ αρέσουν συγχρόνως και στα παιδιά και στους ενήλικες αναγνώστες. Οι δεύτεροι δε να είναι περισσότερο φανατικοί αναγνώστες ή θεατές (σε θεατρικές παραστάσεις έργων του Τριβιζά) απ’ ότι τα ίδια τα παιδιά…
Στην προκειμένη περίπτωση έχουμε μια δραματοποίηση, μια διασκευή ή μια θεατρική προσαρμογή, όπως και να το χαρακτηρίσει κάποιος έχει το ίδιο αποτέλεσμα ως θεατρική παράσταση, του μυθιστορήματος της Ζ. Σαρή «Όταν ο ήλιος» (εκδ. ΚΕΔΡΟΣ, 1η έκδοση: 1971). Σήμερα το βιβλίο αυτό συνεχίζει να κυκλοφορεί (εκδ. ΠΑΤΑΚΗ, 25η έκδοση).
Τη θεατρική διασκευή επιχείρησε η Βένια Σταματιάδη, επιτυχώς, κατά τη γνώμη μου. Θα είναι ευχής έργο, η επόμενη έκδοση του αυτοβιογραφικού αυτού μυθιστορήματος της συγγραφέα, να περιλαμβάνει και τη δραματοποίησή του από τη Βένια Σταματιάδη, για τους ενδιαφερόμενους σχολικούς και ερασιτεχνικούς θιάσους.
Η Βένια Σταματιάδη, αφού μελέτησε καλά το πεζογραφικό κείμενο, αφού αφομοίωσε τις προθέσεις και τους συγγραφικούς και ιδεολογικούς στόχους της συγγραφέα, απομόνωσε περίτεχνα τα βασικότερα σημεία και στοιχεία του έργου και τα δραματοποίησε. Οι διάλογοι, που σύνθεσε είναι σύντομοι, κοφτοί, με αποτέλεσμα να ζωντανεύουν με τη βοήθεια της εκφραστικής και κινητικής δεινότητας των ηθοποιών. Καλά έκανε που χρησιμοποίησε και ορισμένους διαλόγους της ίδιας της Ζωρζ Σαρή, απ’ το ομώνυμο μυθιστόρημά της. Το μυθιστόρημα βρίθει, άλλωστε, από ένα πλήθος διαλόγων, δίνοντας ως ένα βαθμό και η ίδια η πεζογράφος θεατρική ατμόσφαιρα στην πρόζα της. Δε γνωρίζω αν πρόλαβε να το διαβάσει ως θεατρική διασκευή. Αν όχι, είμαι βέβαιος ότι θα έμενε ευχαριστημένη, με τον ενθουσιασμό που ήταν ίδιον του χαρακτήρα της, απ’ ότι την ήξερα και τη θαύμαζα και την αγαπούσα.
Η υπόθεση του έργου καλύπτει ένα μέρος απ’ τη χρονική περίοδο του Πολέμου του ’40 και της ναζιστικής-φασιστικής Κατοχής, στη χώρα μας (1941-1944). Η αυτοβιογραφική πρόθεση της Σαρή είναι προφανής. Με απλό ύφος και μαστόρικη δομή ξετυλίγει το ένα κεφάλαιο πίσω απ’ τ’ άλλο, καταγράφοντας καταστάσεις, συναισθήματα, γεγονότα. Μια ιστορική μαρτυρία αξιώσεων, ένα κείμενο που οπωσδήποτε οι ιστορικοί μελετητές παίρνουν υπόψη τους. Δεν το αγνοούν. Διότι είναι βέβαιο ότι η Λογοτεχνία βοηθάει το γράψιμο της αντικειμενικής Ιστορίας, όπως ακριβώς και η Ιστορία βοηθάει τη Λογοτεχνία, αφού εμπνέει τους δημιουργούς της. 
Αντιγράφω ένα μικρό απόσπασμα από το πρόγραμμα της παράστασης: «Η Ζωή (σσ.: Ζωρζ Σαρή )θα μεγαλώσει στη φρίκη της πείνας, θα ελπίσει όταν οι μεγάλοι θα πάρουν τα όπλα να αποτινάξουν τον ζυγό, θα κλάψει, θα θελήσει –παιδί δεν είναι;– να χαρεί. Γύρω της ένας κόσμος παράξενος, σκληρός, ανάλγητος, που τρέχει να γλιτώσει, που τρέχει να βρει ένα κομμάτι ψωμί, οι εκτελέσεις, η αισιοδοξία πως όλα θα τελειώσουν … Τα μάτια της θα δουν πολλά. Θα υποφέρει, θα γνωρίσει την ελπίδα, θα ζήσει μ’ αυτήν ώσπου να έρθει το τέλος του κακού. Κι όταν έρθει, τότε θα μετρήσει τις πληγές και θα προχωρήσει.»
Έκδηλες είναι στην υπόθεση του έργου και επί σκηνής: κάποια ερωτικά σκιρτήματα των ηρώων, οι φιλικές σχέσεις, τα πατριωτικά αισθήματα ηρωισμού και περηφάνιας, κάποιοι ανθρώπινοι φόβοι σε ώρες πολέμου και κατοχής, η δράση μελών της Εθνικής μας Αντίστασης, το απεχθές του δοσιλογισμού, οι γονεϊκές και οικογενειακές σχέσεις, το πρόβλημα υγείας της μητέρας, ο συντηρητισμός του πατέρα και τόσα άλλα, τα οποία εκφράζονται τόσο παραστατικά, με αποτέλεσμα να συγκινούν αισθητικά και ιδεολογικά τα παιδιά και εφήβους/θεατές, να τα προβληματίζουν, ιδιαίτερα αυτά που είχαν διαβάσει και το μυθιστόρημα. Να μια ευκαιρία, στο σπίτι ή στο σχολείο, να συνεχιστεί – με αφορμή την παράσταση – η μελέτη της ιστορικής περιόδου, των γεγονότων, των ηρωικών πράξεων των πρωταγωνιστών, της κοινωνικής και οικογενειακής ζωής κ.ο.κ., με πολλαπλά παιδαγωγικά και μορφωτικά οφέλη για τα παιδιά και εφήβους. 

