ΤΑΜΑΡΑ ΚΑΖΑΝΤΖΙΔΟΥ

Η ΛΙΧΟΥΔΟΧΩΡΑ

Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 2012, σελ. 109

Παρουσιάζει ο Θανάσης Ν. Καραγιάννης

Βιβλία για παιδιά και για όλες τις ηλικίες (βρεφική, προνηπιακή, νηπιακή, παιδική, προεφηβική και εφηβική) έχουν εκδοθεί και κυκλοφορήσει –εδώ και δεκαετίες (περισσότερο από έναν αιώνα)– και στη χώρα μας από καταξιωμένους λογοτέχνες, αλλά και από μετριότητες, οι οποίοι ατάλαντοι καθώς είναι υπερτιμούν τον εαυτό τους και νομίζουν ότι είναι λογοτέχνες ή ότι διαθέτουν συγγραφικό τάλαντο. Και δε φταίνε, βέβαια, αποκλειστικά αυτοί, οι οποίοι θεωρούν ότι το βιβλίο που απευθύνεται σε νήπια, παιδιά ή εφήβους είναι ένα εύκολο είδος για προσωπική προβολή και οικονομικό κέρδος. Φταίνε και οι εκδότες που εκδίδουν μέτρια έως κακά ποιοτικά βιβλία για παιδιά, φταίνε οι ανημέρωτοι και απροβλημάτιστοι σχετικά με το είδος γονείς που τ’ αγοράζουν και όσοι τα προβάλλουν σε εκδηλώσεις, που οργανώνονται από ανίδεους αισθητικά και παιδαγωγικά συμπατριώτες μας. Τα θέματα που διαπραγματεύονται οι συγγραφείς σε αυτά τα βιβλία είναι πολλά και διάφορα. Πολλά, βέβαια, τα είδη και οι κατηγορίες των βιβλίων για νήπια, παιδιά και εφήβους: Ποίηση, Διήγημα, Μυθιστόρημα, Παραμύθια, Μύθοι, Μυθολογία, Θέατρο, Βιβλία γνώσεων (εγκυκλοπαιδικά-επιστημονικά) κ.ά.

Υπάρχουν, όμως, βιβλία για παιδιά –όλων των ειδών και κατηγοριών λογοτεχνίας και βιβλίου– τα οποία είναι καλά, πολύ καλά ή και πραγματικά «διαμάντια». Βέβαια, το καλό φαίνεται να είναι υποκειμενικό. Δεν είναι, όμως, όταν αξιολογείται με επιστημονικά και αισθητικά κριτήρια και όχι μόνο εμπορικά από ορισμένους εκδότες ή από κάποιους παρουσιαστές-«κριτικούς», οι οποίοι αγνοούν βασικές αρχές της αισθητικής, της επιστήμης, της λογοτεχνίας, της ποιότητας των βιβλίων, της παιδαγωγικής και της ψυχολογίας του αναπτυσσόμενου ανθρώπου. 

Υπάρχει η άποψη ότι τα βιβλία για παιδιά δε θα πρέπει ν’ ασχολούνται με την πολιτική (με πολιτικά, κοινωνικά, οικονομικά κ.ά. σχετικά προβλήματα και ζητήματα). Την αντίθετη από αυτή την άποψη την έχουν αυτοί που πιστεύουν ότι τα παιδιά από μικρά πρέπει να ενημερώνονται και να προβληματίζονται –ποσοτικά και ποιοτικά– ανάλογα με την ηλικία τους, σταδιακά και μεθοδικά, μέσα από τις επιστήμες και τη λογοτεχνία, για όλα τα θέματα που αφορούν τη ζωή και τα προβλήματα των ανθρώπων και της κοινωνίας. Πιστεύουν ότι έτσι διαπαιδαγωγείται σωστά– και μέσα από την τέχνη και τη λογοτεχνία, επί τω προκειμένω– ένα νήπιο, παιδί ή έφηβος, από μικρό με όχημα την επιστήμη και την τέχνη, χωρίς «προπαγανδιστική» διάθεση, για όλα τα ζητήματα που τον αφορούν για όλη του τη ζωή.

Τέτοια άποψη έχουν και οι εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή», που πριν από μερικά χρόνια εξέδωσαν δύο βιβλία της συγγραφέα Ταμάρας Καζαντζίδου, τα οποία τα κατατάσσω –ίσως καταχρηστικά– στις παραμυθιακές κοινωνικο-πολιτικές νουβέλες ή στα κοινωνικο-πολιτικά παραμύθια.