Την παράσταση σκηνοθετεί θαυμάσια, με καινοτομία και ευρηματικότητα, ο Δημοσθένης Φίλιππας. Τη διακρίνει η απλότητα, η αβίαστη συνεχής ροή των γεγονότων, η σωστή διδασκαλία των ρόλων, η οποία αποδεικνύεται από την καλή κίνηση και την σωστή εκφορά του λόγου των ηθοποιών, αλλά προπαντός από το συγκινησιακό φορτίο που μεταδίδουν οι ηθοποιοί από σκηνής στην πλατεία. Ευχάριστα και δραματικά γεγονότα, τραγικές καταστάσεις, αγωνία, απρόοπτα περιστατικά, πόνος, λύπη προξενούν κατά διαστήματα γέλιο, αλλά προπαντός δάκρυ, απαραίτητο κι αυτό στοιχείο για τη σωστή συγκρότηση του ισορροπημένου και υγιούς ψυχισμού του αναπτυσσόμενου ανθρώπου. Εύσημα πρέπει να δοθούν και στη Βοηθό σκηνοθέτη, τη Δέσποινα Στουρνάρα.
Οι ηθοποιοί υπέροχοι και της παλιότερης έμπειρης γενιάς: Γιάννης Δεγαΐτης (Σωκράτης/πατέρας) και (Κατερίνα Ζιώγου: Έμμα/μητέρα), αλλά και της νεότερης ελπιδοφόρου γενιάς: Αναστασία Γεωργοπούλου (Ελένη, Αθηνά), Άρτεμις Γρύμπλα (Αννούλα), Γιάννης Δαμάλας (Άρης, Γιούρα), Αντιγόνη Δούμου (Κούλι/Άλκη Ζέη), Αμαλία Καβάλη (Ειρήνη), Βασιλική Κίσσα (Ζωή/Ζ. Σαρή), Ηλίας Λάτσης (Περικλής), Έκτορας Λιάτσος (Σέβα), Θανάσης Πατριαρχέας (Δημήτρης) και Γιάννης Χαντέλης (Πέτρος, Δοσίλογος, Νόρμαν)
Θαυμάσια η καινοτομία να υπάρχει στην παράσταση ζωντανή λυρική μουσική, με μουσικό και αφηγητή τον Γιώργο Τσακνή. Επίσης, καλή ιδέα η εμβόλιμη απαγγελία αποσπασμάτων από το «Άξιον Εστί» του Οδ. Ελύτη.
 Τα σκηνικά της Κέλλυς Βαρσάνη αρκετά λειτουργικά και τα κοστούμια της Άντας Καλαποθάκου, μας μεταφέρουν αισθητικά στο περιβάλλον ενός μικροαστικού σπιτιού και στο κλίμα της εποχής της Κατοχής. Η μουσική επιμέλεια του Στέλιου Κοτσόβολου και η επιμέλεια κίνησης της Μαρίζας Τσίγκα καλές. Αρνητικές παρατηρήσεις δεν υπάρχουν, παρά μόνο προτείνω να προσέχουν ορισμένοι ηθοποιοί τη συγκοπή των τελευταίων συλλαβών κάποιων φράσεων και να μη σβήνει η φωνή τους, κατά σημεία, με αποτέλεσμα ν’  ακούγεται αμυδρά στο βάθος της πλατείας. 
Στην παράσταση παρεμβαίνει η συγγραφέας και φίλη της Ζ. Σαρή, η Άλκη Ζέη (με ηχογραφημένη τη φωνή της), η Κούλι, όπως την αποκαλούσαν τότε.
Πρόκειται για μια εξαίρετη παραγωγή της ομάδας νέων ηθοποιών του Θεάτρου Τέχνης «Πεδίο Τέχνης», που αξίζει να βρει υποστήριξη από εκπαιδευτικούς Π/θμιας και Δ/θμιας Εκπαίδευσης και γονείς. Οι φυσικοί και σπουδαγμένοι παιδαγωγοί των παιδιών μας (μεγάλων τάξεων του Δημοτικού και του Γυμνασίου) πρέπει να συνεχίσουν να πιστεύουν ότι στην αγωγή και στη μόρφωση των μαθητών και παιδιών/εφήβων, όσον αφορά τα βιβλία και τα θεατρικά έργα, δεν αρκούν μόνο τα παραμύθια και οι κωμωδίες, αλλά και θέματα με ιστορικό, κοινωνικό και πολιτικό περιεχόμενο. Κι ένα τέτοιο βιβλίο (δεν είναι τυχαίο που βρίσκεται στην 25η έκδοση) είναι το «Όταν ο ήλιος» της Ζωρζ Σαρή, που στα 2013, αν και δεν πρόλαβε η ίδια η συγγραφέας να χαρεί τη θεατρική εκδοχή του μύθου της, το χαίρονται πλέον χιλιάδες παιδιά, έφηβοι και ενήλικες θεατές.
Και δυο τελευταίες διαπιστώσεις/παρατηρήσεις μου: 1) Επιτέλους βλέπουμε στην Αθήνα μια θεατρική παράσταση αξιώσεων για παιδιά με δραματικό περιεχόμενο και 2) Ο επίδοξος θεατής της (ιδιαίτερα ο ενήλικας) ας είναι προετοιμασμένος όχι μόνο να δακρύσει, αλλά και ν’ ανεβεί ένας κόμπος στο λαιμό του, από συγκίνηση. Κι αυτό είναι αποτέλεσμα της καλής θεατρικής τέχνης, του αληθινά υψηλού καλλιτεχνικού αποτελέσματος. Άποψή μου είναι ότι τα παιδιά δεν πρέπει να βλέπουν συνέχεια κωμωδίες, αλλά και ορισμένα θεατρικά έργα με κοινωνικό προβληματισμό.  

Τέλος, ένα μπράβο στον αγαπητό όλων μας Κώστα Καζάκο, που φιλοξενεί στο θέατρό του «Τζένη Καρέζη», τέτοιου είδους ποιοτικούς θιάσους με υπέροχα έργα σαν και τούτο. Επίσης, συγχαρητήρια στους Βένια Σταματιάδη, Δημοσθένη Φίλιππα και Ανζελίκα Καψαμπέλη για το καλαίσθητο και άκρως ενημερωτικό πρόγραμμα της παράστασης.

Δρ. Θανάσης Ν. Καραγιάννης
Ερευνητής/Μελετητής/Κριτικός Θεάτρου για παιδιά
                                                                                                                          Συγγραφέας


Παρουσίαση βιβλίου

Ροΐδης Εμμανουήλ

Πάπισσα Ιωάννα Αποκρυπτογραφημένη

Εκδόσεις  Μάριος Βερέττας
Αθήνα 2005, σ. 663

Άλλη μία μεταγλώττιση στη δημοτική του ξακουστού μυθιστορήματος; Ασφαλώς ναι, αλλά όχι μόνο. Ο Μ. Β. μελέτησε και εμβάθυνε στο κείμενο πιο πέρα, όπως σημειώνει σε μια πρωτότυπη και υπέροχη φανταστική επιστολή του, που απευθύνει στον ίδιο τον Ροΐδη, μεταξύ άλλων τα εξής: «προχώρησα στην αποκρυπτογράφηση του κειμένου σου προσθέτοντας κάθε τόσο τις δικές μου υποσημειώσεις, οι οποίες περιλαμβάνουν αφενός τις μεταφράσεις των πολύγλωσσων παραπομπών σου από τα αρχαία ελληνικά, τα μεσαιωνικά λατινικά, τα ιταλικά, τα γαλλικά και τα αγγλικά, και αφετέρου εξηγήσεις για κάθε έννοια, κάθε όνομα, κάθε ρήση ή φράση που σημειώνεις [...]». Αυτή η πρωτοβουλία του κάνει το βιβλίο να ξεχωρίζει από τα υπόλοιπα μεταγλωττισμένα βιβλία. Για τους εραστές της γνώσης και της αλήθειας είναι μιας πρώτης τάξεως ευκαιρία να εμβαθύνουν στο έργο του Ροΐδη, 
 Το βιβλίο παρουσιάζει και άλλες χάρες και αξίζει να μελετηθεί. Όπως είναι γνωστό, ο Μάριος Βερέττας είναι ο «αντάρτης» και ο «αιρετικός» της «επικρατούσας» στην Ελλάδα ιδεολογίας, της οποίας οι «οπαδοί» δεν τολμούν ή δεν επιθυμούν ή δεν μπορούν να εκφράσουν διαφορετική άποψη από εκείνη της Εκκλησίας και του ισχυρού, δυστυχώς ακόμη, Ιερατείου. Ο Βερέττας τολμά, εισπράττοντας γενναιόδωρα το ανάλογο τίμημα ... επιθετικής, εχθρικής, επιτιμητικής και απορριπτικής συμπεριφοράς των ανθρώπων του κατεστημένου απέναντί του. Αυτός, βέβαια, δεν πτοείται, αλλά πεισματικά προχωρά με ορθολογισμό και επιστημοσύνη προς την ανακάλυψη και αποκάλυψη της αντικειμενικής αλήθειας.
Ανθολογώ μόνο δυο κρίσεις του (από τη φανταστική επιστολή του προς τον Ροΐδη) για το παρόν έργο και την αξία του: «είναι ένα ιερό κειμήλιο τόλμης ενάντια στο ρασοφόρο σκοταδισμό», ο οποίος « – συνεχίζει να ταλανίζει τις ψυχές, να θολώνει τα μυαλά και να εξουσιάζει τα κορμιά εκατομμυρίων ανθρώπων, τόσο στον τόπο μας, όσο και στον κόσμο όλο!...».
Τα 210 ερμηνευτικά σχόλιά του βρίσκονται δημοσιευμένα στο τέλος του βιβλίου (σ. 573-663). Βοηθούν αισθητά και ουσιαστικά τον αναγνώστη του μυθιστορήματος να κατανοήσει την εποχή, την ιδεολογία της, τα δρώμενα, τη σατιρική και αλληγορική πρόθεση του Ροΐδη, τη βαθύτερη ουσία του έργου.  