Εδώ, θα παρουσιάσω συνοπτικά, το πρώτο βιβλίο της: Η Λιχουδοχώρα, το οποίο –κατά τη γνώμη μου– δεν πρέπει ν’ απουσιάζει από καμία παιδική και σχολική βιβλιοθήκη, κατάλληλο για παιδιά 7-11 χρόνων, αλλά και για γονείς και εκπαιδευτικούς, οι οποίοι ελπίζω ότι θα «συλλάβουν» τα κοινωνικά μηνύματα του παραμυθιού, καθώς και τις πολιτικές προεκτάσεις του, λίαν απαραίτητες για τη σταδιακή διαπαιδαγώγηση του παιδιού στη διαμόρφωση κοινωνικής και πολιτικής (ως πολίτης/πολίτις) συνείδησης, η οποία δυστυχώς απουσιάζει ή είναι πέρα για πέρα λανθασμένη και επικίνδυνη για τα ατομικά, οικογενειακά και κοινωνικά του συμφέροντα, για την ικανοποίηση των ανθρώπινων αναγκών  του.  

Πρόκειται για ένα βιβλίο, το οποίο προτείνω να διαβαστεί σταδιακά από εκπαιδευτικούς μέσα στην αίθουσα διδασκαλίας ή από γονείς, μαζί με τα παιδιά και ανά κεφάλαιο να δημιουργείται κατάλληλη ατμόσφαιρα για συζήτηση, χωρίς φυσικά να εξάγονται «αφοριστικά» συμπεράσματα και «απόλυτες» κρίσεις από τη μια ή από την άλλη, ενδεχομένως, οπτική γωνία, από ενήλικες αναγνώστες, οι οποίοι θεωρούν ότι γνωρίζουν τα πάντα και φυσικά την απόλυτη αλήθεια. Προτείνω συζήτηση με τα παιδιά, τα οποία προσπαθούμε με παιδαγωγικό τακτ να ερμηνεύσουν, να υποθέσουν, να προτείνουν, να διαφωνήσουν, να συμπεράνουν, πριν από την εξέλιξη και την τελική έκβαση του μύθου. Προτείνω, επίσης, να δώσουμε στα παιδιά την ευκαιρία να μας εξηγήσουν όσα αυτά βλέπουν και αντιλαμβάνονται –με την οξυδέρκεια και την καθαρότητα που τα διακρίνει– πίσω από τις λέξεις και τις γραμμές και πίσω και πέρα από την εικονογράφηση. Είναι βέβαιο, ότι όσο αναπτύσσεται και καλλιεργείται περισσότερο η κριτική τους ικανότητα, όλο και περισσότερο θα γίνουν ικανά ν’ αντιλαμβάνονται και να ερμηνεύουν κοινωνικά ζητήματα, που αρκετοί από τους ενήλικες αδυνατούν, λόγω του ότι οι ίδιοι δέχτηκαν στην παιδική/σχολική ηλικία τους μια αυταρχική, μονοδιάστατη, αντιεπιστημονική και αντιδιαλεκτική αγωγή. Έτσι, η θετική αυτή εξέλιξη στην ανάπτυξη της προσωπικότητάς τους να μας εκπλήσσει και να μας κάνει περήφανους ως γονιούς ή εκπαιδευτικούς, διότι θα αισθανόμαστε χαρά και ικανοποίηση ότι συμβάλλαμε κι εμείς μέσα από τα καλά βιβλία και θεάματα, που τους δώσαμε την ευκαιρία να έρθουν σε επαφή μαζί τους, σημαντικά και ουσιαστικά στη θετική αυτή ανάπτυξη και εξέλιξή τους.

Δεν πρέπει δε να παραγνωρίζουμε την αλήθεια ότι αρκετοί κατέχουμε γενικές και εξειδικευμένες επιστημονικές και κοινωνικές γνώσεις, αλλά φιλοσοφικά, επιστημονικά και πολιτικά είμαστε λίγο έως πολύ αμόρφωτοι, χωρίς κριτική και επιστημονική σκέψη και κρίση, χωρίς πολιτική σκέψη, που προϋποθέτει γνώσεις Φιλοσοφίας, Πολιτικής Οικονομίας, Κοινωνιολογίας, Ιστορίας από καθαρά επιστημονική οπτική γωνία, χωρίς μεταφυσικές και ανορθολογικές αντιλήψεις και απόψεις, που δημιουργούν σύγχυση και θολούρα.   