Δρ. Θανάσης Ν. Καραγιάννης





ΚΡΙΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΥ

ΚΛΕΙΩ ΦΑΝΟΥΡΑΚΗ

Στη χώρα της Σοκολάτας Ι
Η Νεράιδα Πραλίνα και το Μαγικό Φουντούκι

Εκδόσεις AMUSIC FREEATER, Αθήνα 2011, σσ. 50



Με το βιβλίο αυτό ανοίγεται ένας ακόμη δρόμος στο χώρο της φαντασίας και του υπερρεαλισμού για παιδιά
και ενηλίκους.
Η Κλειώ Φανουράκη, θεατρολόγος, ηθοποιός και όχι μόνο, μας καταθέτει την οργιώδη και δημιουργική φαντασία της, αλλά και τον πλούσιο συναισθηματικό της κόσμο, σ’ ένα κείμενο, γεμάτο με παραμυθιακά στοιχεία, με υπερρεαλιστική γραφή και διάθεση, αλλά και με διαλόγους και δομή, που πλησιάζει τον κόσμο του θεάτρου, με σκηνοθέτες και σκηνογράφους τα ίδια τα παιδιά, τους ίδιους τους αναγνώστες όποιας ηλικίας. Το κείμενο κατά σημεία διαθέτει ποιητική υφή και τα πεζά μέρη πλέκονται ονειρικά με κάποιες ποιητικές μουσικές νότες, όπως άλλωστε συμβαίνει και στα τραγούδια, που εμβόλιμα αναφύονται στις σελίδες του βιβλίου, με χιουμοριστική χροιά.
Η εικονογράφηση του Μιχάλη Μόσχου είναι καταπληκτική, συνάδει με το περιεχόμενο, απογειώνει τη φαντασία του αναγνώστη, κοσμεί τις σελίδες του βιβλίου και κατά σημεία κυριαρχεί του κειμένου.
Η αφηγηματική ικανότητα της Κλειώς Φανουράκη είναι εμφανής. Με γλώσσα και ύφος απλό και κατανοητό, δομεί την αφήγησή της αριστοτεχνικά, παίζοντας με τις λέξεις, τις φράσεις, τους διαλόγους, δημιουργώντας εικόνες, και κατά σημεία υπερβαίνοντας τα καθιερωμένα και γνωστά παραμυθιακά μοτίβα.
«Ανεπαισθήτως», όπως θα έλεγε και ο Καβάφης, στο κείμενο μπαίνει ως προβληματισμός και ως αίτημα η Ανακύκλωση, η καθαρή θάλασσα και οι καθαρές ακτές. Έτσι, λες αυτά τα θέματα να ανήκαν στη σφαίρα της φαντασίας, τα τόσο ζωτικά και προαπαιτούμενα για τη ζωή και την υγεία μας, για την προστασία του περιβάλλοντος και την οικονομία.
Κυρίως, όμως, το κείμενο έχει ως υπόβαθρο την αγάπη της συγγραφέα στη σοκολάτα και στα σοκολατοειδή παρασκευάσματα, με συνοδεία φουντουκιών, συνθέτοντας ένα παραμύθι αγάπης, όπου η νεράιδα Πραλίνα ψάχνει να βρει το φίλο της Φουντούκη ή Φουντίνγκο (το Μαγικό Φουντούκι), που χάθηκε και που τελικά μεταμορφώθηκε σε φουντουκιά, δίνοντάς μας ν’ αντιληφθούμε τη φυσική εξέλιξη και αέναη αλληλεξάρτηση – γέννησης και θανάτου και πάλι γέννησης – κάθε σπόρου και φυτού ή δέντρου. Έτσι, η Πραλίνα ψάχνει σε πέντε προορισμούς/κατευθύνσεις/ταξίδια για να τον βρει και ζει μέσα από περιπέτειες και απρόοπτα μια αναζήτηση ονειρική και μαγική, μα τόσο αληθινή και γνήσια.
Οι ήρωές της – άλλοι σημαντικοί και άλλοι ασήμαντοι και εφήμεροι (Νεράιδα Πραλίνα, Μαγικό Φουντούκι ή Φουντούκης ή Φουντίνγκο, Αόρατος Μουσικός, κυρία Τρουφάκη, σοκολατένιος ελέφαντας Πάρης, ελέφαντας Άρης, Σοκολάτα Φράουλα, Σταλαγμίτης ο αγγελιοφόρος, πολύχρωμος Παπαγάλος, Σοκολατένιος Γλάρος, παπαγαλόψαρο ή γαϊτανούρι, Κορραλία, Αγγελόψαρο η Ρίνα, Ρίνα η Καρδερίνα, Πλαγκτόν, κύριος Γεράσιμος ο βαρκάρης, Νεράιδα Εύφρη, Μάρκος Μάρκου Σοκολατάκης κ.ά.) είναι ολοζώντανοι, απρόοπτοι, υπερκινητικοί, σχεδόν μαγικοί, υπέροχοι, ονειρικοί. Ζουν και κινούνται ανάμεσα σε φανταστικές και μαγικές χώρες, που θα ήθελε ο καθένας μας να ζει, ξεφεύγοντας σαφώς από τη ζοφερή πραγματικότητα της ανέχειας, της ανεργίας και των μνημονίων, έστω για κάποιες ώρες: στη Νεραϊδοχώρα, στη Χώρα της Σοκολάτας, στο χωριό της Λευκής Σοκολάτας, στο σοκολατένιο χωριό της Φράουλας, στο Σπήλαιο «Πάρι», στο Βυθό, στον Κόλπο της Σοκολάτας Βύσσινο, στο Νησί της Σοκολάτας Κεράσι, στην Ακτή του Χαρτιού και του Πλαστικού κ.α.   

Ελπίζω ότι, παραθέτοντας δυο σύντομα αποσπάσματα του κειμένου, ο αναγνώστης θα μπει κάπως στο κλίμα και στη μαγεία της αφήγησης:
«Η Νεράιδα Πραλίνα έφυγε μαγεμένη από το σπήλαιο που βρισκόταν στη νότια πλευρά της Χώρας της Σοκολάτας, εκεί που οι φραουλίτσες συγκατοικούσαν με τους σοκολατένιους ελέφαντες, Ήταν η πρώτη φορά που την άκουσα να τραγουδάει. Η φωνή της αντηχούσε σε όλο το σπήλαιο και έκανε τον αρχαιότερο σταλακτίτη του σπηλαίου να ζωντανέψει για μια στιγμή και να της απαντήσει με μια σταγόνα νερό που έπεσε από τη μύτη του, συγκινημένος καθώς ήταν μαζί της.» και
«Ήξερε πως ο κύριος Γεράσιμος ο βαρκάρης θα την έβγαζε στην Ακτή του Χαρτιού και του Πλαστικού, στο μέρος της Χώρας που τα πάντα ήταν κατασκευασμένα από ανακυκλώσιμα υλικά, και έτσι αμέριμνη βυθίστηκε για λίγο στον ύπνο… Εξάλλου (στο παρελθόν), η Πραλίνα είχε αποκοιμηθεί πολλές φορές στα ξύλα της συγκεκριμένης βάρκας, ενώ ο κύριος Γεράσιμος συνέχιζε να απαγγέλλει στο Μαγικό Φουντούκι τα ποιήματά του για τα άστρα, το ψάρεμα και το βυθό, όσο τους μετέφερε στις παραλίες των καλοκαιρινών τους διακοπών. Τα όνειρά της εκεί μέσα λοιπόν ήταν ασφαλή, αλμυρά και νοσταλγικά.»

Στο άμεσο μέλλον ελπίζω ότι θα διαβάσουμε το δεύτερο βιβλίο της σειράς «Στη χώρα της Σοκολάτας»: Η Νεράιδα Εύφρη(ν) και ο Σοκολατένιος Γλάρος. Το αναμένουμε…

Δρ. Θανάσης Ν. Καραγιάννης
http://theatrodysseia.blogspot.com


ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ Ν. ΗΛΙΟΠΟΥΛΟΥ
ΔΑΣΚΑΛΟΥ

Η ΔΙΒΡΗ ΦΘΙΩΤΙΔΑΣ
(Ιστορία – Λαογραφία – Πολιτισμός)

ΕΚΔΟΣΗ ΤΟΥ ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΥ ΣΥΛΛΟΓΟΥ ΤΩΝ ΑΠΑΝΤΑΧΟΥ ΔΙΒΡΙΩΤΩΝ ΦΘΙΩΤΙΔΑΣ & ΤΟΥ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΟΥ ΜΑΚΡΟΛΕΙΒΑΔΟΥ ΔΙΒΡΗΣ

ΛΑΜΙΑ 2011, σσ. 255

Ο συγγραφέας Δημ. Ν. Ηλιόπουλος είναι ένας άνθρωπος και ένας δάσκαλος, ο οποίος διακρίνεται για τη φιλομάθειά του, την εργατικότητά του και τη μεθοδικότητά του στις ποικίλες δραστηριότητές του. Είναι τιμή μου που συνεργάστηκα μαζί του κατά την περίοδο 1980-1983, στην έκδοση της εφ. «Η ΔΙΒΡΗ» και στο Διοικ. Συμβούλιο του Συνδέσμου Απανταχού Διβριωτών Φθιώτιδας. Από τότε (ίσως και νωρίτερα), συγκέντρωνε υλικό για τη Δίβρη, απ’ όπου κι εγώ κατάγομαι, αφού ο πατέρας μου (Νίκος Καραγιάννης, 90 χρόνων) γεννήθηκε εκεί.
Το παρόν βιβλίο είναι το αποτέλεσμα του μόχθου, της επιμονής ενός πνευματικού εργάτη, που ερεύνησε τις ρίζες της Ιστορίας του χωριού μας, αλλά και κατέγραψε με συστηματικό τρόπο ολόκληρη την εξέλιξή του σε όλα τα επίπεδα (ιστορικό/αρχαιολογικό, κοινωνικό, λαογραφικό, πολιτιστικό, εκπαιδευτικό, οικονομικό κ.λπ), καθώς και τις δραστηριότητες των Διβριωτών. Αποτελείται από 14 κεφάλαια: «Τοπογραφία και διοικητική εξέλιξη της Δίβρης», «Ιστορική ανασκόπηση», «Αρχαιολογικοί χώροι – Μνημεία», «Ορειβατικές διαδρομές – Τοπωνύμια της Δίβρης», «Ιδιοκτησιακό καθεστώς της περιοχής Δίβρης», «Η θρησκευτική ζωή των Διβριωτών», «Η εκπαίδευση», «Επαγγέλματα», «Ύδρευση – Άρδευση – Καλλιέργειες – Οδοποιία – Συγκοινωνία», «Σύνδεσμος Απανταχού Διβριωτών Φθιώτιδας», «Δίβρη και Λαογραφία», «Παιχνίδια και Αθλητισμός», «Συνεταιρισμοί Δίβρης» και «Φωτογραφικό παράρτημα».
Είμαι βέβαιος ότι ο συγγραφέας έχει συγκεντρώσει πολύ περισσότερο υλικό, σχετικό με το παρόν πόνημά του, αλλά υποθέτω ότι ολόκληρη αυτή η ποσότητα υλικού θα ήταν απαγορευτική για την έκδοσή της, για οικονομικούς λόγους.
Αν δε υπολογίσουμε και την ενδεχόμενη δημοσίευση των σχολιασμών όλων των φωτογραφιών, που δημοσιεύονται στο βιβλίο, τότε θα είχαμε ίσως δύο και τρεις παρόμοιους τόμους, αφού «Μια εικόνα, χίλιες λέξεις». Είναι αξιοθαύμαστο και επαινετό το γεγονός δημοσίευσης 200 έγχρωμων φωτογραφιών!
Το βιβλίο δεν αποτελεί μόνο πηγή πλούτου πληροφοριών για τη Δίβρη, χρήσιμες στη μελέτη της Ιστορίας και της Λαογραφίας της Φθιώτιδας, αλλά και αφορμή αναμνήσεων για πολλούς σύγχρονους, κυρίως Διβριώτες, συναισθηματικής φόρτισης και νοσταλγίας.   
Ο φιλομαθής Διβριώτης, κάθε κάτοικος της Λαμίας και της Φθιώτιδας, αλλά –ίσως και περισσότερο– καθένας που ζει μακριά από τ’ άγια χώματα της ιδιαίτερης πατρίδας του, να βρει στις σελίδες του θαυμάσιου αυτού βιβλίου, τόσα όσα θα επιθυμούσε το μυαλό και η καρδιά του για τη Δίβρη, το χωριό του, το κομμάτι αυτό και της δικής του προσωπικής διαδρομής και ιστορίας.
Η αισθητική του βιβλίου βρίσκεται σε εξαιρετικό επίπεδο και ενγένει πρόκειται για μια σημαντική εργασία, συμβολή στην Ιστορία της Φθιώτιδας.
Ο Αργύρης Γιαννέκος, Πρόεδρος του Πολιτιστικού Συλλόγου Διβριωτών, προλογίζει το βιβλίο με απλό και γλαφυρό τρόπο.
Εύχομαι να εξαντληθεί γρήγορα η παρούσα έκδοση του βιβλίου και αν είναι δυνατό να επανεκδοθεί με προσθήκες νέων ερευνητικών στοιχείων. Αν αυτό δεν είναι μπορετό, χρήσιμη θα είναι τότε μια νέα οικονομικότερη έκδοση για τα νέα στοιχεία που θα προκύψουν, σ’ ένα εύλογο χρονικό διάστημα 2-3 χρόνων.   