Το παρόν βιβλίο είναι η εξέλιξη ενός παρόμοιου ιδεολογικά φορτισμένου βιβλίου για παιδιά: Κάποτε στην Ποντικούπολη, του αξιόλογου και πολυγράφου συγγραφέα-λογοτέχνη και για παιδιά και εφήβους, Μάνου Κοντολέων, αν και η υπόθεση του έργου είναι παρόμοια, αλλά όχι ακριβώς ίδια. Στο παρελθόν, έχουν εκδοθεί και άλλα παρόμοια βιβλία για μικρότερα ή μεγαλύτερα παιδιά, παραμύθια, ιστορίες και μυθιστορήματα, τα οποία έθεταν κοινωνικά, οικονομικά, ταξικά και πολιτικά ζητήματα, με διακριτικότητα και με βάση τις αρχές της αισθητικής και της παιδαγωγικής, με σκοπό να προβληματίσουν ιδεολογικά τα παιδιά και να συμβάλλουν από τη μεριά τους στην κοινωνική και πολιτική διαπαιδαγώγηση των παιδιών. Δεν έχει νόημα εδώ να παραθέσω ένα κατάλογο συγγραφέων και τίτλων. Ίσως, αυτό να γίνει κάποια άλλη φορά σε μια ιδιαίτερη μελέτη γι’ αυτή την κατηγορία βιβλίων για παιδιά και εφήβους και να δοθούν συγκεκριμένα θέματα και βιβλία προς ενημέρωση γονιών και εκπαιδευτικών, απαραίτητα για την πιο επιτυχή εκπλήρωση του ρόλου και του καθήκοντός τους, γονεϊκού ή εκπαιδευτικού, αντίστοιχα.  

Θ’ αντιγράψω το κείμενο του οπισθόφυλλου του βιβλίου και στη συνέχεια θα παραθέσω κάποιες σκέψεις και απόψεις μου ακόμη, σχετικές με την υπόθεση και την αξία του παρόντος βιβλίου:

«Σε ένα μακρινό πλανήτη ζουν οι εργατικοί Λιχούδηδες, οι αχόρταγοι κοιλαράδες και οι παιχνιδιάρηδες φρουτοδράκοι…

Οι Λιχούδηδες δουλεύουν για τους κοιλαράδες: Φτιάχνουν γλυκά και μαζεύουν φρούτα. Κρυφό τους όνειρο είναι να φάνε τούρτα.

Οι κοιλαράδες κάνουν τα πάντα για να μεγαλώνει η κοιλιά τους.

Οι μέρες κυλάνε μονότονα, ώσπου οι προετοιμασίες για τα γενέθλια της χαζοβιόλας πριγκίπισσας οδηγούν σε μια μεγάλη μάχη!

Ποιος νίκησε;

Και γιατί εξαφανίστηκαν τα λαχανικά;

Γιατί ο κοιλαράς Τερηδόνας δε θέλει να πλένει τα δόντια του;

Και πώς ένα ατύχημα έκανε άνω κάτω μια ολόκληρη χώρα, τη Λιχουδοχώρα;»

Βέβαια, μπορεί να διατυπωθούν και άλλα ερωτήματα, όπως:

Πώς ήταν και πώς δούλευε το μεγαλύτερο εργοστάσιο της Λιχουδοχώρας, το φημισμένο «ζαχαρόκοσμος»;

Ποιοι είναι οι εργάτες Μελισσούλα, Καβουράκος, Κορδελίτσα, Συννεφούλης κ.ά., ποιο ρόλο παίζουν στο παραμύθι, πώς ενεργούν και πώς ενεργοποιούνται, ποια είναι τα συναισθήματά τους και ποιες πρωτοβουλίες παίρνουν;

Ποιοι είναι οι κοιλαράδες Τερηδόνας και Περονόσπορος και πώς συμπεριφέρονται στους εργάτες;

Ποια είναι η κακομαθημένη Λιχουδοπριγκίπισσα, που κάποιοι υποτελείς της την αποκαλούν «λιχουδοτάτη» και «φακιδοτάτη»; Και ποια είναι τα δύο γιγάντια χαϊδεμένα γουρούνια της;

Ποιο ρόλο παίζει ο λιχουδογράφος Κεραυνούλης ενάντια στους κοιλαράδες και γιατί τον κυνηγούν οι γαϊδουράγκαθοι;