ΘΑΝΑΣΗΣ Ν. ΚΑΡΑΓΙΑΝΝΗΣ
Δρ. Επιστημών της Αγωγής
Ερευνητής/Μελετητής/Κριτικός Θεάτρου για παιδιά



Γιάννης Δ. Μπάρτζης – Δέσποινα Στίκα

UFO στη Β΄ Γυμνασίου!

Εκδοτικός Οίκος Αντ. Σταμούλη
Θεσσαλονίκη 2013, σ. 123

Ο  Δρ. Γιάννης Δ. Μπάρτζης, πολυγράφος και καταξιωμένος επιστήμονας, εκπαιδευτικός και λογοτέχνης, έχει ασχοληθεί και στο παρελθόν με θέματα επιστημονικής φαντασίας και συγκεκριμένα στα 1990    κυκλοφόρησε το βιβλίο του UFO στα Διγελιώτικα. Μυθιστόρημα, εκδ. Καστανιώτης, το οποίο είχε αποσπάσει το 1ο Πανελλήνιο Βραβείο Επιστημονικής Φαντασίας (1989) από τη Γυναικεία Λογοτεχνική Συντροφιά. Ένα χρόνο αργότερα δημοσιεύτηκε στο περιοδικό για παιδιά «Συνεργασία» της ΠΑ.Σ.Ε.ΓΕ.Σ. (τεύχ. 66) ένα διήγημά του –και πάλι επιστημονικής φαντασίας– με τον τίτλο: «Πλανήτης Γη SOS – Ένα παράξενο φως». Αυτό το διήγημα αποτέλεσε τη μαγιά για την παραγωγή του παρουσιαζόμενου εδώ μυθιστορήματος, το οποίο είναι αποτέλεσμα της συνεργασίας του συγγραφέα με τη γνωστή και άξια εικονογράφο και συγγραφέα κ. Δέσποινα Στίκα.
Ένα «παράξενο συμβάν» ένα «μυστηριώδες γεγονός» συγκλονίζει και κινητοποιεί ένα παιδί της Β΄ Γυμνασίου: «άλλοι» του υποβάλλουν την επιθυμία και οδηγούν τα βήματά του προς τα βράχια του κάστρου, στη μεσιανή μεγάλη σπηλιά, κοντά στο χωριό του. Εκεί βλέπει «το παράξενο φως»… και διακρίνει «ένα γυαλιστερό, μεταλλικό, στρογγυλό αντικείμενο με πολλά κρυστάλλινα, φωτεινά παραθυράκια», αναποδογυρισμένο με τρεις κεραίες προς το έδαφος, στο μέγεθος μιας λεκάνης πλυσίματος ρούχων, με βάρος δυσανάλογο με το μέγεθός του. Τηλεπαθητικά επικοινωνεί με τα μικροσκοπικά εξάποδα, όχι εξωγήινα, αλλά γήινα όντα, τα οποία βρίσκονται μέσα σ’ αυτό. Γήινα όντα μιας άλλης, όμως, χρονικής διάστασης, «ταξιδιώτες στο χρόνο», ταξιδιώτες που έρχονται από το μέλλον και ταξιδεύουν με το «χρονοπλοίο» τους.
Κάπως έτσι αρχίζει η ιστορία του ήρωά μας και η πρωτοπρόσωπη αφήγησή του, η οποία αποτυπώνεται ως περιπέτεια επιστημονικής φαντασίας από τους δυο συγγραφείς μας. Ό ήρωας δε γίνεται πιστευτός από κανένα, ή μάλλον –έστω με δυσπιστία αρχικά– μόνο από τον καθηγητή της Φυσικής στο σχολειό του, ο οποίος γίνεται αρωγός του στην εξιχνίαση του μυστηρίου. «Στην υπόθεση έχει εμπλακεί και ένας σιδεράς ανίδεος περί τα επιστημονικά. Και στη συνέχεια εμπλέκονται οι μυστικές υπηρεσίες του κράτους, η ΕΥΠ, η Αντιτρομοκρατική, η Δίωξη Ναρκωτικών, το ΣΔΟΕ … ως και ο εξοχότατος Αντιπρόεδρος της Κυβερνήσεως.»[1]  
Οι συγγραφείς έχουν την ικανότητα και τη φαντασία να συνθέσουν μια πολύπλοκη υπόθεση, με δράση των ηρώων, με αγωνία και σασπένς. Ο μύθος είναι βασισμένος σ’ επιστημονικά δεδομένα και από τη μια φανερώνεται στον αναγνώστη η οξύνοια και η επιστημονική φιλομάθεια ενός μαθητή και από την άλλη η παιδαγωγική ευαισθησία ενός καθηγητή του, ο οποίος έρχεται ως αρωγός στους προβληματισμούς και στις ανησυχίες του. Και δεν είναι τυχαίο που ο καθηγητής είναι φυσικός. Και μάλιστα είναι αυτός που υπερβαίνει τα εσκαμμένα κατά τη διδασκαλία με βάση το αναλυτικό πρόγραμμα και τη διδακτέα ύλη στο σχολικό βιβλίο. Είναι αυτός που ενημερώνει τους μαθητές του για επιστημονικά θέματα που αφορούν τη φυσική, «το αμφιλεγόμενο Πείραμα της Φιλαδέλφειας του Αϊνστάιν και την πρόβλεψή του για ταξίδια μες στο χρόνο» κ.ά. Ο φυσικός, που δεν εμπιστεύεται τις «φαντασιώσεις» του «ονειροπαρμένου» μαθητή του, αλλά ως παιδαγωγός υποχωρεί στις πιέσεις του και ερευνά μαζί του … Γράφει, σχετικά, στο ημερολόγιό του: «Μα ως παιδαγωγός με την ευρεία έννοια, συναισθανόμενος το βάρος της ευθύνης προς το μαθητή μου, πίστευα ότι για την προστασία της ψυχικής του υγείας προχωρούσα στην πλέον επιβεβλημένη κίνηση.»
Η αληθοφάνεια των γεγονότων παρασύρουν τον αναγνώστη σε σκέψεις, σε προβληματισμούς και σε αμφισβητήσεις. Η σατιρική διάθεση των συγγραφέων σε σχέση με την ημιμάθεια, την αφέλεια και την πολιτική  καχυποψία των αστυνομικών και των άλλων δημόσιων λειτουργών και υπηρεσιών είναι εμφανής. Οι υπερβολές και οι γκάφες τους προκαλούν το γέλιο στον αναγνώστη, ο οποίος προβληματίζεται για την αναποτελεσματικότητα που αρκετές φορές υπάρχει στο δημόσιο κοινωνικό και πολιτικό βίο μας, από άστοχες και επιπόλαιες ενέργειες κρατικών φορέων. Παραπέμπει, ίσως, σε παλιότερες εποχές, που η γραφικότητα της συμπεριφοράς και των ενεργειών των οργάνων της τάξεως σε  παρόμοια συμβάντα ήταν παροιμιώδης.
Οι συγγραφείς, εντέλει, μας φανερώνουν ξεκάθαρα, καθ’ όλη τη διάρκεια της υπόθεσης του έργου, την ορθή επιστημονική άποψη ότι οι μαθητές που διαθέτουν δημιουργική φαντασία και αποκλίνουσα νόηση, αυτοί οι οποίοι ερευνούν και διαβάζουν περισσότερα βιβλία, πέρα από τα σχολικά, είναι δυνατό να προοδεύσουν στη ζωή, στα γράμματα, στις τέχνες, στις επιστήμες, σε οποιοδήποτε επάγγελμα κι αν επιλέξουν. Η επιστημονική φαντασία, η οποία είναι έντονη στο παρόν μυθιστόρημα, μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι ο ήρωας οπωσδήποτε θα πετύχει στη ζωή του και θα μεγαλουργήσει σε δημιουργικότητα, σε κοινωνική επινοητικότητα, σε προοδευτική κατεύθυνση, παρασύροντας και τους γύρω του προς την κατεύθυνση αυτή. Ο μύθος, όμως, μας δείχνει και τη δύναμη που μπορεί να έχουν και το θετικό ρόλο που μπορεί να παίξουν οι παράγοντες οικογένεια και σχολείο, όταν μάλιστα στηρίζουν την παρόμοια με τον ήρωά μας πορεία στη σχολική και κοινωνική του ζωή ως νήπιο, παιδί και έφηβο.   
Προκρίνω τέτοιου είδους αναγνώσματα για παιδιά και εφήβους, που εκτός από την περιπέτεια των ηρώων και την ενδιαφέρουσα και γοργή ροή του μύθου, περιέχουν επιστημονικές γνώσεις (εδώ: αστροφυσικής, βιολογίας και φυσικής) και κυρίως των θεωριών ενός κορυφαίου επιστήμονα όπως είναι ο Άλμπερτ Αϊνστάιν και το περίφημο «Πείραμα της Φιλαδέλφειας».[2]
Επίσης, θα χαρακτήριζα ως επιτυχή την αποπειραθείσα πρωτότυπη δομή από τους συγγραφείς/λογοτέχνες ενός μυθιστορήματος, που δε διαθέτει ενιαία αφήγηση, αλλά συγχρόνως παράλληλα αφηγηματικά στοιχεία, που εξελίσσουν όμως την ιστορία, η οποία διαθέτει συγκεκριμένο θέμα, αρχή, κορύφωση της δράσης των ηρώων της και τέλος. Μια ιστορία όπου όλα εξελίσσονται, με τη δράση των πρωταγωνιστικών της προσώπων («Κρατούν σελίδες ημερολογίου, γράφουν μικρά σημειώματα, στέλνουν e-mail, εκτυπώνουν Fax, πληκτρολογούν  SMS στο κινητό τους, επικοινωνούν με MSN, υπογράφουν επίσημα έγγραφα …»), με πλοκή γεγονότων, με απρόοπτα συμβάντα, με ενδιαφέροντες διαλόγους. Όλα προσθέτουν στον αναγνώστη γνώσεις, παράγουν προβληματισμούς, εξάπτουν τη φαντασία του και τον ικανοποιούν αισθητικά. Σημαντικά στοιχεία για μυθιστόρημα που απευθύνεται σε παιδιά και κυρίως σ’ εφήβους.
Είναι κοινά παραδεκτό ότι ο Γιάννης Δ. Μπάρτζης είναι ένας δεινός λογοτέχνης και μάλιστα ένας εμπνευσμένος δημιουργός λογοτεχνικών κειμένων για παιδιά, που εντάσσονται ειδολογικά σ’ εκείνα της επιστημονικής φαντασίας.[3] Εδώ διαπιστώνουμε ότι και η Δέσποινα Στίκα συμβάλλει καθοριστικά ώστε ν’ αποκτήσει θετικό πρόσημο το παρόν έργο. Άρα, πρόκειται για συνεργασία με θετική έκβαση.
Το κείμενο αυτό αξίζει να διαβαστεί από μεγάλα παιδιά και εφήβους και να συζητηθεί με τους γονείς και τους εκπαιδευτικούς τους. Αυτό ενδείκνυται βέβαια για όλες τις περιπτώσεις, δηλ. μετά το διάβασμα ενός βιβλίου από τα παιδιά και πριν (όταν υπάρχει η δυνατότητα να διαβαστεί το θεατρικό κείμενο) και μετά από την παρακολούθηση μιας θεατρικής παράστασης.