Τι είναι οι φρουτοδρακοδρομίες;

Ποιος είναι ο Λαβύρινθος;

Πώς ο Κεραυνούλης βρήκε ίσως το τελευταίο διασωθέν βιβλίο με την ιστορία της Λιχουδοχώρας και πώς διαβάζοντάς το μαζί με τους εργάτες ανακαλύπτουν την καλλιέργεια των λαχανικών στο παρελθόν, η οποία τώρα έχει απαγορευτεί; Γιατί άραγε;

Τα ερωτήματα είναι πολλά ακόμη, ως προς την εξέλιξη του μύθου, αλλά και άλλα που θα δημιουργηθούν με το διάβασμα, τα οποία σταδιακά θα απαντιούνται ενμέρει με συνεχή διάλογο παιδιών-γονιών-εκπαιδευτικών, ίσως και συγγραφέα (δι’ αλληλογραφίας, έντυπης ή ηλεκτρονικής, μαζί της).

Βέβαια, το παραμύθι μας έχει πολύ δρόμο ακόμη, πολλές περιπέτειες και απρόοπτα, εκπλήξεις, εξελίξεις, αγωνία κ.ά.

Κι ένα δικό μου, καθοριστικό και ουσιαστικό ερώτημα: Θ’ αφήσουν οι εργάτες της Λιχουδοχώρας να παραμείνει η ίδια δυσάρεστη γι’ αυτούς κατάσταση ή θα θελήσουν να την αλλάξουν και πώς;

Η συγγραφέας κινείται με φόντο το παραμυθιακό χωρόχρονο για να μιλήσει στους μικρούς αναγνώστες της για σημερινά θέματα, που απασχολούν τους γονείς τους, τις οικογένειές τους και την κοινωνία, γενικότερα, για την εκμετάλλευση, την αδικία, τη φτώχεια, τις αντιδημοκρατικές και αντιλαϊκές πράξεις των κατεχόντων την εξουσία και το χρήμα.

Πρόκειται για ένα πρωτότυπο θεματολογικά βιβλίο, σύγχρονο, ρεαλιστικό (γεμάτο συγχρόνως με φανταστικά δρώμενα), το οποίο ενώ αναπτύσσει τη φαντασία του παιδιού/αναγνώστη, το προβληματίζει, του γεννά απορίες και ερωτήματα, του ενεργοποιεί το συναίσθημα, τη λογική και την κριτική σκέψη και του μαθαίνει –μέσα από το παραμύθι– ποιο και πώς είναι το σύγχρονο «παραμύθι» που πουλάνε κάποιοι στους ανθρώπους της δουλειάς και του μόχθου. Το παιδί αρχίζει να υποψιάζεται από μικρό, πώς δουλεύει το κοινωνικό και οικονομικό σύστημα που καλείται ν’ αντιμετωπίσει –και γιατί όχι– μετά από ανάλογη οργάνωση και δράση ν’ ανατρέψει όταν δημιουργηθούν οι κατάλληλες συνθήκες και με τη δική του, φυσικά, προσωπική συμβολή και συλλογική δράση.

Υπάρχει, όμως, και συνέχεια του παραμυθιού, στο δεύτερο βιβλίο της συγγραφέα, το οποίο ελπίζουμε να παρουσιάσουμε σε επόμενο σημείωμά μας.

Τα θαυμάσια γεμάτα δημιουργική φαντασία σχέδια του βιβλίου ανήκουν στον Ιάκωβο Βάη και τα εντυπωσιακά έντονα χρώματα στον Κωνσταντίνο Ρουγγέρη. Στο βιβλίο υπάρχουν 14 ολοσέλιδες έγχρωμες εικόνες και άλλες 4 δισέλιδες, οι οποίες βοηθούν σημαντικά στη μεγαλύτερη κατανόηση του κειμένου, και δημιουργούν ακόμη αφόρμηση για περαιτέρω εικονοπλασία στα παιδιά/αναγνώστες.

Συγχαρητήρια στη Σύγχρονη Εποχή και στην Τυποεκδοτική ΑΕ για το υπέροχο εκδοτικό αποτέλεσμα και σε όλους τους εργαζόμενους στις εκδόσεις, άξιους συντελεστές της έκδοσης.

Θανάσης Ν. Καραγιάννης

e-mail:thkaragia@gmail.com

http//:thkaragia.vix.com/main