Αθήνα, 3.12.2013                                                                                  Δρ. Θανάσης Ν. Καραγιάννης




[1]. Απόσπασμα από το κείμενο του οπισθόφυλλου.
[2]. Στο διαδίκτυο διαβάζουμε τα εξής: «Η πρώτη θεωρία που έχει αναπτυχθεί γύρω από το Πείραμα της Philadelphia είναι ουσιαστικά εκείνη των οπαδών του μυστηρίου και υποστηρίζει ότι πράγματι έγινε ένα πείραμα το οποίο είχε ως στόχο την απόκρυψη ενός πλοίου από τα ραντάρ και/ή από τα ανθρώπινα μάτια. Για το σκοπό αυτό χρησιμοποιήθηκε ισχυρό ηλεκτρομαγνητικό πεδίο σε εφαρμογή των θεωριών του Einstein για τα ενοποιημένα πεδία και του Tesla για τον ηλεκτρομαγνητισμό. Οι περισσότεροι ισχυρίζονται ότι το πείραμα είχε τραγικά και απροσδόκητα αποτελέσματα, τόσο σε ότι αφορά τις ζωές των μελών του πληρώματος όσο και τα επιστημονικά δεδομένα καθώς πιθανολογείται η δημιουργία μιας ρωγμής στη συνέχεια του χωροχρόνου.»
[3]. Άλλωστε, ο καθηγητής Γεώργιος Δ. Παπαντωνάκης έχει εκφραστεί θετικά και έχει αναλύσει τα προηγούμενα λογοτεχνικά έργα για παιδιά, επιστημονικής φαντασίας, του Γ. Δ. Μπάρτζη, στο βιβλίο του: Εισαγωγή στο ελληνικό παιδικό μυθιστόρημα επιστημονικής φαντασίας. Από τη θεωρία στην πράξη, Κέδρος, Αθήνα 2001, σ. 287, κυρίως στις σελίδες: 91-92, 125-127, 188. Σημειώνω ενδεικτικά ότι ο Γ. Δ. Παπαντωνάκης χαρακτηρίζει το μυθιστόρημα του Γ. Δ. Μπάρτζη UFO στα Διγελιώτικα, ως «ομιλητικό» κείμενο, αφού όπως ισχυρίζεται «οι εξωγήινοι εμφανίζονται με αγαθές προθέσεις και συχνά, όταν έρχονται σε επαφή με τους ανθρώπους, τους καθησυχάζουν και τους ενημερώνουν για τα φιλικά τους αισθήματα.» Επίσης, ο μελετητής θεωρεί ότι στο ίδιο μυθιστόρημα υπάρχει «ομοιοδιηγητική αφήγηση», «εφόσον στα δρώμενα συμμετέχει και ο ήρωας. Το πρώτο πρόσωπο ωστόσο χρωματίζει τη διήγηση και την εφοδιάζει με στοιχεία υποκειμενικότητας.» Κάποιοι δε ήρωες του κειμένου «θέτουν έμμεσα το πρόβλημα της ρύπανσης του περιβάλλοντος και της απειλής από μια μελλοντική πυρηνική καταστροφή.»